Πουθενά η τραγωδία της Κύπρου δεν είναι πιο αισθητή από ό,τι στην απεικόνιση της περίφρακτης πόλης φάντασμα του Βαρωσιού. Ευρισκόμενο ανατολικά μεταξύ των ακρωτηρίων Κάβο Γκρέκο και Ελαία, το Βαρώσι ήταν μια ακμάζουσα κοσμοπολίτικη πόλη και το κύριο τουριστικό και εμπορικό κέντρο της Κύπρου.
Όμως, από τον Αύγουστο 1974, η σύγχρονη πόλη του Βαρωσιού έχει περιφρακεί από τις τουρκικές κατοχικές δυνάμεις και παραμένει απαγορευμένος τόπος. Η μακρινή θέα του Βαρωσιού, όπως μας υπενθυμίζει ο Κυριάκος Χαραλαμπίδης («Όνομα Πόλης», Αμμόχωστος Βασιλεύουσα, 1982):
«ΜΗΠΩΣ μιας πόλης όνομα η Αμμόχωστο είναι ψεύτικη;
Τεχνητό χώρισμα χώρου και γη της ουτοπίας; […]
Με παρεξήγησες, υποκριτή αναγνώστη.
Βλέπω μονάχα, την Αμμόχωστο ίσως […]
Γι’ αυτό την είπα ψεύτικη την πόλη», ως περίφρακτη «πόλη φάντασμα», καταλαμβάνει έναν ιδιαίτερο χώρο στη ψυχή της Κύπρου.
Αμφισβητήσιμης στρατιωτικής αξίας, η ακινησία γύρω από την επιστροφή του Βαρωσιού είναι επακόλουθο της αδιέξοδης πολιτικής που ταλαιπωρεί την ειρηνική επίλυση του Κυπριακού ζητήματος.
Συχνά υποστηρίζεται από τη δικοινοτική κοινωνία των πολιτών ό,τι, η ενοποίηση και η επιστροφή της Αμμοχώστου προσφέρει σημαντικά πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά οφέλη και για τις δύο κοινότητες. Επίσης, η αναζωογόνηση της πόλης ως τουριστικός προορισμός και κέντρο θα τονώσει τη διακοινοτική εμπιστοσύνη στο νησί, και ακόμη μπορεί να λειτουργήσει ως καταλυτής για την συνολική επίλυση του Κυπριακού.
Το ναυάγιο των τελευταίων συνομιλιών του Κραν Μοντάνα το 2017, και η αναζήτηση εναλλακτικών προσεγγίσεων, πρόσφερε την ευκαιρία για δημιουργικές παρεμβάσεις, όπως για παράδειγμα η ιδέα για ένα τοπικό διάλογο ανάμεσα στις κοινότητες της Αμμοχώστου. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια ο συμπάροικος ακαδημαϊκός και διαμεσολαβητής Δρας Μιχάλης Σ. Μιχαήλ, με χρηματοδότηση του Υπουργείου Εξωτερικών Αυστραλίας, οργάνωσε, υπό την αιγίδα του Κυπριακού Ακαδημαϊκού Διαλόγου, τους «Διαλόγους Αμμοχώστου» (ΔΑ).
Αποτελούμενοι από δύο ενδοκοινοτικούς και δύο διακοινοτικούς διάλογους, οι «ΔΑ» έλαβαν μέρος στις 10, 11, 18 και 25 Ιανουαρίου στη Δερύνεια και στην τουρκοκυπριακή συνοικία της Παλιάς Αμμοχώστου.
Στους διαλόγους συμμετείχαν ελληνοκύπριοι και τουρκοκύπριοι δημοτικοί σύμβουλοι, δύο δήμαρχοι, δύο τέως πρέσβεις, δύο πρώην δικαστές, συνδικαλιστές, ακαδημαϊκοί, επιχειρηματίες, ακτιβιστές της κοινωνίας των πολιτών, και φοιτητές. Με αφορμή την επικαιρότητα της Αμμοχώστου, ο «Νέος Κόσμος» είχε την ευκαιρία να συνομιλήσει με τον δρα Μιχαήλ σε μια αποκλειστική συνέντευξη.
