Ελευθερώτρια, Χιλιάρμενη, Στρατηλάτισσα, Πορταΐτισσα, μερικοί από τους χαρακτηρισμούς που της έχουν αποδοθεί. Η λατρεία της συνδέθηκε τόσο με τους εθνικούς αγώνες όσο και με την καθημερινότητα των πιστών.

Στην Τήνο η εικόνα βρέθηκε το 1823 και είναι αφιερωμένη όχι στην Κοίμηση αλλά στον Ευαγγελισμό, Μεγαλόχαρη, Ζωοδόχος Πηγή, Ρόδο Αμάραντο, Ελεούσα. Είναι μερικά από τα αναρίθμητα ονόματα, που η πλούσια ελληνική γλώσσα και η θρησκευτική ευλάβεια έδωσαν στην Παναγία. Ελευθερώτρια, Ξεσκλαβώτρα. Στο Βυζάντιο ευρύτατα διαδεδομένος ήταν και ο προσδιορισμός Χιλιάρμενη, που έχει κοινή ιστορική ρίζα με τον Ακάθιστο Ύμνο: την πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Αβάρους και τους Πέρσες το 626.

Η απειλή ήταν μεγάλη. Ο Αυτοκράτορας Ηράκλειος έλειπε σε εκστρατεία και οι υπερασπιστές της Πόλης ήταν ελάχιστοι. Τότε σηκώθηκε ανεμοστρόβιλος, που μετέτρεψε σε συντρίμμια τα εχθρικά πλοία, τα χίλια άρμενα. Στον μακρινό Πόντο την ημέρα της Χιλιαρμένου ψαλλόταν ο Ακάθιστος Υμνος.
Στις Σπέτσες είναι η Παναγιά της Αρμάδας. Ανήμερα του Γενεσίου της (8 Σεπτεμβρίου) βοήθησε τους επαναστατημένους νησιώτες (1822) να αποκρούσουν την τουρκική αρμάδα και να πυρπολήσουν τη ναυαρχίδα της.

Στην Κύθνο ονομάζεται Στρατηλάτισσα και στη Σκιάθο Βροντιώτισσα, αφού «ως βροντή τους εχθρούς καταπλήσσει».
Στην Πάρο η θρησκευτική τελετή χαρακτηρίζεται από την περιφορά του επιταφίου της Παναγίας. Ακολουθεί το γλέντι με το παριανό κρασί και τους ντόπιους μεζέδες.
Στην Αστυπάλαια λέγεται Πορταΐτισσα, καθώς θεωρείται φρουρός της πόρτας του κάστρου.
Η λατρεία της Παναγίας δεν είναι συνδεμένη μόνο με τους εθνικούς αγώνες. Πρόκειται για στοιχείο της καθημερινής ζωής, που για τους θρησκευόμενους συνδυάζεται με θαυματουργές ιδιότητες. Όταν θεραπεύει αρρώστιες, η Θεοτόκος λέγεται Γιάτρισσα (Λακωνία), Πονολύτρια (Πόντος) ή και Αρμενοκρατούσα, αφού προστατεύει τις εγκύους από το αρμένισμα, δηλαδή την εκλαμψία (Σέρρες).

Απ΄ όλες τις θεομητορικές εορτές της Ορθόδοξης Εκκλησίας, η Κοίμηση της Θεοτόκου, στις 15 Αυγούστου, είναι η λαμπρότερη. Ονομάστηκε Πάσχα του Καλοκαιριού. Στον ημερολογιακό κύκλο των χριστιανικών εορτών, τον Δεκαπενταύγουστο κλείνει ο κύκλος της βλάστησης. Επιτρέπεται η κατανάλωση όλων των τροφών, που έχουν παραχθεί στη διάρκεια του χρόνου, οι εκλεκτοί μεζέδες και το άφθονο κρασί.

Με ιδιαίτερη λαμπρότητα γιορτάζουν οι Πόντιοι την Παναγία Σουμελά, τόσο στο ιστορικό μοναστήρι στο όρος Μελά στην Τραπεζούντα τα τελευταία χρόνια όσο και στο Βέρμιο Ημαθίας.

