Ο Theodore Levitt (1925-2006), Αμερικανός οικονομολόγος και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ των ΗΠΑ, σε μια μελέτη του το 1944 χρησιμοποίησε τον όρο globalisation (παγκοσμιοποίηση) στην οικονομολογία, ο οποίος έκτοτε καθιερώθηκε σε παγκόσμια κλίμακα.
Σύμφωνα με τον Theodore Levitt η παγκοσμιοποίηση από τη μια προσφέρει «υπέροχες δυνατότητες και απροσδόκητες προοπτικές», όπως η «διευκόλυνση της επικοινωνίας και προσέγγισης των ανθρώπων, η ταχύτατη διακίνηση αγαθών και πληροφοριών, η υπέρβαση ποικίλων εθνικισμών, φονταμενταλισμών και άλλων διακρίσεων, η ανάπτυξη πανανθρώπινης αλληλεγγύης και κοινών προσπαθειών για την αντιμετώπιση παγκόσμιων προβλημάτων κ.ά.», ενώ από την άλλη: «επιβάλλει τους άτεγκτους νόμους της αγοράς, οδηγεί σε συρρίκνωση των κοινωνικών κατακτήσεων, συμβάλλει στην περαιτέρω καταστροφή του περιβάλλοντος, δημιουργεί ανεργία και περιθωριοποίηση, διευρύνει τις ανισότητες και το χάσμα μεταξύ πλουσίων και πτωχών, διογκώνει τη μετακίνηση πληθυσμών, καθοσιώνει ένα πρότυπο ανθρώπου ακόρεστου καταναλωτή, αποδυναμώνει παραδόσεις και αξίες, οι οποίες προσέφεραν προσανατολισμό και νόημα ζωής, κ.ά.».
Ο Θανάσης Κολλιόπουλος, μεταδιδακτορικός ερευνητής του Οικονομικού Πανεπιστημίου της Αθήνας, σε άρθρο του στην αθηναϊκή εφημερίδα Η Καθημερινή, με τίτλο «Ο καπιταλισμός και το μέλλον του», 23-8-2020, αναφέρεται στο βιβλίο του Μπράνκο Μιλάνοβιτς, Καθηγητή Οικονομικών στο City University της Νέας Υόρκης, με τίτλο «Capitalism, Alone: The Future of the System That Rules the World», έκδοση Harvard University «Είμαστε όλοι καπιταλιστές»;
Αυτό είναι το βασικότερο ερώτημα που προσπαθεί να απαντήσει στο βιβλίο του ο Μπράνκο Μιλάνοβιτς, ο οποίος θεωρεί ότι ο σύγχρονος καπιταλισμός, αν και εξασφαλίζει σημαντικά επίπεδα ευημερίας για τις κοινωνίες, δεν προσφέρει καμία εγγύηση σταθερότητας για το μέλλον του παγκόσμιου κοινωνικού και οικονομικού συστήματος.
Καταληκτικά, για τον Μιλάνοβιτς το μέλλον της πορείας του καπιταλισμού θα κριθεί από το κατά πόσον θα περιορισθεί η συγκέντρωση του πλούτου και του εισοδήματος σε έναν μικρό αριθμό ατόμων και επιχειρήσεων, και δεύτερον από το κατά πόσον θα μειωθούν οι κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες.
Η παγκοσμιοποίηση σίγουρα έχει θετικά, αλλά και αρνητικά στοιχεία. Σε τομείς όπως το εμπόριο και οι τηλεπικοινωνίες, τα αποτελέσματα και η επιτυχία της είναι εμφανή.
Οι αρνητικές πτυχές της παγκοσμιοποίησης είναι δύσκολο να αντιμετωπιστούν, καθώς οι χώρες που επωφελούνται είναι οι ισχυρότερες του κόσμου, γεγονός που σημαίνει πως απαιτείται δραστηριοποίηση και ευαισθητοποίηση των πολιτών σε παγκόσμιο επίπεδο, για να υπάρξουν οι αναγκαίοι περιορισμοί.
ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟ ΤΩΝ ΕΠΙΒΛΑΒΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ
Ακολουθούν κάποιοι τρόποι, ή λήψη κάποιων μέτρων, για τον περιορισμό των αρνητικών επιπτώσεων της παγκοσμιοποίησης:
– Τα κράτη που έχουν ιδιαίτερα αυξημένη παραγωγή προϊόντων και, άρα, εκμεταλλεύονται πολύ περισσότερους φυσικούς πόρους, θα πρέπει να κατανοήσουν πως επιβαρύνουν συνολικά τον Πλανήτη και ζημιώνουν την ποιότητα ζωής όλων των πολιτών. Θα πρέπει, επομένως, να εξορθολογήσουν τον παραγωγικό σχεδιασμό τους, λαμβάνοντας υποχρεωτικά υπόψη τις επιπτώσεις που έχει η δράση τους στο περιβάλλον. Δεν πρέπει η οικονομική ανάπτυξη ορισμένων κρατών να θέτει σε κίνδυνο το μέλλον όλων των ανθρώπων.
– Διαρκές ζητούμενο αποτελεί, φυσικά, η προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε όλα τα κράτη, και ιδίως σε εκείνα που δεν γίνονται σεβαστά τα δημοκρατικά ιδεώδη.
– Ενίσχυση των αρμοδιοτήτων και της δικαιοδοσίας των διεθνών οργανισμών, προκειμένου να είναι σε θέση να παρεμβαίνουν αποτελεσματικά, όταν διαπιστώνεται η συστηματική παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
– Προώθηση των ιδανικών της δημοκρατίας, του αλληλοσεβασμού και της ανεκτικότητας, προκειμένου η συνύπαρξη και η συνεργασία των διαφόρων κρατών από τη μια να είναι αρμονικές, και από την άλλη να είναι συμβατές με την μακρόχρονη βιωσιμότητα του Πλανήτη μας.
ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ
Ακολουθούν κάποια από τα κύρια επιχειρήματα κατά της παγκοσμιοποίησης που έχουν διατυπωθεί από οικονομολόγους και περιβαλλοντολόγους.
*Η παγκοσμιοποίηση προάγει την εξαφάνιση της διαφορετικότητας των λαών. Πιο συγκεκριμένα, μέσα σ’ ένα παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον δεν θα υπάρχει χώρος για την καλλιέργεια και την ανάπτυξη των χαρακτηριστικών εκείνων που κάνουν τον κάθε λαό μοναδικό. Έτσι υπάρχει κίνδυνος παραδόσεις, έθιμα, και πολιτισμός πολλών χωρών να αφανισθούν στον διεθνή ανταγωνισμό.
*Η παγκοσμιοποίηση προάγει τον καταναλωτισμό και επιφέρει ανισότητες στην οικονομική ανάπτυξη, με αποτέλεσμα να υπάρχει κοινωνικός αποκλεισμός.
*Η παγκοσμιοποίηση οδηγεί στην εξάντληση φυσικών πόρων. Με την αύξηση του καταναλωτισμού που προωθεί η παγκοσμιοποίηση, η ανθρωπότητα θα οδηγηθεί στην εξάντληση των φυσικών πόρων σταδιακά.
*Με την παγκοσμιοποίηση εντείνονται η κοινωνική ανισότητα και η ανεργία, και μειώνεται σημαντικά ο δείκτης κοινωνικής προστασίας.
*Ο περιορισμός των εξουσιών του κράτους θα έχει ως συνέπεια την απώλεια του ουσιαστικού ελέγχου της εκπαίδευσης από αυτό. Επίσης, η σύγκλιση των εκπαιδευτικών συστημάτων αναφορικά με την οργάνωση, τη λειτουργία, τους στόχους, και το μορφωτικό περιεχόμενο των προγραμμάτων διδασκαλίας θα έχει ως βάση μια παγκόσμια κοινή κατεύθυνση. Αν γίνει όμως κάτι τέτοιο, πώς θα διασωθεί η πολιτισμική φυσιογνωμία κάθε χώρας;
*Σε ένα παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον δεν θα μπορέσει η εκπαίδευση να αναπτύξει τα χαρακτηριστικά εκείνα των ατόμων που καθιστούν τη μοναδικότητα κάθε λαού. Η εκπαίδευση θα πρέπει να αποβλέπει στη δημιουργία μιας πολυπολιτισμικής προσέγγισης, η οποία θα προωθεί την αναγνώριση των πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων των διάφορων λαών, και θα διαμορφώνει ένα κοινωνικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο τα άτομα θα μπορούν να συνυπάρχουν, και να αποδέχονται με ευρύτερη ανεκτικότητα κάθε πολιτισμική διαφοροποίηση.
