Συμπληρώνονται φέτος ενενήντα χρόνια από τη Μικρασιατική Kαταστροφή. Κάθε Έλληνας έχει τη δική του πτυχή να θυμάται το μεγάλο μας αυτό εθνικό και τραγικό γεγονός. Τα παρακάτω ανακαλούνται σήμερα ως ένα σεμνό μνημόσυνο για όλους αυτούς που έζησαν μέσα στην κακουχία, τη φοβερή καταστροφή και το ανατριχιαστικό και απερίγραπτο εθνικό μας δράμα. Σε όλους αυτούς σήμερα αποτίνουμε φόρο τιμής και τιμούμε τα ανθρώπινά τους πάθη.
(Προσωπικά το αφιερώνω στο θείο μου Κοσμά –αδερφό του πατέρα μου– που στα είκοσί του χρόνια ως στρατιώτης –με χιλιάδες άλλους Έλληνες στρατιώτες– άφησε τα κόκκαλά του στη μαρτυρική Μικρά Ασία).
Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι (1912-1913) άλλαξαν δραματικά το χάρτη της περιοχής. Οι εχθροπραξίες συνεχίστηκαν και κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-1918) και δύο χρόνια αργότερα, στις 20/6/1920, υπογράφτηκε η Συνθήκη των Σεβρών. Με αυτήν παραχωρήθηκαν στην Ελλάδα η Ανατολική Θράκη, τα νησιά Ίμβρος και Τένεδος, η Σμύρνη και μεγάλο μέρος της ενδοχώρας. Η συνθήκη αυτή, όμως, δεν εφαρμόστηκε ποτέ.
Δέκα χρόνια αργότερα, η Ελλάδα, το 1922, βρίσκεται σε μία άλλη, άκρως τραγική περίοδο. Η Ιστορία την ονόμασε Μικρασιατική Καταστροφή. Το στρατιωτικό μέτωπο είχε καταρρεύσει και ο Ελληνικός στρατός είχε διαλυθεί. Δημόσιο ταμείο δεν υπήρχε και το κράτος είχε παραλύσει. Είναι τότε που η Ελλάδα γέμισε με πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και τον Πόντο και όλα βρίσκονταν σε μια έσχατη απόγνωση. Τότε οι Τούρκοι μας απειλούσαν εξαγριωμένοι: Πρώτον, ήθελαν να ξεριζώσουν τον ελληνικό πληθυσμό από τα εδάφη «τους» και, δεύτερον, αξίωναν και πολύ μεγάλες αποζημιώσεις. Επίσης, αμφισβητούσαν τα σύνορα του Έβρου και, επιπλέον, διεκδικούσαν τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου. Ήταν τότε ακριβώς που η κυβέρνηση Πλαστήρα κάλεσε τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ο οποίος ζούσε εξόριστος στη Γαλλία –σαν τον Καραμανλή τα έτη 1963-1974– να αναλάβει να σώσει ό,τι μπορούσε να σωθεί.
Οι σύμμαχοι τότε κάλεσαν τη Συνδιάσκεψη της Λωζάννης –το Νοέμβριο του 1922–, πριν από ενενήντα χρόνια από σήμερα (2012). Εδώ θα πρέπει να πούμε τη σοφή μας ελληνική παροιμία: «ο καλός καραβοκύρης στη φουρτούνα φαίνεται». Η συνδιάσκεψη αυτή έθεσε τέρμα στον ελληνοτουρκικό πόλεμο και έλυσε –όσα μπορούσε να λύσει– τα εκκρεμή ζητήματα ανάμεσα στην Ευρώπη και την Τουρκία.