TΑ ΤΡΙΑΚΟΣΙΑ ΟΝΟΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ

Στων  Ελλήνων όλες τις κοινότητες στην εορτή της Παναγίας γίνονται μεγάλα πανηγύρια και μαζεύονται σ’ αυτά όλοι, από όπου κι αν ζουν, από κάθε μέρος του πλανήτη. Η πίστη, η αγάπη, η γόνιμη σκέψη και η εφευρετικότητα όχι μόνο των καλλιτεχνών και των λογίων, αλλά και του απλού πιστού λαού προς την Παναγία φαίνεται και από τις επωνυμίες που της έχουν δώσει, που ξεπερνούν  τις τριακόσιες και που μπορούν να χωριστούν σε οκτώ κατηγορίες.

1. Από την παράσταση της Παναγίας στην εικόνα. Τέτοια ονόματα είναι της Βρεφοκρατούσας, της Γλυκοφιλούσας, της Γαλακτοτροφούσας, της Πλατυτέρας των Ουρανών, της Οδηγήτριας, της Εσφιγμένης και άλλα. Είναι ακόμη το επίθετο “Δεξιοκρατούσα”, ή “Δεξιά”, όταν κρατάει τον Χριστό στο δεξί της χέρι και όχι προς το μέρος της καρδιάς της. Ακόμη “Μεγαλομμάτα”, όταν ο εικονογράφος έχει ιστορήσει την Παναγία με μεγάλα μάτια. Υπάρχουν και ονόματα που συνδυάζονται με μιαν ιερή ιστορία. Λ.χ. Το όνομα της Εικόνας “Αξιον Εστί”, που είναι θησαυρισμένη στο Ναό του Πρωτάτου, στις Καρυές του Αγίου Όρους και πήρε το όνομα από  το θαύμα που επιτελέσθηκε από τον Αρχάγγελο Γαβριήλ. Κατά την Παράδοση ο Αρχάγγελος έψαλε τον γνωστό ύμνο “Αξιον εστίν..” σε πλάκα και έγινε άφαντος. Επίσης το επίθετο “Τριχερούσα” το πήρε η εικόνα  από το ότι υπάρχει σ’ αυτήν ένα τρίτο χέρι, που συμβολίζει το θαύμα που συνέβη στον υμνητή και δογματίσαντα για την Παναγία Άγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό. Το δεξί χέρι του το έκοψαν Μουσουλμάνοι και θαυματουργικά αποκαταστάθηκε. Η Παναγία η “Εσφαγμένη” ονομάστηκε έτσι γιατί κατά την Παράδοση μοναχός θύμωσε μαζί της και με μαχαίρι κτύπησε την εικόνα της Παναγίας στο πρόσωπο. Τότε από την εικόνα άρχισε να τρέχει αίμα, ενώ ο μοναχός τυφλώθηκε και έκανε ως τρελός. Ο μοναχός ζήτησε συγγνώμη και συγχωρήθηκε, αλλά το χέρι που κτύπησε την Παναγία τιμωρήθηκε, αφού έμεινε άλυωτο μετά τον θάνατο του μοναχού. Υπάρχει ακόμη η Παναγία η ” Πυροβοληθείσα”, στη Μονή Βατοπεδίου, αφού την εικόνα της  την κτύπησαν με όπλο Τούρκοι. “Σφαγμένη” είναι και η εικόνα της Παναγίας της Πορταϊτισσας, της Μονής Ιβήρων, που ονομάστηκε έτσι με το θαύμα  που έκανε η Παναγία, να φανερώσει τη θέληση της να παραμείνει στην είσοδο της Μονής ως θυρωρός, για να την προστατεύει…

2. Από τον τόπο της. Ετσι υπάρχει η Παναγία η Αθηνιώτισσα, η Βουρλιώτισσα, η Κυκκώτισσα, η Καστριώτισσα, η Κάμπου, η Πυργιανή, η Εγκλειστριανή ( από τη Μονή του Οσίου Νεοφύτου του Εγκλείστου στην Κύπρο), η Σπηλιανή, η Μεγαλοσπηλαιώτισσα ( του Μεγάλου Σπηλαίου Καλαβρύτων), η Τουρλιανή, η Θαλασσινή, η Καλαμού, η Καμινιώτισσα, η Βλαχερνίτισσα, η Ολυμπιώτισσα, η Σουμελιώτισσα, η Πλατανιώτισσα, η Καταπολιανή, η Χοζοβιώτισσα ( στην Αμοργό από τη Μονή Χοζεβά των Αγίων Τόπων), η Νεαμονήτισσα της Χίου, η Παμμακάριστος ( από τη Μονή της Κωνσταντινούπολης), η Αγία Σιών, η Μακεδονίτισσα στη Λευκωσία, η Έλωνη, η Τροοδίτισσα, η Κυκκώτισσα, η Μαλεβή ( από το όρος Πάρνων, που λέγεται και Μαλεβός), των Χαλκέων (χαλκουργών) στη Θεσσαλονίκη, η Αμπελακιώτισσα στη Θεσσαλία.