*Ο ρόλος της εκπαίδευσης μέσα σε ένα διεθνοποιημένο περιβάλλον αποκτά ιδιαίτερη σημασία για την προώθηση μιας παιδείας της πολυμορφίας με διαπολιτισμικές διαστάσεις. Η διατήρηση εθνικής και πολιτισμικής ιδιαιτερότητας κάθε λαού, θα πρέπει να παραμείνει βασική αρχή της παγκοσμιοποίησης.
Στην περίπτωση της Ελλάδας, είμαι της γνώμης πως η ελληνική παιδεία θα πρέπει να διατηρήσει την καλλιέργεια των πολιτιστικών της χαρακτηριστικών, και να προστατεύσει τις πολιτιστικές της ιδιαιτερότητες.
ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ
Ακολουθούν κάποια επιχειρήματα που προβάλλονται υπέρ της παγκοσμιοποίησης.
*Σύμφωνα με τον Robert Reich η διαμόρφωση μιας νέας οικονομίας θα οδηγήσει στη διεθνοποίηση των επιχειρήσεων. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα οι επενδύσεις, η παραγωγή και οι πωλήσεις να πάρουν παγκόσμιες διαστάσεις.
*Με την παγκοσμιοποίηση μεγεθύνεται η έννοια της γνώσης και της εκπαίδευσης. Η παγκοσμιοποίηση θα μπορούσε να φέρει την επιστημονική γνώση κοντά σ’ όλους τους λαούς, κι αυτό θα ήταν το ιδανικό.
*Με την παγκοσμιοποίηση αυξάνεται συνεχώς η αλληλεξάρτηση των χωρών όλου του κόσμου μέσα από την επιτάχυνση των ανταλλαγών κάθε είδους. Η αρμονική συνύπαρξη με τους άλλους είναι και πολιτισμική, και ανθρώπινη. Ο άνθρωπος εμπλουτιζόμενος από την επικοινωνία με τους άλλους αφομοιώνει, αλλά και αφομοιώνεται.
Είναι αναμφισβήτητο ότι η παγκοσμιοποίηση, ως φαινόμενο της σύγχρονης κοινωνικής πραγματικότητας, δέχεται πολλές επιθέσεις σε ό,τι αφορά το όραμα της “Κοινωνικής Οικονομίας” και του “Κράτους Δικαίου”, όπως αποδεικνύεται από τη διεθνή βιβλιογραφία και από ορισμένες εμπειρικές έρευνες και δημοσκοπήσεις στον τύπο.
Ίσως όμως το ισχυρότερο επιχείρημα κατά της παγκοσμιοποίησης είναι ότι προωθεί τα συμφέροντα της πλουτοκρατικής τάξης εις βάρος του ευρύτερου πληθυσμού του Πλανήτη μας.
Τα παραπάνω δείχνουν την θεμελιακή σημασία της οικονομικής αυτοδυναμίας κάθε χώρας–λαού για να μπορέσει να ανταπεξέλθει στις δύσκολες συνθήκες της εποχής μας, εξασφαλίζοντας την δική τους εθνική παραγωγή σε τρόφιμα, και διατηρώντας την ανταγωνιστικότητά τους με άλλες χώρες στους τομείς της εκπαίδευσης και της τεχνολογίας.
Με άλλα λόγια, απαραίτητη είναι η διατήρηση του δημόσιου χαρακτήρα των βασικών τομέων της οικονομίας μια χώρας, έτσι που να μην εξαρτάται για βασικά αγαθά από τις «πολυεθνικές εταιρείες», οι οποίες στην επιδίωξη των οικονομικών συμφερόντων τους έχουν την τάση, αλλά και τη δυνατότητα, να προξενούν σημαντικά οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα στα μικρά κράτη.