Πέρυσι η κυβέρνηση της Αυστραλίας προέβη σε μία ιστορική ανακοίνωση για όλους όσους ενδιαφέρονται για την ανάδειξη και τιμή του ρόλου της Λήμνου κατά την εκστρατεία της Καλλίπολης.
Όπως γνωρίζουμε όλοι, το ελληνικό νησί της Λήμνου στο Βόρειο Αιγαίο, αποτέλεσε προκεχωρημένη βάση για την εκστρατεία, διαδραματίζοντας σημαντικό ρόλο για τη στρατοπέδευση, τον εφοδιασμό, την ιατρική περίθαλψη και την ανάπαυση στρατευμάτων.
Οι συμμαχικές δυνάμεις έφτασαν στο νησί τις εβδομάδες πριν από τις επιχειρήσεις της 25ης Απριλίου και σημαντική παρουσία τους διατηρήθηκε εκεί καθ’ όλη την εκστρατεία.
Η Λήμνος αποτέλεσε επίσης το σημείο όπου πολλά στρατεύματα των Συμμάχων επέστρεψαν μετά την εκκένωση των μετώπων στη χερσόνησο της Καλλίπολης και τον όρμο της Σούβλας (Suvla Bay).
Εκεί εδραιώθηκε μεγάλη ιατρική παρουσία κατά τη διάρκεια της εκστρατείας με ιατρικές μονάδες του Βρετανικού, του Γαλλικού, του Αυστραλιανού, του Καναδικού και του Ινδικού Στρατού, να λειτουργούν εκεί για την περίθαλψη των τραυματιών και των ασθενών από τη χερσόνησο.
Το νησί θα παρέμενε στρατιωτική βάση των Συμμάχων κατά το υπόλοιπο του πολέμου και ήταν η τοποθεσία όπου υπογράφηκε η ανακωχή με την Οθωμανική Αυτοκρατορία – η Ανακωχή του Μούδρου – τον Οκτώβριο του 1918.
Πάνω από 1,300 άνθρωποι, στρατιωτικό προσωπικό των Συμμάχων, έχουν ταφεί στα δύο συμμαχικά νεκροταφεία που υπάρχουν στη Λήμνο.
Η αυστραλιανή κυβέρνηση έχει αναγνωρίσει το ρόλο αυτό και έχει χρηματοδοτήσει μελέτη για την ανέγερση μνημείου στο νησί της Λήμνου.
Η εν λόγω μελέτη ξεκίνησε στα τέλη του περασμένου έτους, με εμπλοκή συμβούλων, διαβουλεύσεις με την κοινότητα και επισκέψεις επί τόπου στο νησί.
Ακόμη, επίσημη συμφωνία συνεργασίας υπεγράφη μεταξύ του υπουργείο Εθνικής Άμυνας της Ελλάδος και του υπουργείου Υποθέσεων Βετεράνων της Αυστραλίας στα τέλη του 2019.
Ήταν χαρά μου να έχω ενεργό ρόλο στη μελέτη αυτή ως ιστορικός σύμβουλος. Η μελέτη και οι προτάσεις αυτής δεν έχουν ολοκληρωθεί ακόμη.
Η αναγνώριση του ρόλου της Λήμνου στην Καλλίπολη προσδίδει υποστήριξη σε πολλές πρωτοβουλίες μνήμης και τιμής στο νησί.
Οι τοπικές Αρχές της Λήμνου για χρόνια πραγματοποιούν εκδηλώσεις μνήμης για την Καλλίπολη κάθε Απρίλιο (Anzac Day).
Εντυπωσιακό ήταν το πρόγραμμα για την επέτειο των 100 χρόνων, το 2015, με την παρουσία του πλοίου HMΑS Success του Βασιλικού Ναυτικού της Αυστραλίας (Royal Australian Navy) στον κόλπο του Μούδρου.