3. Από την τεχνοτροπία του Ναού της. Τέτοια επίθετα είναι η Θολοσκέπαστη, η Μολυβδοσκέπαστη, η Πελεκητή, η Κρεμαστή, η Μαρμαριώτισσα.

4. Από το όνομα του κτίτορα του Ναού ή της Μονής της. Τέτοια επίθετα είναι Παναγία η Παχειά, η Γλυκειά ( από το επίθετο Γλυκύς), η Περλιγκού, η Λυκοδήμου, η Κοροβιλιά, η Καπνικαρέα.

5. Από τον μήνα που εορτάζεται η Παναγία: Σοτομπριανή, Βρεχούσα, Αυγουστιανή και Δεκαπεντούσα, Τριτιανή, Μεσοσπορίτισσα, Βροντού, Ακαθή ( από τον Ακάθιστο Ύμνο).

6. Από τα θαύματα της Παναγίας: Γοργοϋπήκοος, Ελεούσα, Ελεήστρα, Γιάτρισσα, Θεραπεία, Αιματούσα ή Γαιματούσα ( σταματά την αιμορραγία), Υγεία, Υπακοή, Ψυχοσώστρα, Παραμυθία, Παρηγορήτρα, Παυσολύπη, Φανερωμένη,  Μυροβλύτισσα.

7. Εγκωμιαστικά από την έξαρση της αγάπης των πιστών. Συνήθως χρησιμοποιείται επίθετο με πρώτο συνθετικό τον χρυσό: Χρυσοκελλαριά, Χρυσοσπηλιώτισσα, Χρυσοπηγή, Χρυσογαλούσα, Χρυσοποδαρίτισσα,  Χρυσοχεριά… Υπάρχουν όμως και άλλα, όπως Αγγελόκτιστη, Αερινή, Αναφωνήτρα, Επίσκεψις, Παντάνασσα, Τρανή, Χιλιαρμενίτισσα, Ανθοφορούσα, Ασπροφορούσα.

8. Αυτά που τις έδωσαν οι Υμνογράφοι της Εκκλησίας. Κυρίως προέρχονται από τον Ακάθιστο Ύμνο: Αμόλυντος, Υψηλοτέρα, Καθέδρα, Κλίμαξ, Σκέπη, Πόλη, Παράκλησις, Επίσκεψις, Καταφυγή, Κεχαριτωμένη, Χώρα του Αχώρητου, Όρος Αλατόμητον, Ρόδο το Αμάραντον, Αρουρα Βλαστάνουσα και άλλα.  

ΟΙ ΘΑΛΑΣΣΙΝΕΣ ΠΑΝΑΓΙΕΣ

Δεν υπάρχει νησί που να μην έχει εκκλησία ή ξωκλήσι αφιερωμένα στην Παναγία και δεν υπάρχει θαλασσινός που να μην την έχει επικαλεστεί και να μην έχει τάμα. Είναι γνώριμες οι εικόνες των πιστών που συρρέουν να προσκυνήσουν τη Χάρη της τον Δεκαπενταύγουστο.

Οι επωνυμίες της πολλές. Προέρχονται από διάφορες αιτίες είτε από διάφορες παραδόσεις του τόπου, είτε από την αναπαράσταση στην εικόνα της, όπως η Παναγία η Βρεφοκρατούσα, είτε από τις ιδιότητές της όπως Φανερωμένη, είτε από τον τόπο που βρέθηκε Σπηλαιώτισσα, Πορταΐτισσα, είτε από τον τρόπο προέλευσής της όπως Σουμελά, Αμπελακιώτισσα ή ακόμα και από τον χρόνο εορτασμού της όπως Φλεβαριανή.

