Ο Ελληνοαυστραλιανός Πολιτιστικός Σύνδεσμος γιορτάζει φέτος τα 50χρονά του από την ίδρυσή του στις 10 Ιουλίου 1970. Το Διοικητικό του Συμβούλιο οργάνωσε μια σχετική εκδήλωση με αναφορές και αναμνήσεις από την ίδρυση και την ιστορία του οργανισμού. Σε ένα σύντομο σημείωμα μόνο ακροθιγώς μπορούμε να αναφερθούμε στην ιστορία και την προσφορά του οργανισμού και την πολιτιστική ιστορία της παροικίας μας. Υπήρξαν και υπάρχουν διάφορες οργανώσεις που πρόσφεραν και συνέβαλαν στην πολιτιστική εξέλιξη της παροικίας, ανάλογα με τους σκοπούς τους, τις περιστάσεις και τις δυνατότητές τους, μερικές βραχύβιες, άλλες περισσότερο μακρόβιες.

΄Ενας τέτοιος πρώτος οργανισμός ήταν ο Πανελλήνιος Σύλλογος «Ορφεύς» που ιδρύθηκε το 1916 και αποσκοπούσε στο να οργανώνει διαλέξεις και άλλες πολιτιστικές εκδηλώσεις. Το 1916, επίσης, ιδρύθηκε ο βραχύβιος Σύλλογος Ελλήνων Γυναικών. Πολιτιστικές εκδηλώσεις και θεατρικές παραστάσεις οργάνωναν κατά διαστήματα η Κοινότητα, η Κυπριακή Κοινότητα (ιδρύθηκε το 1930), ο «Δημόκριτος» (ιδρύθηκε το 1935), το Ολύμπικ Αθλέτικ Κλαμπ (φοιτητικός σύλλογος που ιδρύθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1940), η ΕΕΑΜΑ (ιδρύθηκε το 1950), η Φιλοτεχνική Εστία (ιδρύθηκε και έδρασε στις αρχές της δεκαετίας του 1960).

Το 1963 ιδρύθηκε ο ΣΕΛΑΣ (Σύλλογος Ελλήνων Λογοτεχνών Αυστραλιανής Συμπολιτείας) και έδρασε μέχρι το 1966 και τον οποίο διαδέχθηκε το 1970 ο Ελληνοαυστραλιανός Εκπολιτιστικός Σύνδεσμος Μελβούρνης (Πολιτιστικός μετά το 1981), που το 1974 εξέδωσε το περιοδικό «Αντίποδες».

Στις δεκαετίες του 1970 και 1980 ιδρύθηκαν και ανέπτυξαν δράση κατά διαστήματα η «Γέφυρα» του Νίκου Σκιαδόπουλου -θεατρική σχολή και θεατρικός όμιλος- η «Λαϊκή Σκηνή», ο θίασος «Παροικία», ο «Κυπριακός Θίασος» και πότε-πότε διάφορες φοιτητικές οργανώσεις που οργάνωναν θεατρικές παραστάσεις και άλλες εκδηλώσεις.

Το 1975 ιδρύθηκε η «Ελληνική Εβδομάδα» την οποία διαδέχθηκε το 1987 το Φεστιβάλ «Αντίποδες» που ιδρύθηκε από την Κοινότητα. Το 1977 ιδρύθηκε ο Ελληνικός Μορφωτικός Όμιλος που οργάνωνε διαλέξεις, αλλά μετά το 1980 περιέπεσε σε αδράνεια. Το 1992 με πρωτοβουλία του συγγραφέα Αλέκου Αγγελίδη και άλλων ιδρύθηκε ο Σύνδεσμος Ελλήνων Λογοτεχνών και Συγγραφέων Αυστραλίας, που λίγο μετά εξέδωσε και το περιοδικό «Ο Λόγος». Άλλες οργανώσεις ήταν η Παναυστραλιανή ΄Ενωση Ελλήνων Φοιτητών (NUGAS), που ιδρύθηκε το 1976, η ΑΧΕΠΑ, ο Σύνδεσμος Ελληνίδων, το Αγγελίδειο ΄Ιδρυμα (1994-2012), η Εταιρεία Φίλων Νίκου Καζαντζάκη, το Φιλοσοφικό Καφενείο κ.ά.