ΕΡΩΤΗΣΗ «ΝΚ»: Από πού ξεκίνησε η ιδέα για τους «Διαλόγους Αμμοχώστου»;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΜΙΧΑΗΛ: Όπως πολλές παρόμοιες πρωτοβουλίες, η ιδέα του «Διαλόγου Αμμοχώστου» ήταν τελείως συμπωματική. Συγκεκριμένα, προέκυψε κατά τη διάρκεια μιας εθιμοτυπικής επίσκεψης της Μαρίας (Βαμβακινού, ομοσπονδιακή βουλευτής Αυστραλίας και συζύγος του Δρα Μιχαήλ) στο σπίτι του τότε δημάρχου Αμμοχώστου, το μακαρίτη Αλέξη Γαλανό, τον Νοέμβρη 2018.
Μετά την περιοδεία της μεγαλύτερης -όπως καυχιόταν ο Γαλανός- βιβλιοθήκης αστυνομικών μυθιστορημάτων στην Κύπρο, όπως κατεβαίναμε τις σκάλες από τη σοφίτα-βιβλιοθήκη του, κουβεντιάζοντας περί νέων προσεγγίσεων για την Αμμόχωστο, πρόκυψε η ιδέα να στηθεί ένας ανεπίσημος διάλογος μεταξύ των δύο δήμων της Αμμοχώστου (ελληνοκυπριακή και τουρκοκυπριακή) για να συζητηθεί –στα ίδια λόγια του Γαλανού– η «ειδική κατάσταση της Αμμοχώστου» .
Αρχικά ο Γαλανός είχε τους Βρεττανούς υπόψη για διαμεσολαβητές, αλλά κατά την κουβέντα μας «αυτοδιόρθωσε» (χαρακτηρισμός δικός του) τον εαυτό του λέγοντας ότι «οι Αυστραλοί είναι ακόμη καλύτεροι» μιας και δεν έχουν «αποικιακά εμβάσματα»!
Μετά από τον Γαλανό συναντηθήκαμε με τον Τουρκοκύπριο ομόλογό του, İsmail Arter, σε ραντεβού που κανόνισε ο φίλτατος Yücel Vural. Στη συνέχεια ενημερώσαμε τον Ύπατο Αρμοστή της Αυστραλίας στην Κύπρο, τον αξιότιμο Samuel (Sam) Beever, ο οποίος έκανε την αναφορά του στο ΥΠΕΞ Αυστραλίας και μου ζήτησαν να τους υποβάλω μια πρόταση. Εγκρίναν τα κονδύλια και στη συνέχεια έστησα την ομάδα μου στην Κύπρο, είχαμε διάφορες διαβουλεύσεις και καταλήξαμε στις 4 διαλογικές δραστηριότητες τον φέτος Ιανουάριο.
ΕΡΩΤΗΣΗ «ΝΚ»: Γιατί η επιλογή της Αμμοχώστου;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΜΙΧΑΗΛ: Θεωρητικά, ο «Διάλογος Αμμοχώστου» αναδείχθηκε μέσα από ένα σοβαρό προβληματισμό. Θα έλεγα, πως η Αμμόχωστος και ο κόσμος της, ολοένα και περισσότερα αγνοούνται, παραποιούνται και παρεξηγούνται. Ειδικά μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο της έντασης που πρόκυψε μετά τη κατάρρευση του Κραν Μοντάνα το 2017, υπήρχε η ανησυχία ότι σημαντικά και περίπλοκα ζητήματα όπως η ενοποίηση, η ομοσπονδία, οι διακοινοτικές σχέσεις, το θέμα της ασφάλειας, η διαίρεση του νησιού και ο διαχωρισμός, είχαν συμπυκνωθεί σε μια πολωμένη τηλεμαχία περί ανταγωνιζόμενων πλειοψηφιών, την πολιτική της απόκλισης, και τη νομιμότητα του ανήκειν.
Δεδομένης της ιστορίας, του χώρου και τις αντιξοότητές της, η Αμμόχωστος διακατέχει μια ιδιαιτερότητα στο Κυπριακό (και στην Κύπρο γενικότερα) που την τοποθετεί σε κατάλληλη θέση κα την καθιστά προνομιακό τόπο για διαλογική παρέμβαση αυτού τους είδους. Τώρα, όσον αφορά την ιδιαιτερότητα της Αμμόχωστου στο Κυπριακό, αυτό έγκειται κυρίως στο γεγονός ότι «έπεσε» υπό τουρκική κατοχή ανεπάντεχα και την τελευταία στιγμή.