Το μεγαλύτερο προσκύνημα είναι αυτό της Μεγαλόχαρης στην Τήνο. Ένα νησί που στο μυαλό και την καρδιά των Ελλήνων είναι απόλυτα ταυτισμένο με την Παναγία και τον Δεκαπενταύγουστο. Χιλιάδες προσκυνητές συρρέουν εδώ κάθε χρόνο, πολλοί από αυτούς γονυπετείς ανηφορίζουν με κατάνυξη προς την εκκλησία για να εκπληρώσουν το τάμα τους στην θαυματουργή εικόνα της Παναγιάς. Η περιφορά του επιταφίου και η μεγαλοπρεπής λιτάνευση της εικόνας σε ολόκληρη την πόλη δημιουργούν κατανυκτική ατμόσφαιρα γεμάτη θρησκευτικό δέος και συγκίνηση.

Στην Πάρο ο εντυπωσιακός ναός της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής δεσπόζει στο κέντρο της Παροικιάς. Ανήμερα το βράδυ γίνεται η περιφορά του επιταφίου της Παναγίας, ενώ στο λιμάνι, η νύχτα γίνεται μέρα, όταν δεκάδες καΐκια με αναμμένες δάδες πλησιάζουν την προβλήτα δίνοντας το σύνθημα για την έναρξη της γιορτής με βεγγαλικά.

Η Παναγιά της Φολεγάνδρου σκαρφαλωμένη στο βράχο αγναντεύει το πέλαγος αγκαλιάζοντας το νησί απ΄άκρη σ΄άκρη. Στην εκκλησία γίνεται το μεγαλύτερο πανηγύρι και στήνεται κοινό τραπέζι για όλους τους πανηγυριώτες. Σύμφωνα με την παράδοση η εικόνα της Παναγιάς είναι θαυματουργή και συνδέεται με πειρατικές ιστορίες και θρύλους της Φολεγάνδρου.

Η Παναγιά η Πορταΐτισσα βρίσκεται κάτω από το ενετικό κάστρο των Quirini στη Χώρα της Αστυπάλαιας και το πανηγύρι για χάρη της γίνεται την παραμονή στις 14 Αυγούστου, στον περίβολο της εκκλησίας με μεζέδες, μουσική και χορό. Ανήμερα της Παναγιάς μαγειρεύουν «λαμπριανούς», το απόγευμα πραγματοποιούνται τα παραδοσιακά «κουκάνια», ενώ το βράδυ είναι καλεσμένοι όλοι στο μεγάλο γλέντι.

Στη Νίσυρο η Παναγιά η Σπηλιανή βρίσκεται στο κάστρο του Μανδρακίου και το πανηγύρι της αποτελεί τη σημαντικότερη εκδήλωση του νησιού με προσέλευση κόσμου από όλα τα Δωδεκάνησα.

Στην Πέρα Παναγιά Κάσου δίνεται το ραντεβού των ξενιτεμένων Κασιωτών κάθε χρόνο στις 15 Αυγούστου. Στο χωριό των καραβομαραγκών και καπεταναίων η Πέρα Παναγιά γιορτάζει σημαιοστολισμένη. Από την παραμονή οι γυναίκες της Κάσου συγκεντρώνονται στον προαύλιο χώρο της εκκλησίας για να ετοιμάσουν τους περίφημους μικροσκοπικούς κασιώτικους ντολμάδες που μαζί με το κρέας, το πιλάφι και τις τηγανητές πατάτες αποτελούν τα παραδοσιακά πιάτα του πανηγυριού. Μετά το φαγητό αρχίζει το γλέντι όπου η παραδοσιακή κασιώτικη λύρα είναι ο πρωταγωνιστής.

Στο χωριό Μενετές της Καρπάθου η Παναγιά των Μενετών είναι κτισμένη εδώ και 150 χρόνια στην άκρη του γκρεμού προσφέροντας πανοραμική θέα στο νησί. Τη μέρα της γιορτής το γλέντι ανάβει και οι ήχοι από τις λύρες και τις μαντινάδες γεμίζουν με τις μελωδίες τους το χωριό.

Η Παναγιά του Κάστρου στη Λέρο λέγεται πως έχει φιλοτεχνηθεί από τον Ευαγγελιστή Λουκά. Γιορτάζει τον Δεκαπενταύγουστο και μαζί και ολόκληρο το νησί με πλήθος πιστών να έρχονται εδώ για τον εσπερινό όπου ψάλλονται τα εγκώμια και γίνεται περιφορά του επιταφίου της Παναγίας.