Ο ΣΕΛΑΣ προηγήθηκε του Εκπολιτιστικού Συνδέσμου. Στον σύλλογο αυτό συμμετείχαν αρκετά από τα μέλη που δημιούργησαν στις 10 Ιουλίου 1970 τον Εκπολιτιστικό Σύνδεσμο, ο Νίκος Νινολάκης, ο Κυριάκος και η Ντίνα Αμανατίδου, ο Γιώργος Ρούφας και άλλοι. Πρόεδρος ήταν ο Κωνσταντίνος Μαλαξός–Αλεξάντερ. Μετά την αναχώρηση του Μαλαξού για το Περθ και την Ελλάδα το 1966, ο ΣΕΛΑΣ περιέπεσε σε αδράνεια. Η παρουσία του ΣΕΛΑΣ δεν ήταν χωρίς αντιθέσεις και ανταγωνισμούς, όπως μπορεί κάποιος να διαπιστώσει από την ανταπόκριση κάποιου Ι. Χαρισμιάδη προς το «Εθνικόν Βήμα» του Σίδνεϊ, στις 14 Οκτωβρίου 1964, στη στήλη «Νέα από τη Μελβούρνη» όπου αποκαλούσε τους Σελασίτες «Αυγουστοπούλια»:

«Ο νεοιδρυθείς υπό την σκέπην και προστασίαν της μαμάς Ρωσίας ‘κόκκινος σύλλογος’ εις την πόλην μας Ε.ΕΛ.Δ.ΑΣ (sic) εσημείωσεν παταγώδη και ανεπανόρθωτον αποτυχίαν εις τας προσπάθειάς του να διαφωτίση δια διαλέξεων τους συμπαροίκους. Τ’ ‘Αυγουστοπούλια έχουν αυτοβαπτισθεί ως ‘Σύλλογος Ελλήνων Λογοτεχνών Αυστραλίας’… Ο Απόδημος όμως Ελληνισμός δεν είναι τόσον αφελής όσο αυτοί νομίζουν και έχει προ πολλού καταλάβει και γνωρίζει καλώς τον σκοπόν αυτών που προσπαθούν να παρασύρουν τα αθώα θύματά τους, στους πλοκάμους των κόκκινων συμφεροντολόγων εις βάρος ανθελληνικών (sic) και χρηστών έργων. Μέσα όμως στους 12 υπάρχει πάντα και ο Ιούδας που μόνο για 30 αργύρια επρόδωσε τον διδάσκαλόν του. ΄Ετσι και ένας διανοούμενος της πόλεώς μας, που πολύ λυπηρόν εκ μέρους του, παρασυρθείς από τον κτυπητόν τίτλο του συλλόγου εδέχθη να γίνη διάλεξις από το κοκκινόχρουν βήμα του Σ.Ε.Λ.Λ.ΑΣ (sic). Την διάλεξίν του όμως άκουσαν οι άδειες καρέκλες και τα μετρημένα και πάντα τα ίδια κλωσσόπουλα του συλλόγου τους».

(Χρ. Ν. Φίφη, «Από τους καθ’ ημάς Αντίποδες», Ζαχαρόπουλος, Αθήνα, 2015, σ. 229)

Μετά την αδρανοποίηση του ΣΕΛΑΣ υπήρξαν άλλες προσπάθειες για διανοητική δράση και συντονισμό σε έναν οργανισμό που πίστευαν θα ήταν καλύτερα αν μπορούσε να εκδώσει και κάποιο σχετικό έντυπο. Μερικά από τα άτομα αυτά ήταν εργένηδες που περνούσαν αρκετές ώρες στην πόλη σε συζητήσεις που έκαναν στο Legend Cafe της Bourke Street ή στο καφέ του Πέππα στο Swanston Street, κοντά στο Φλίντερς στέσιον. ΄Ηταν ο Νίκος Νινολάκης, ο Γιώργος Ρούφας, ο Χρήστος Φίφης, ο Γιάννης Σώπασης-Δαναός και άλλοι. Άλλοι εργάζονταν στην πόλη και περνούσαν μερικές φορές από τα παραπάνω στέκια. Ήταν ο Λευτέρης Αποστολάκης, ο Κυριάκος Αμανατίδης, ο Πλούταρχος Δεληγιάννης, ο Πολύβιος Παπανδρεόπουλος και άλλοι. Ένα άτομο που συνήθως είχε την ικανότητα να φέρνει διαφορετικές ομάδες μαζί ήταν ο Πλούταρχος Δεληγιάννης που οργάνωνε διάφορες προγραμματισμένες συνεδριάσεις. Τού ήταν πιο εύκολο να το κάνει αυτό, γιατί για μεγάλο διάστημα ήταν Γραμματέας της Κοινότητας και είχε πρόσβαση στην αίθουσά της. Ήταν ο Πλούταρχος Δεληγιάννης που οργάνωσε τις συνεδριάσεις του 1969 και 1970.