Ένας από τους συμμετέχοντες στους ΔΑ, μάλιστα, κυκλοφόρησε ένα απόκομμα (βλέπε παρακάτω) και μας εξιστόρησε πως η ιστορία της Αμμοχώστου ίσως να ήταν πολύ διαφορετική αν στις 15 Αυγούστου 1974, το Σουηδικό απόσπασμα του ΟΗΕ επέμενε στη θέση του στο λιμάνι της Αμμοχώστου (η οριοθέτηση μεταξύ του τουρκικού στρατού, της τουρκοκυπριακή συνοικίας της παλιάς «εντός των τειχών» Αμμοχώστου και της σύγχρονης ελληνοκυπριακής πόλης των Βαρωσίων), όπως συνέβη με τους Καναδούς συναδέλφους τους στο Διεθνές Αεροδρόμιο της Λευκωσίας.
Δυστυχώς, οι οδηγίες από το Γενικό Επιτελείο του ΟΗΕ ήταν να υποχωρήσουν! Οπότε περιφράχτηκε από τον τουρκικό στρατό και έμεινε ως διαπραγματευτικό ατού για παζάρεμα. Εδώ και ενάμιση χρόνο, η τουρκοκυπριακή αντιπολίτευση κατά του Μουσταφά Ακιντζί, στηριζόμενη από την Άγκυρα, προσανατολίζεται προς το άνοιγμα της περίφρακτης πόλης. Κάτι που απασχόλησε πολύ τους διαλόγους μας.
Μάλιστα, κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου, ο δήμαρχος της Αμμοχώστου, Δρ Σίμος Ιωάννου, αλλά και άλλοι, επισήμανε ότι κάτι τέτοιο θα σήμανε όχι μόνο το τέλος του προβλήματος της Αμμοχώστου, αλλά και του Κυπριακού. Μάλιστα ένα από τα πορίσματα που αναδείχθηκε στους ΔΑ ήταν ότι η Αμμόχωστος μπορεί να λειτουργήσει και σαν καταλύτης, αλλά και καταπέλτης για το Κυπριακό – τουλάχιστον στη βάση μιας ομοσπονδιακής λύσης.
ΕΡΩΤΗΣΗ «ΝΚ»: Πώς αντιμετωπίζεις το επιχείρημα ότι τέτοιους είδους επαφές «ομαλοποιούν» την τουρκική εισβολή και κατοχή;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΜΙΧΑΗΛ: Εννοείς το «δίλλημα της επαναπροσέγγισης», ή το «δίλλημα του διαλόγου» – όπως προτιμώ να το αποκαλώ; Πολύ καλή ερώτηση που συχνά αγνοείται και καταλήγει να γίνεται σημείο σφοδρής αντιπαράθεσης μεταξύ «απορριπτικών» και «ενδοτικών» (χαρακτηρισμοί που αλληλοκαταλογίζονται σ’ αυτούς που «απορρίπτουν», ή «ενδίδουν» τις διακοινοτικές, και τα συνακόλουθα, επαναπροσέγγιση, ομοσπονδιακή λύση κλπ.) – μια διαφορά που έχει ιστορικό-ιδεολογικές καταβολές και όπου είναι ελλιπής ο ελληνοκυπριακός διάλογος.
Για να καταλάβουμε καλύτερα, η «ομαλοποίηση», και η εκστρατεία κατά της ομαλοποίησης, η «αντι-ομαλοποίηση», είναι μια κλίση που απασχολεί όλο και περισσότερα τους Παλαιστίνιους σε σχέση με προσπάθειες διάφορων τρίτων μερών που προσπαθούν να τους φέρουν σε επαφή, σε διάλογο, με τους Ισραηλίτες. Το αντιμετώπισα με το Κέντρο Διαλόγου εδώ στην Αυστραλία όταν διεξάγαμε τους Αραβο/Παλαιστινιακούς-Ισραηλο/Εβραίικους κοινοτικούς διαλόγους το 2009-13.
Ο Παλαιστινιακός ισχυρισμός είναι ότι τέτοιες επαναπροσεγγίσεις – όσο καλές διαθέσεις και αν έχουν – στην ουσία «ομαλοποιούν» τη διένεξη προς όφελος του δυνάστη ομαλοποιώντας την κατοχή, την καταπίεση, και την ασσυμετρία δυνάμεων μεταξύ των δύο αντιμαχόμενων πλευρών. Βλέπουμε ότι υπάρχουν παραλληλισμοί με το κυπριακό, αλλά και διαφορές. Ο χώρος δεν μου επιτρέπει να κάνω μια συγκριτική ανάλυση μεταξύ των δύο συγκρούσεων – του Κυπριακού και του Παλαιστινιακού – αλλά είναι κάτι που αξίζει περισσότερη μελέτη.