Η Παναγιά η Χρυσοσκαλίτισσα στο νομό Χανίων πήρε το όνομά της από ένα χρυσό σκαλοπάτι το τελευταίο από τα 98 που είχε. Ένα σκαλοπάτι που αναγκάστηκε να πουλήσει ο πατριάρχης μαζί με τα κτήματα της μονής για να πληρώσει τους αβάσταχτους φόρους που είχε επιβάλει ο σουλτάνος.

Η Παναγιά η Γκρεμιώτισσα στην Ίο, χτισμένη πάνω σε έναν γκρεμό, αγκαλιάζει και προστατεύει το νησί απ΄άκρη σ΄άκρη. Τις μέρες της γιορτής της συγκεντρώνει όλους τους κατοίκους αλλά και τους επισκέπτες του νησιού.

Από τη μια άκρη του Αιγαίου στην άλλη, οι εκκλησιές της Παναγιάς χτισμένες όλες με τη δική τους αρχιτεκτονική, έχοντας τη δική τους ιστορία, αποτελούν ένα κομμάτι άρρηκτα δεμένο με τη ζωή των κατοίκων.

ΟΙ ΞΑΚΟΥΣΤΟΙ ΕΟΡΤΑΣΜΟΙ

Η Κοίμηση της Θεοτόκου δεν είναι ημέρα πένθους για μια αγαπημένη γυναίκα, που έφυγε από τον κόσμο. Είναι χαρά, πανηγύρι, η μεγαλύτερη γιορτή του καλοκαιριού. Δίνει την ευκαιρία, ιδιαίτερα σε όσους βγουν στην ύπαιθρο, να κατευθυνθούν σε εκκλησίες και σε μοναστήρια με τις συχνά θαυματουργές εικόνες της Παναγίας.
• Επίκεντρο του εορτασμού θεωρείται η Τήνος. Η εικόνα βρέθηκε το 1823 και είναι αφιερωμένη όχι στην Κοίμηση, αλλά στον Ευαγγελισμό.
• Εξίσου ιστορική είναι και η Παναγία Σουμελά, των χαμένων πατρίδων του Ποντιακού Ελληνισμού. Σε ανάμνησή τους χτίστηκε η εκκλησία στις πλαγιές του Βερμίου το 1951.
• Πόλο έλξης αποτελεί και η Εκατονταπυλιανή της Πάρου. Η παράδοση θέλησε την εκκλησία να την έχει χτίσει ο παραγιός του πρωτομάστορα της Αγιασοφιάς. Τόσο ζήλεψε από το αποτέλεσμα ο δάσκαλος, που γκρέμισε τον μαθητή του από το καμπαναριό.
Στην Πάρο η θρησκευτική τελετή χαρακτηρίζεται από την περιφορά του επιταφίου της Παναγίας. Ακολουθεί το γλέντι με το παριανό κρασί και τους ντόπιους μεζέδες. Όσο για το λιμανάκι της Νάουσας, η νύχτα γίνεται μέρα, καθώς τα καΐκια προσεγγίζουν την προβλήτα με αναμμένα δαδιά. Με το ξεμπαρκάρισμα των «πειρατών» αρχίζει το πανηγύρι.

ΤΡΙΗΜΕΡΟ ΤΟ ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΟ ΓΛΕΝΤΙ ΤΟΥ ΔΕΚΑΠΕΝΤΑΥΓΟΥΣΤΟΥ ΣΤΑ ΖΑΓOΡΟΧΩΡΙΑ

Ο Επιτάφιος της Παναγίας περιφέρεται και στην Πάτμο, όπου τα πάντα περιστρέφονται γύρω από τη Μονή της Αποκαλύψεως. Οι μοναχοί τηρούν το έθιμο, που έχει βυζαντινή καταβολή. Περιφέρουν τον χρυσοποίκιλτο επιτάφιο στα στενά δρομάκια του δήμου.
Στην Όλυμπο της Καρπάθου, λόγω της γεωγραφικής απομόνωσής της, τα πανηγύρια παρουσιάζουν πολλές ιδιαιτερότητες. Διατηρούν αδρά τα χρώματα της παράδοσης.

Στη Σιάτιστα Κοζάνης τη λειτουργία παρακολουθούν προσκυνητές καβαλάρηδες πάνω σε στολισμένα άλογα.