Οι υπάρχουσες υποδομές στο νησί, με τα στρατιωτικά νεκροταφεία – τα οποία συντηρούνται από την Commonwealth War Graves Commission – και ένας αριθμός ακόμη μνημείων, που ενισχύθηκαν από το μνημείο για τις νοσοκόμες των Συμμάχων (Allied Nurses Memorial) στο συμμαχικό νεκροταφείο του Μούδρου – το οποίο αποκαλύφθηκε το 2015 – και το μνημείο της Αυστραλιανής Προβλήτας (Australian Pier), επίσης στο Μούδρο, το οποίο αποκαλύφθηκε το 2018.
Την έρευνα την έκανα ο ίδιος και το έργο υποστηρίχθηκε από την Lemnos Gallipoli Commemorative Committee της Αυστραλίας (Αυστραλιανή Επιτροπή Μνήμης Λήμνου-Καλλίπολης) και την κυβέρνηση της Βικτώριας.
Τα τελευταία χρόνια η Αυστραλιανή Επιτροπή Μνήμης Λήμνου-Καλλίπολης συνεργάζεται με τις τοπικές Αρχές στη Λήμνο για να υλοποιηθεί το Μονοπάτι των ANZACs (Lemnos Gallipoli Heritage Trail):
Η ταυτοποίηση και η σηματοδότηση των κυριότερων σημείων μνήμης στη Λήμνο και η σύνδεσή τους, ώστε να διευκολυνθούν οι επισκέπτες που θέλουν να τιμήσουν την ιστορία αυτή.
Ως μέρος του Μονοπατιού, η Επιτροπή και οι τοπικές Αρχές θα τοποθετήσουν δύο νέα μνημεία στη Λήμνο στο πλαίσιο των εκδηλώσεων μνήμης του Απριλίου 2021 (COVID19 επιτρέποντος).
Το ένα θα τιμά τον Δημήτρη Πασσά (Dimitris Passa), Αυστραλό στρατιώτη (sapper) του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο οποίος γεννήθηκε στο χωριό Κοντοπούλι της Λήμνου.
Το δεύτερο θα αναφέρεται στη σύνδεση του Βασιλικού Ναυτικού της Αυστραλίας με τη Λήμνο κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η δημιουργία του Μονοπατιού θα υποστηρίξει τη Λήμνο ώστε να καταστεί προορισμός που δεν πρέπει να χάσουν οι επισκέπτες στο μέλλον.
Υπήρξε επίσης χαρά μου να έχω ηγηθεί μίας σειράς από επισκέψεις μνήμης στη Λήμνο από το 2012, ξεναγώντας τους επισκέπτες στα κυριότερα σημεία του νησιού τα οποία συνδέονται με το Anzac, αλλά και την ευρύτερη παρουσία των Συμμάχων στο νησί.
Αυτές οι επισκέψεις έχουν καταδείξει το εν δυνάμει ενδιαφέρον απογόνων και άλλων επισκεπτών μνήμης να βρεθούν στη Λήμνο για να ανακαλύψουν το ρόλο της στην εκστρατεία της Καλλίπολης.
Η πρωτοβουλία της κυβέρνησης της Αυστραλίας δίνει ελπίδα σε όλους εμάς που προσπαθούμε να ενισχύσουμε την αναγνωρισιμότητα για το ρόλο αυτό.
Ελπίζουμε ότι μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα ένα σημαντικό εμπλουτισμό στις φυσικές υποδομές μνήμης που υπάρχουν στο νησί ή/και άλλες διαδικτυακές και μία πιθανή ενίσχυση στον τουρισμό μνήμης στην Ελλάδα, καθώς τελικά θα βγούμε από την τρέχουσα πανδημία.
Ανυπομονούμε όλοι για το επόμενο στάδιο της σημαντικής αυστραλιανής πρωτοβουλία για την Ελλάδα.
*Ο Jim Claven είναι ιστορικός, ανεξάρτητος συγγραφέας, γραμματέας της Επιτροπής Μνήμης Λήμνου-Καλλίπολης. Πρόσφατο έργο του είναι η έκδοση του βιβλίου Lemnos & Gallipoli Revealed: A Pictorial History of the Anzacs in the Aegean 1915-16.