“Η γλώσσα κόκαλα δεν έχει και κόκαλα τσακίζει”. Παλιό λαϊκό ρητό που παρέμεινε αναλλοίωτο στο πέρασμα του χρόνου, και χρησιμοποιείται κάθε λίγο και λιγάκι σε συζητήσεις για να περιγράψει τη δύναμη αλλά και τις καταστροφικές ικανότητες του λόγου.
Όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με ένα νήπιο σε έξαλλη κατάσταση, οι αντιδράσεις μας συχνά δεν εκπορεύονται από τις συνειδητές μας αποφάσεις, αλλά από το ένστικτό μας που προσπαθεί να τα προστατεύσει από την αυτοκαταστροφή που μοιάζουν να επιδιώκουν διαρκώς. Σε αυτό το πλαίσιο, ίσως πιάνουμε τον εαυτό μας να χρησιμοποιεί μια σειρά από κλισέ εκφράσεις, τις οποίες μας έλεγε η μαμά μας όταν ήμασταν παιδιά ή έχουμε ακούσει από άλλους αγχωμένους γονείς.
Δυστυχώς, ορισμένες από αυτές όχι μόνο δεν καταφέρνουν να πείσουν το παιδί να μας ακούσει, αλλά ενδέχεται ακόμη και να το βλάψουν.
«EΛΑ, ΜΗΝ ΕΙΣΑΙ ΤΟΣΟ ΝΤΡΟΠΑΛΟΣ»
Όταν πιέζουμε το παιδί να αλληλεπιδράσει με κάποιον, δεν το βοηθάμε να γίνει πιο εξωστρεφές. Αντιθέτως, αυξάνουμε το στρες που βιώνει, γεγονός που μπορεί να του δημιουργήσει έως και αγχώδεις διαταραχές.
Επιπλέον, αν απαιτούμε να δώσει το χέρι του, να πάρει αγκαλιά ή να φιλήσει έναν άγνωστό του συγγενή, το μήνυμα που του δίνουμε είναι πως η αυτοδιάθεση του σώματός του σταματά εκεί που ξεκινά η άποψη των «μεγάλων» πάνω στο θέμα. Και όλοι μπορούμε να φανταστούμε πόσο επικίνδυνο μπορεί να γίνει αυτό.
«ΠΗΓΑΙΝΕ ΑΜΕΣΩΣ ΣΤΟ ΔΩΜΑΤΙΟ ΣΟΥ!»
Και μετά τι; Αν και υπάρχουν τεχνικές πειθάρχησης των παιδιών, όπως το time-out, οι οποίες προβλέπουν την απομάκρυνσή του από τα άτομα και τον χώρο όπου εκδηλώθηκε μια κακή συμπεριφορά, προκειμένου να είναι επιτυχημένες θα πρέπει να ακολουθούν συγκεκριμένους κανόνες.
Εκείνη την ώρα, το παιδί πρέπει να σκέφτεται την πορεία των κινήσεών του που οδήγησαν στην απομάκρυνσή του, ώστε να καταλάβει ποιο ήταν το λάθος του. Αν αντ’ αυτού περάσει το χρόνο του παίζοντας με τα παιχνίδια ή το tablet του, δεν πρόκειται να αφιερώσει και πολλή σκέψη στη δυσαρέσκειά σας.
«ΓΙΑΤΙ ΕΙΣΑΙ ΚΑΚΟ ΠΑΙΔΙ;»
Είτε χρησιμοποιείτε αυτή τη φράση για να του τραβήξετε την προσοχή, είτε υπάρχουν στιγμές που η συμπεριφορά του σας κάνει να το πιστεύετε πραγματικά, είναι πολύ σημαντικό να μην την ξεστομίσετε ξανά.
Τα παιδιά συμπεριφέρονται με άσχημο τρόπο για πάρα πολλούς λόγους, και κανένας από αυτούς δεν είναι η διάθεσή τους να δουν εσάς ή κάποιον άλλο να υποφέρει.
Όταν όμως περιγράφετε την προσωπικότητά τους με αυτά τα λόγια, δημιουργείται ο κίνδυνος να σας πιστέψουν και να προσπαθήσουν να σας επιβεβαιώσουν.
Αντί για αυτό, περιοριστείτε στους χαρακτηρισμούς για την εκάστοτε συμπεριφορά και μην ξεχνάτε να σχολιάζετε θετικά τις καλές στιγμές τους.
«ΣΤΑΜΑΤΑ ΤΩΡΑ, ΑΛΛΙΩΣ ΘΑ ΣΟΥ ΔΕΙΞΩ ΕΓΩ!»