Βλέποντας κανείς τα γεγονότα του 1922 και, ειδικά, τη συνδιάσκεψη της Λωζάννης, φτάνει στο συμπέρασμα ότι ο Βενιζέλος ήταν εδώ που έδωσε την πιο σπουδαία διπλωματική μάχη της ζωής του. Αγωνίστηκε μόνος του ως ε
κπρόσωπος ενός μικρού και ηττημένου κράτους και κατόρθωσε να μετατρέψει την κατάσταση και ετοίμασε μία έντιμη συνθήκη η οποία υπογράφτηκε το καλοκαίρι του 1923.
Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε, επίσης, ότι ο Βενιζέλος, διορατικός και με στρατιωτικό σχέδιο, ζήτησε από την Ελληνική κυβέρνηση να οργανώσει ένα στράτευμα και να το παρατάξει στον Έβρο, εκεί απέναντι από τους Τούρκους. Η κυβέρνηση Πλαστήρα σε σύντομο χρονικό διάστημα παρέταξε το στράτευμα αυτό στον Έβρο και αμέσως οι Τούρκοι άρχισαν να υπολογίζουν την καταστραμμένη Ελλάδα με σοβαρότητα. Αυτό το σχέδιο έβαλε το Βενιζέλο σε επίθεση, αλλά ακόμη και σε απειλή. Οι Τούρκοι είδαν τον κίνδυνο μιας νέας ελληνικής επίθεσης στην Ανατολική Θράκη με κατεύθυνση προς την Κωνσταντινούπολη. Οι Ευρωπαίοι σύμμαχοι δεν ήθελαν μία νέα σύρραξη και πίεσαν την Τουρκία να κάνει υποχωρήσεις.
Τι κατόρθωσε ο Βενιζέλος με αυτή την τακτική του;
Απέκρουσε τις αξιώσεις των Τούρκων για πολεμική αποζημίωση.
Απέκρουσε τις αξιώσεις τους για τη Δυτική Θράκη και τα νησιά του Αιγαίου.
Δεν μπορούσε να κάνει και αλλιώς και, δυστυχώς, θυσίασε τα δύο νησιά την Ίμβρο και την Τένεδο.
Δέχτηκε ως τετελεσμένο γεγονός την απομάκρυνση του ελληνικού πληθυσμού της Μικράς Ασίας και της Ανατολικής Θράκης.
Πέτυχε να γίνει η ανταλλαγή πληθυσμού με τους τουρκικούς πληθυσμούς της Ελλάδας. Εξαίρεση αποτέλεσαν οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης και οι Τούρκοι της Δυτικής Θράκης.
Ξεσήκωσε την κοινή γνώμη και κατόρθωσε να παραμείνει το Πατριαρχείο στην Κωνσταντινούπολη ενώ οι Τούρκοι ήθελαν την απομάκρυνσή του.
Σύναψε το προσφυγικό δάνειο και έτσι μόνο η πτωχευμένη Ελλάδα μπόρεσε να πραγματοποιήσει την αποκατάσταση όλων των προσφύγων που ανέρχονταν σε ενάμιση εκατομμύριο ψυχές.
Η Μικρασιατική Καταστροφή θα είχε ακόμη πιο ολέθρια αποτελέσματα εάν δεν είχε ένα διορατικό διπλωμάτη σαν τον Ελευθέριο Βενιζέλο και έναν ικανό κυβερνήτη σαν το Νικόλαο Πλαστήρα. Η διορατικότητα του Βενιζέλου φαίνεται και από το γεγονός ότι ο ίδιος έβαλε τις βάσεις μιας ελληνοτουρκικής προσέγγισης και να σώσει ό,τι ήταν δυνατόν να σωθεί. Την ελληνοτουρκική προσέγγιση αυτή εγκαινίασε ο ίδιος ο Βενιζέλος ως πρωθυπουργός το 1930. Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, ήρθε και η παγκόσμια οικονομική κρίση (1929/35) και τα πάντα χειροτέρεψαν.
Δίσεκτα χρόνια, αλλά η Ελλάδα τα κατάφερε. Χωρίς άλλο, θα τα καταφέρει και σήμερα!