Αποκορύφωμα για τον παραδοσιακό εορτασμό του Δεκαπενταύγουστου αποτελεί ο χορός στη μικρή πλατεία της Ολύμπου, μπροστά από την εκκλησία της Παναγίας. Οι οργανοπαίχτες παίζουν τον αργόσυρτο Κάτω Χορό. Αρχικά, οι άνδρες καθισμένοι στο τραπέζι, με βασιλικό στο πέτο, πίνουν και τραγουδούν με τη συνοδεία λαούτου και λίρας. Καθώς πέφτει το σκοτάδι ανάβει ο χορός και μπαίνουν οι γυναίκες με τις εκπληκτικής ομορφιάς παραδοσιακές στολές τους.
Στη Νίσυρο πραγματοποιείται ένας από τους πλέον πολυήμερους εορτασμούς. Το Νιάμερο της Παναγιάς ξεκινά από τις 6 Αυγούστου, ημέρα του Σωτήρος. Οι μαυροντυμένες Εννιαμερίτισσες (γυναίκες αφιερωμένες στην Παναγία) εγκαθίστανται στο Μοναστήρι της Παναγίας της Σπηλιανής, που βρίσκεται μέσα στο Κάστρο των Ιωαννιτών Ιπποτών. Καθαρίζουν τον χώρο και τα λειτουργικά σκεύη.

Στην Κεφαλονιά, πλήθος κόσμου συγκεντρώνεται στην Παναγία τη Φιδού, στην περιοχή του Μαρκόπουλου, για να δουν τα φιδάκια της Παναγίας
Με το τέλος της λειτουργίας του Δεκαπενταύγουστου, οι Εννιαμερίτισσες προηγούνται της λιτανείας και μοιράζουν κόλλυβα. Η πομπή καταλήγει στο χωριό, όπου οι ιερείς ευλογούν τους πανηγυριώτες. Το γλέντι ξεκινά με τον τοπικό χορό της κούπας, με τραγούδι και κρασί.

Στην Κάσο επίκεντρο της γιορτής είναι το χωριό Παναγιά. Στην τοπική εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου συρρέουν εκατοντάδες Κασιώτες απ΄ όλη την Ελλάδα, αλλά και μετανάστες από την Αμερική και την Αυστραλία για να προσκυνήσουν και να γλεντήσουν με τον πατροπαράδοτο τρόπο.
Σε πολλά χωριά ετοιμάζονται παραδοσιακές λιχουδιές. Στους Λειψούς, η Παναγία στο εικόνισμα του Μοναστηριού δεν κρατά το Θείο Βρέφος, αλλά τον Εσταυρωμένο. Πρόκειται για εικόνα μοναδική στη χριστιανική παράδοση. Είναι η Παναγία του Χάρου, που γιορτάζει στις 23 Αυγούστου, δηλαδή στα Εννιάμερα της Παναγίας.

ΖΑΓΟΡΟΧΩΡΙΑ – ΓΛΕΝΤΙ ΜΕ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΦΗΜΗ

Πανελλήνια φήμη έχουν αποκτήσει τα πανηγύρια του Δεκαπενταύγουστου στα Ζαγοροχώρια. Στη Βίτσα και το Τσεπέλοβο οι εκδηλώσεις είναι τριήμερες. Δίνουν την ευκαιρία για τρικούβερτο γλέντι με παραδοσιακούς ηπειρώτικους χορούς. Όμως, ενώ τις δύο πρώτες μέρες το γλέντι είναι ανοιχτό για όλους, την τρίτη και τελευταία μέρα τον πρώτο λόγο έχουν οι ντόπιοι.

Στις Φέρες Έβρου γιορτάζει η Παναγία η Κοσμοσωτήρα. Το απόγευμα του Δεκαπενταύγουστου τελείται Μέγας Εσπερινός. Από τον ναό ξεκινά η λιτάνευση της εικόνας. Οι εορταστικές εκδηλώσεις ξεπερνούν το στοιχείο της θρησκευτικής κατάνυξης και απογειώνονται με το κέφι των ανθρώπων.
Ξεχωριστή εμπειρία αποτελεί η λειτουργία της Μεγαλόχαρης στο Μοναστήρι της Μεγαλόχαρης, στην πόλη της Σιάτιστας του Nομού Κοζάνης. Τη λειτουργία παρακολουθούν προσκυνητές καβαλάρηδες πάνω σε στολισμένα άλογα. Όταν η λειτουργία τελειώσει, επιστρέφουν έφιπποι στην πόλη, που ανυπόμονο τους περιμένει το πλήθος για να αρχίσει το πανηγύρι. Το έθιμο έλκει την καταγωγή από την Τουρκοκρατία.