Οι αόριστες απειλές δεν έχουν κανένα αποτέλεσμα, πέρα από το να αυξάνουν τον εκνευρισμό σας όταν το παιδί δεν συμμορφώνεται σε αυτές. Επιπλέον, δείχνουν πως έχετε χάσει πλήρως την ψυχραιμία σας, πράγμα που δεν είναι καλό για την επικοινωνία και τη σχέση σας μαζί του.
Προσπαθήστε όταν το προειδοποιείτε για τις συνέπειες μιας πράξης του, αυτές να είναι συγκεκριμένες, να μην είναι υπερβολικές, να έχουν λογική σύνδεση με το σφάλμα του, να εφαρμόζονται άμεσα και να διατυπώνονται με ηρεμία. Επίσης, ακόμη και αν το παιδί έκανε κάτι κακό και πρέπει να υποστεί τα αποτελέσματα της συμπεριφοράς του, πάντα θα πρέπει να του υπενθυμίζετε ότι το αγαπάτε.
«ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΕΙΣΑΙ ΣΑΝ ΤΗΝ ΑΔΕΛΦΗ ΣΟΥ;»
Πρώτα από όλα, μια τέτοια σύγκριση θα κάνει το μικρό σας να πιστέψει ότι είναι το μαύρο πρόβατο της οικογένειας και να αρχίσει να λειτουργεί ως τέτοιο.
Εκτός αυτού όμως, δεν αποκλείεται να κάνει τα παιδιά σας να στραφούν το ένα εναντίον του άλλου, σε βαθμό που να μην μπορούν να γεφυρώσουν τη σχέση τους ούτε ως ενήλικες.
«ΜΑΛΛΟΝ ΔΕΝ ΜΕ ΑΓΑΠΑΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ»
Πρόκειται σίγουρα για την πιο… θεατρική φράση αυτής της λίστας και κανείς δεν θέλει η σχέση με τα παιδιά του να θυμίζει μελόδραμα. Οι ενοχές είναι ένα χρήσιμο συναίσθημα, που προτρέπει τα παιδιά να μπουν στη θέση του ανθρώπου που πλήγωσαν με τα λόγια ή τις πράξεις τους.
Όμως το συγκεκριμένο παράδειγμα δεν αποτελεί κάλεσμα σε ενσυναίσθηση, αλλά ψυχολογικό εκβιασμό.
Επιπλέον, κάνει το παιδί να αμφισβητήσει τη σταθερότητα του δεσμού του μαζί σας, ενός δεσμού που του δημιουργεί την αίσθηση ασφάλειας που απαιτείται για να μπορέσει να εξερευνήσει τον κόσμο.
Το άγχος που θα νιώσει ως αποτέλεσμα, θα το οδηγήσει σε ακόμη χειρότερες συμπεριφορές και θα τραυματίσει τη σχέση σας.
ΚΑΝΩ ΤΑ ΠΑΝΤΑ ΓΙΑ ΣΕΝΑ
Αυτό προσθέτει ένα βάρος στο παιδί, που θα το κουβαλάει και πολλές θα νιώθει ενοχικά
ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙΣ ΝΑ ΠΑΙΡΝΕΙΣ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΡΙΣΤΑ;
Αυτό το άριστα. Και ο καλός βαθμός και ο κακός είναι δικοί του. Του ανήκουν, είναι για εκείνο και δεν πρέπει να του προσθέτετε επιπλέον άγχος.
ΜΕ ΚΑΝΕΙΣ ΕΞΑΛΛΗ
Όταν παραδεχόμαστε ότι χάνουμε τον έλεγχο, πώς θα μάθουμε στο παιδί να διατηρεί και το ίδιο;
ΜΗΝ ΤΟ ΤΡΩΣ ΑΥΤΟ, ΘΑ ΠΑΧΥΝΕΙΣ
Θα μπορούσαμε με άλλο τρόπο να αποτρέψουμε το παιδί να φάει κάτι παχυντικό. Γιατί, αν από μικρό, ειδικά όταν πρόκειται για κορίτσι, το βάζουμε στη διαδικασία του να μην παχύνει, αργότερα, ενδεχομένως, να εμφανιστούν διατροφικά προβλήματα.
ΣΤΑΜΑΤΑ ΝΑ ΚΛΑΙΣ, ΑΜΕΣΩΣ ΤΩΡΑ
Αν θέλει να κλάψει, αφήστε το να κλάψει. Δε μπορείτε να του επιβληθείτε στα συναισθήματά του.
ΣΙΓΑ, ΤΟ ΣΠΟΥΔΑΙΟ ΠΡΑΓΜΑ
Για εσάς μπορεί να μην είναι. Για το παιδί σας, όμως, μπορεί να είναι το πιο σπουδαίο και μεγάλο πρόβλημα
ΗΡΕΜΗΣΕ ΤΩΡΑ
Η προσταγή όταν δεν είναι ήρεμο, δε φέρνει το επιθυμητό αποτέλεσμα.