Ο Σύνδεσμος ιδρύθηκε την Παρασκευή, 10 Ιουλίου 1970, πέντε μέρες μετά την οργάνωση μιας διάλεξης του Νίκου Νινολάκη για τον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο (Κυριακή, 5 Ιουλίου). Και οι δυο παραπάνω δραστηριότητες έγιναν στην αίθουσα της Κοινότητας. Σπουδαίο ρόλο στην εξέλιξη του Συνδέσμου, εκτός από τα ιδρυτικά, την πρώτη περίοδο μέχρι το 1985, έπαιξαν και άλλα μέλη, που μολονότι δεν ήταν από την αρχή εκεί, συνέβαλαν κατά πολύ. Αναφέρω μερικά άτομα: Κώστας Γιαμιαδάκης, Στάθης Ραυτόπουλος, Σάββας Ζουμής, Τάκης Κυρκιλής, Κώστας Συκαμνιάς, Γιάννης Βασιλακάκος, Φώτης Δρακόπουλος και άλλοι.

Το περιοδικό «Αντίποδες» το 1974 ήταν ένα πρώτο σημαντικό επίτευγμα του Συνδέσμου. Ήρθε ύστερα από μια μακρά προσπάθεια συζητήσεων, αναζήτησης οικονομικών πόρων και διαμόρφωσης της μορφής και των σκοπών ενός συλλογικού οργάνου. Αρχικά, υπήρξε η ιδέα έκδοσης μιας ποιητικής ανθολογίας που απέτυχε, ύστερα ενός μορφωτικού εγκυκλοπαιδικού έντυπου «Η Φωνή του Νότου» που, επίσης, δεν υλοποιήθηκε. Τελικά, κατέληξε στη μορφή ενός λογοτεχνικού/διανοητικού περιοδικού στο σχέδιο σχετικών αυστραλιανών περιοδικών όπως ήταν το Meanjin. Το οικονομικό βοηθήκε με εκδηλώσεις, τις συνδρομές μελών και φίλων και όταν κυκλοφόρησε, με κάποιες επιχορηγήσεις και διαφημίσεις.

Η σπουδαιότητα του Ελληνοαυστραλιανού Πολιτιστικού Συνδέσμου Μελβούρνης είναι ότι συνέβαλε στην πολιτιστική κίνηση της παροικίας: Οργάνωσε διαλέξεις, παρουσιάσεις βιβλίων, άλλες πνευματικές και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις και εξέδωσε το περιοδικό «Αντίποδες». Ελάχιστα ήταν τα βιβλία που εκδόθηκαν πριν το 1974. Ο Σύνδεσμος συνέβαλε στην αλληλεγγύη και συνεργασία των γενεών, της πρώτης και των μετέπειτα. Το δίγλωσσο περιοδικό με τις συνεργασίες του καλλιεργεί ένα φιλελληνικό περιβάλλον και συμβάλλει, στο βαθμό των δυνατοτήτων του, στη διαμόρφωση μιας δίγλωσσης και πολυπολιτιστικής παροικιακής γενιάς που έχει επίγνωση της προγονικής της καταγωγής και της αυστραλιανής πραγματικότητας.

Η μακροβιότητα του Συνδέσμου συνδέεται με τους σκοπούς του, την αφοσίωση των μελών του στους σκοπούς αυτούς, τη συνεργασία παλαιών και νέων μελών όλων των γενιών και το ότι ανέπτυξε την ικανότητα να ανανεώνεται και να προσαρμόζεται ανάλογα με τις εκάστοτε ανάγκες..Υπήρξαν και άλλοι παρόμοιοι οργανισμοί, όπως π.χ. ο «Ορφευς» ή ο «Ελληνικός Μορφωτικός Όμιλος», οι οποίοι, όμως, στο τέλος, δεν είχαν νέα μέλη και αδράνησαν ή σταμάτησαν να υπάρχουν όταν τα παλαιότερα μέλη αδράνησαν ή έχασαν τη δραστηριότητά τους.

*Ο Δρ Χρήστος Ν. Φίφης είναι επίτιμος ερευνητής στη Σχολή Ανθρωπιστικών Σπουδών και Κοινωνικών Επιστημών του Πανεπιστημίου La Trobe.