Όσο αφορά το θέμα της «ομαλοποίησης», για μένα πρωτίστως είναι ένα ηθικό, μετά πολιτικό και τελευταία ένα νομικό θέμα. Καταρχήν είναι ένα (ηθικό) δίλημμα που πάντα θα πρέπει να προβληματίζει όλους όσοι ασχολούνται με τέτοιες διαλογικές ή επαναπροσεγγιστικές πρωτοβουλίες.
Άλλωστε ο κύριος σκοπός του διαλόγου είναι να συζητούνται ελεύθερα και ανοικτά τέτοιου είδους ενδοιασμοί, αντιρρήσεις, και κριτικές. Γι’ αυτό είναι σημαντικό όπως συμμετέχουν όλες οι κοινωνικές τάσεις – ιδίως αυτοί με έντονες πολιτικές προδιαθέσεις/κλίσεις.
Συνήθως οι περισσότερες επαναπροσεγγιστικές δραστηριότητες έχουν συμβολικό και πολιτικό χαρακτήρα και αποσκοπούν να επηρεάσουν την κυπριακή κοινή γνώμη, με το να στείλουν θετικά μηνύματα ειρηνικής συνύπαρξης κλπ. Στους διαλόγους τους δικούς μας – τουλάχιστον σε πρώτη φάση – δεν μας αφορά η εξωτερική πτυχή, ή υποδοχή τους, αλλά η εσωτερική δυναμική και το ουσιώδες που αναπτύσσετε στις διαλογικές σχέσεις των συμμετεχόντων.
Τέλος, παρόλο που οι ΔΑ δεν είχαν οποιαδήποτε επίσημη υπόσταση και οι συμμετέχοντες συμμετείχαν με την προσωπική τους ιδιότητα, και όχι ως «αντιπρόσωποι», εκπροσωπώντας οποιουσδήποτε φορείς, οργανώσεις ή θεσμούς, συμπεριλαμβανόμενων των δήμων τους – αυτό είναι σημαντικό διότι το σκεπτικό είναι ότι σαν ιδιώτες είναι απελευθερωμένοι από οποιοδήποτε οργανωτικό ή θεσμικό περιορισμό – θα ήταν χρήσιμο να προσθέσουμε μια συνταγματική διευκρίνιση.
Ο τουρκοκυπριακός δήμος της Αμμοχώστου, συγκαταλέγεται ανάμεσα στους 5 Δήμους που προνοεί το Άρθρο 173 του Συντάγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας που – και συγνώμη για την καθαρευόυσα αλλά είναι η γλώσσα της διατύπωσης του 1960 – δηλώνει ότι:
«1. Χωριστοί Δήμοι θα δημιουργηθώσιν εις τας πέντε μεγαλυτέρας πόλεις της Δημοκρατίας, ήτοι την Λευκωσίαν, Λεμεσόν, Αμμόχωστον, Λάρνακα και Πάφον υπό́ των τούρκων κατοίκων αυτών, υπό τον όρον ότι ο Προέδρος και ο Αντιπρόεδρος της Δημοκρατίας θέλουσιν εντός τεσσάρων ετών από της ενάρξεως της ισχύος του Συντάγματος εξετάσει το ζήτημα, αν ο χωρισμός ούτος των δήμων των ειρημένων πόλεων θα συνεχισθή ή όχι.
2. Εις οιανδήποτε των ως άνω πόλεων το συμβούλιον του ελληνικού δήμου εκλέγεται υπό των ελλήνων εκλογέων της πόλεως, το δε συμβούλιον του τουρκικού δήμου εκλέγεται υπό των τούρκων εκλογέων της πόλεως.»
Μάλιστα, παραδόξως, ιστορικά, η έριδα του Κυπριακού προβλήματος μπορεί να εντοπιστεί στη διαφωνία που πρόκυψε το 1963-64 (το χρονοπλαίσιο που ορίζει το Άρθρο 173 για να επανεξετάσουν ο «Προέδρος (Μακάριος) και ο Αντιπρόεδρος (Φαζίλ Κουτσιούκ) της Δημοκρατίας» αν ο χωρισμός των δήμων αυτών «θα συνεχισθή ή όχι») όσον αφορά τις εξουσίες και τη δικαιοδοσία των ξεχωριστών (τουρκικών) δήμων, και, ακολούθως, πάνω σε αυτή τη βάση διεξάχθηκαν οι πρώτες διακοινοτικές συνομιλίες του 1968-74.
*Η συνέχεια με το Β΄ Μέρος θα δημοσιευτεί την επόμενη εβδομάδα.