ΔΕΝ ΜΠΟΡΩ ΠΟΤΕ ΝΑ ΣΟΥ ΠΩ ΟΧΙ
Αν του το λέτε, απλά έχετε χάσει το παιχνίδι.
ΕΙΣΑΙ ΗΛΙΘΙΟΣ/Α
Εδώ δεν χρειάζεται εξήγηση.
Μεταξύ των χιλιάδων λέξεων που λέμε στα παιδιά μας, υπάρχουν μερικές και κάποιες συμπεριφορές μας που τα κάνουν να νιώθουν πιο δυνατά, πιο έξυπνα, πιο ευγενικά και με περισσότερη αυτοπεποίθηση:
1.Τα παιδιά μας δοκιμάζουν ασυνείδητα με την κακή τους συμπεριφορά. Είναι σαν να μας λένε, «Θα με αγαπάς ακόμα και έτσι;» Η απάντηση πρέπει να είναι ξεκάθαρη: «Φυσικά θα σ’ αγαπώ! Αν θα έπρεπε να επιλέξω από όλα τα παιδιά του κόσμου, εσένα θα διάλεγα». Με αυτόν τον τρόπο «παρεμβαίνουμε» θετικά στο χτίσιμο της αυτοπεποίθησης του και της ψυχικής του υγείας.
2. «Σ’ αγαπώ». Αυτές οι δύο μαγικές λέξεις είναι ζωτικής σημασίας για την υγιή ανάπτυξη του παιδιού μας. Είναι επίσης σημαντικό να στηρίζουμε τα λόγια μας με έργα: να περνάμε χρόνο μαζί του, να παίζουμε, να γελάμε, να φυσάμε φυσαλίδες, να το αγκαλιάζουμε συχνά, να συζητάμε τα προβλήματά του και να το υποστηρίζουμε όταν είναι απαραίτητο.
3. «Το δωμάτιό σου είναι καθαρό! Μάζεψες τα ρούχα και τα παιχνίδια; Έστρωσες και το κρεβάτι σου; WOW! Μπράβο! Δεν υπάρχει πιο καθαρό δωμάτιο!» Αυτές οι φράσεις βοηθούν το παιδί να αισθάνεται την υποστήριξή μας και την πίστη μας σ’ αυτό. Καθιστούν σαφές ότι οι προσπάθειές του εκτιμώνται. Επίσης, οποιαδήποτε «θετική ενίσχυση» προκαλεί ευχάριστα και θετικά συναισθήματα, γεγονός που προκαλεί την επανάληψη της εγκεκριμένης συμπεριφοράς.
4. Η συγνώμη δεν είναι κάτι που έχει σχέση με την ηλικία. Μάλιστα, όταν η συγνώμη λέγεται από ενήλικες, αποκτά ακόμα μεγαλύτερη βαρύτητα και ο ενήλικας φαίνεται ακόμα πιο σπουδαίος στα παιδικά μάτια. Επίσης, αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία, είναι η συγνώμη να είναι ειλικρινής, για να πειστεί το παιδί ότι δεν είναι απλά μια λέξη που την λέμε μόνο και μόνο για να βγούμε από την δύσκολη θέση, αλλά γιατί λυπηθήκαμε πραγματικά γι’ αυτό που έγινε και γιατί θα προσπαθήσουμε να μην το ξανακάνουμε. Έτσι θα μπορέσουμε να διδάξουμε στο παιδί την αξία της συγνώμης. Να του δώσουμε να καταλάβει ότι η συγνώμη δεν είναι κάτι για το οποίο πρέπει να φοβόμαστε ή να ντρεπόμαστε, αλλά αντίθετα πρόκειται για μια υπεύθυνη θέση απέναντι στο λάθος που έχουμε κάνει.
5. Η καταπίεση των αρνητικών συναισθημάτων οδηγεί σε νευρώσεις και ψυχοσωματικές ασθένειες. Ένα παιδί έχει το δικαίωμα να είναι θυμωμένο ή στεναχωρημένο. Θα πρέπει να αφεθεί να θρηνήσει πάνω από ένα χαμένο παιχνίδι ή να κλάψει όταν πονάει. Η απαγόρευση των αρνητικών συναισθημάτων, στην εκδήλωσή τους, είναι η απαγόρευση να είσαι ο ίδιος, να είσαι αυθόρμητος. Το καθήκον μας ως γονείς είναι να διδάξουμε στο παιδί να εκφράσει τα συναισθήματά του χωρίς ενδοιασμούς.
