Η παραγωγή σπόρου των διαφόρων κηπευτικών, αναμφισβήτητα συνδέεται και έχει τις ρίζες της, στα πρώτα βήματα ανάπτυξης της γεωργίας. Ακόμη και σήμερα, τόσο παραγωγοί αγροτικών προϊόντων όσο και οικιακοί καλλιεργητές προσπαθούν και σε ικανοποιητικό επίπεδο καταφέρνουν να διασώσουν παλιές ποικιλίες αρκετών λαχανικών. Η προσπάθεια παραγωγής σπόρου στις μέρες μας είναι πιο επιτακτική, λαμβανομένου υπόψη του γεγονότος ότι οι ολιγάριθμες πολυεθνικές εταιρείες παραγωγής και διανομής σπόρων, έχουν συγκεντρώσει στα χέρια τους το μεγαλύτερο ποσοστό της παγκόσμιας παραγωγής σπόρων.
Ως αποτέλεσμα αυτού είναι η ολοένα αυξανόμενη εξάρτηση των παραγωγών, η μείωση των καλλιεργούμενων ποικιλιών καθώς και η δημιουργία μονοπωλιακών τιμών.
Πώς όμως γίνεται η επιλογή, συλλογή και συντήρηση των σπόρων της τομάτας;
ΕΠΙΛΟΓΗ
Η επιλογή θα πρέπει να ξεκινά πριν την άνθιση των φυτών. Στη φάση αυτή ελέγχουμε την καλή κατάσταση των φυτών (θα πρέπει να είναι ελεύθερα ασθενειών), να έχουν φυσιολογική ανάπτυξη και να διακρίνονται τα χαρακτηρίστηκα της ποικιλίας (βλαστός, φύλλα). Εν συνεχεία κατά τη διάρκεια της άνθισης και της καρπόδεσης, συνεχίζουμε να ελέγχουμε τα χαρακτηριστικά του βλαστού και παρατηρούμε τους νεαρούς βλαστούς να έχουν τα χαρακτηριστικά της ποικιλίας που καλλιεργούμε. Τέλος κατά τη φάση της συγκομιδής, τα κριτήρια επιλογής του καρπού είναι η παραγωγικότητα και πρωιμότητα του φυτού σε συνδυασμό με το μέγεθος, το χρώμα και το σχήμα του καρπού της ποικιλίας μας.
ΣΥΛΛΟΓΗ
Οι επιλεγέντες καρποί από τους οποίους θα συλλέξουμε το σπόρο, θα πρέπει να έχουν φτάσει στο στάδιο της πλήρους ωρίμανσης. Πέραν του σημείου της πλήρους ωρίμανσης, ο καρπός υπερωριμάζει και οι σπόροι χάνουν μέρος της βλαστικής τους δύναμης. Οι επιλεγέντες καρποί, κόβονται στη μέση και με τους αντίχειρες ασκούμε πίεση, ώστε οι σπόροι μαζί με το ζελατινώδες ιστό που τους περιβάλλει να αποχωριστούν από τη τομάτα. Τοποθετούμε τους σπόρους μαζί με το ζελατινώδες ιστό σε ένα δοχείο.
Πόσες όμως τομάτες θα χρησιμοποιήσουμε για να κρατήσουμε σπόρο; Η απάντηση στην ερώτηση αυτή εξαρτάται από την ποικιλία, τις καλλιεργητικές τεχνικές, τη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου, την ανάπτυξη του φυτού και το πόσο πυκνά είχαμε φυτέψει τις τομάτες μας.
Ως γενικός κανόνας προτείνεται 1 κιλό τομάτες οι οποίες θα δώσουν περίπου 2,5 με 3,4 γραμμάρια σπόρων. Το βάρος αυτό αντιστοιχεί σε περίπου 900 με 1.000 σπόρους. Εν συνεχεία οι σπόροι θα πρέπει να αποχωριστούν από τον ζελατινώδη ιστό. Τοποθετούμε το βάζο με τους σπόρους και όλα τα υπολείμματα σε μέρος που η θερμοκρασία είναι μεταξύ 20 και 25οC. Στη θερμοκρασία αυτή θα λάβει χώρα ζύμωση η οποία θα αποσυνθέσει τελείως τον ζελατινώδη ιστό και θα διαχωριστούν οι σπόροι της τομάτας. Η διάρκεια κυμαίνεται μεταξύ 2 και 3 ημερών. Σημαντική είναι η ανάδευση του περιεχομένου του δοχείου 3 φορές την ημέρα, ώστε να εμποδίσουμε την αλλαγή του χρώματος των σπόρων. Στη συνέχεια τοποθετούμε το μείγμα σε ένα σουρωτήρι και ξεπλένουμε με τρεχούμενο νερό. Αφού καθαριστούν τελείως οι σπόροι, τοποθετούνται σε καθαρό νερό. Όποιοι σπόροι επιπλεύσουν, απομακρύνονται. Στραγγίζουμε καλά και τοποθετούμε τους σπόρους να στεγνώσουν σε μέρος που δεν έρχεται σε άμεση επαφή με την ηλιακή ακτινοβολία. Όταν ο σπόρος σπάει, τότε η ξήρανση έχει ολοκληρωθεί.
ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ
Οι σπόροι της τομάτας δύνανται να κρατήσουν τη βλαστική ικανότητα για 4 έως και 6 χρόνια, αρκεί να αποθηκευτούν σωστά. Η τοποθέτηση των στεγνών σπόρων σε στεγνό βάζο, μαζί με σπόρους ρυζιού (να «τραβήξουν» πιθανή υπάρχουσα υγρασία) ή silica gel (τα μικρά σακουλάκια μέσα στις συσκευασίες των αθλητικών παπουτσιών) συμβάλλει στη μακροβιότητα των σπόρων της τομάτας. Φυσικά, τα βάζα με τους σπόρους τα φυλάμε σε σκοτεινό, ξηρό μέρος και αναγράφουμε στο βάζο τη ποικιλία και την ημερομηνία παραγωγής των σπόρων.
Κλείνοντας, επισημαίνεται ότι η παραγωγή σπόρων ποικιλίας προϋποθέτει επαρκή απόσταση από φυτά τομάτας που ανθίζουν την ίδια περίοδο, ώστε να αποφευχθεί η σταυρογονιμοποίηση και να διασφαλιστεί η αγνότητα της ποικιλίας μας.
*Ο Ιωάννης Παλούκας είναι γεωπόνος MSc.