ΛΕΣΒΟΣ: ΠΕΡΠΑΤΟΥΝ 25 ΧΙΛΙΟΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΓΙΑΣΩΤΙΣΣΑ

Στην ενδοχώρα της Λέσβου, στη γραφική Αγιάσο, ξεδιπλώνεται ένα από τα ωραιότερα πανηγύρια του Ανατολικού Αιγαίου. Η εικόνα της Παναγίας της Αγιασώτισσας θεωρείται έργο του Ευαγγελιστή Λουκά. Είναι πλασμένη με κερί και μαστίχα.

Πολλοί προσκυνητές, με αφετηρία τη Μυτιλήνη, ξεκινούν με τα πόδια την παραμονή για να διανύσουν 25 χιλιόμετρα και να φτάσουν ανήμερα στην εορτάζουσα εκκλησία.

Στην Αγιάσο τον Δεκαπενταύγουστο, συναντά κανείς όλα αυτά που συνθέτουν την εικόνα ενός γνήσιου λαϊκού πανηγυριού, με πλανόδιους πωλητές, μουσικοχορευτικά συγκροτήματα, λαϊκές ορχήστρες και τα σκωπτικά πειράγματα να δίνουν και να παίρνουν, συντηρώντας μια παράδοση αιώνων.
Στην Ικαρία η καρδιά των εκδηλώσεων είναι το Γιαλισκάρι. Στο γλέντι χορεύεται ο φημισμένος ικαριώτικος χορός. Οι ντόπιοι κερνάνε ψητά και κατσικίσιο κρέας.
Στο Πυργί της Χίου υπάρχουν 50 εκκλησίες, με πιο φημισμένη τους Αγίους Αποστόλους, κτίσμα του 12ου αιώνα. Τον Δεκαπενταύγουστο οι εκδηλώσεις ξεκινούν με τη θρησκευτική τελετή στον ναό της Παναγίας και ολοκληρώνονται στην πλατεία. Χορεύεται ο Πυργούσικος, χορός γοργός, χαρούμενος και πεταχτός.
Το Κάστρο της Φανερωμένης είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά σημεία της Ανδρου, κοντά στο χωριό Κοχυλού. Εκεί γίνεται το μεγάλο πανηγύρι για την Παναγία τη Φανερωμένη, που η εκκλησία της είναι χτισμένη μέσα στο φρούριο.

Στις Μικρές Κυκλάδες, η Παναγία γιορτάζει στο εκκλησάκι της στο Κάτω Κουφονήσι. Μετά τη λειτουργία προσφέρεται φαγητό από τους κατοίκους. Κατόπιν επιβιβάζονται στα καΐκια, που κάνουν αγώνες ποιο θα φτάσει πρώτο στο Πάνω Κουφονήσι. Με την επιστροφή, ντόπιοι και ξένοι το γλεντάνε μέχρι πρωίας.
Πατάτες, ρύζι, μοσχάρι στιφάδο προφέρονται τον Δεκαπενταύγουστο σε όσους έχουν συρρεύσει στον Ιερό Ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο χωριό Παναγιά της Θάσου. Μετά τη λιτάνευση της εικόνας, όλοι μαζεύονται στο προαύλιο της εκκλησίας, όπου φουντώνει το γλέντι με χορούς, μεζέδες και κρασί.
Στη Σκιάθο, το νησί του Παπαδιαμάντη, χιλιάδες προσκυνητές συρρέουν την παραμονή της γιορτής, που το βράδυ γίνεται η περιφορά του Επιταφίου της Παναγίας, υπό τους ήχους των εγκωμίων της Θεοτόκου.

Στο Ιόνιο, στην Κεφαλονιά, πλήθος κόσμου συγκεντρώνεται στην Παναγία τη Φιδού, στην περιοχή του Μαρκόπουλου, για να δουν τα φιδάκια της Παναγίας. Κάθε Δεκαπενταύγουστο στον τρούλο της εκκλησίας εμφανίζονται μικρά φίδια, που η εκκλησιαστική επιτροπή τα μεταφέρει στο προαύλιο του ναού. Αν δεν εμφανιστούν θεωρείται κακός οιωνός, όπως έγινε με τους καταστροφικούς σεισμούς του 1953.