6. Όταν το παιδί φοβάται κάτι, είναι πολύ σημαντικό να του δώσουμε την απαραίτητη στήριξη. Να μάθουμε στο παιδί ότι το πιο σημαντικό πράγμα είναι η αξία της προσπάθειας. Άσχετα με το αποτέλεσμα -επιτυχημένο ή μη- θα έχει πετύχει μόνο και μόνο επειδή προσπάθησε αρκετά για κάτι. Επίσης, να το μάθουμε ότι κανένας δεν είναι ατρόμητος και ότι ο καθένας μας έχει κάτι που φοβάται. Και είναι γενναίος όποιος προσπαθεί να ξεπεράσει τις φοβίες του. Εάν το παιδί σας φοβάται κάτι, μοιραστείτε μαζί του τις δικές σας αναμνήσεις και εμπειρίες για το πώς μάθατε εσείς να αντιμετωπίζετε και να ξεπερνάτε τις φοβίες σας.
7. Δίνοντας στο παιδί δικαίωμα επιλογής, το διδάσκουμε να ακούει τον εαυτό του και να μην φοβάται να απορρίπτει προσφορές που είναι αντίθετες με τις πεποιθήσεις, τις επιθυμίες ή τα συμφέροντά του. Τα παιδιά που ακολουθούν ή αποδέχονται πράγματα που έχουν επιλεγεί από άλλους για εκείνα, μεγαλώνουν παθητικά, εξαρτώμενα και εύκολα χειραγωγούνται από την εξουσία κάποιου άλλου. Όταν απαιτείτε αδιαμφισβήτητη υπακοή από το παιδί σας, σκεφτείτε 20 χρόνια μπροστά. Θέλετε πραγματικά να γίνει ένας ενήλικας που υπακούει σε όλους και δεν προσπαθεί να υπερασπιστεί τη θέση του;
8. Υπενθυμίζοντας στο παιδί τις προηγούμενες επιτυχίες του, το πείθουμε για τη δύναμή του και τον βοηθάμε να συνειδητοποιήσει ότι μπορεί να επιτύχει ακόμη περισσότερα.
9. «Δεν πειράζει! Θα προσπαθήσεις πάλι. Πιστεύω σε σένα! Κανείς δεν το κατάφερε αμέσως». Είναι φράσεις που πρέπει να λέμε στο παιδί μας σε περίπτωση αποτυχίας (ακόμα και σε ένα πολύ κακό βαθμό). Το παιδί θα πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι κάθε επιτυχημένο άτομο έχει κάνει λάθη και ότι τα λάθη βοηθούν στην ανάπτυξη της επιμονής και της υπομονής. Το πιο σημαντικό, όμως, δείχνουν ότι οι αποτυχίες του δεν θα έχουν καμία σχέση με το πόσο το αγαπάμε.
10. «Πώς αισθάνεσαι;» «Πώς ήταν η μέρα σου;» «Δουλέψτε» μεθοδικά το πλησίασμα και την επικοινωνία με το παιδί εξασφαλίζοντας το διάλογο μέσω του οποίου θα καλλιεργηθεί η αμοιβαία εμπιστοσύνη. Το μυστικό του διαλόγου είναι να νιώθει το παιδί ελεύθερο, ώστε να εκφράσει με κάποιο τρόπο τον εσωτερικό του κόσμο και τα προβλήματα που το απασχολούν. Μπορεί να ακούσουμε πράγματα που δεν τα είχαμε φαντασθεί, εάν βέβαια μιλήσει ελεύθερα και με ειλικρίνεια.
11. Οι γονείς συχνά χρησιμοποιούν την λέξη «εμείς» σε σχέση με το παιδί τους: «Πηγαίνουμε στο νηπιαγωγείο.» «Σύντομα θα ξεκινήσουμε τη δεύτερη τάξη». Στην νηπιακή ηλικία, η αίσθηση της μητέρας και του παιδιού ως συνόλου, είναι χρήσιμη για την ανάπτυξη του μωρού και ακόμη και απαραίτητο για την επιβίωσή του. Ωστόσο, στο μέλλον, εμποδίζει την εξέλιξή του ως αυτοδύναμη, αυτόφωτη και ανεξάρτητη μονάδα.
Τα παιδιά κάποια στιγμή πρέπει να γίνουν «αυτοδύναμα» και για να το πετύχουν αυτό θα πρέπει να έχουν εμπιστοσύνη στο ένστικτο τους και στην ικανότητά τους να φροντίσουν τον εαυτό τους χωρίς να θέσουν τον εαυτό τους σε κίνδυνο. Με λίγα λόγια να γίνουν υπεύθυνα και να μπορούν να ελέγξουν την ζωή τους. Και αυτό βέβαια είναι και το πρώτο μάθημα ανεξαρτησίας. Φεύγουμε από το «εμείς» και πάμε στο «εσύ»!
*Η Παρασκευή Παπατσιφλικιώτη είναι δημοσιογράφος-μέλος της FIJET- συγγραφέας και βρεφονηπιοκόμος-θεραπεύτρια λόγου με έδρα τη Θεσσαλονίκη.