Ακόμη και οι πιο εξοικειωμένοι με το ιστορικό της ελληνικής μετανάστευσης, μάλλον θα παραδεχτούν ότι η ριζοσπαστική πολιτική δράση δεν έχει απολαύσει μεγάλης προσοχής.
Πρόκειται για ένα κενό που ευελπιστεί να κάνει λίγο μικρότερο το βιβλίο “Ελευθεριακοί και ριζοσπάστες της διασποράς: Αγώνες για τη νέα κοινωνία στους τόπους μετανάστευσης”.
Συγγραφέας του ο Δημήτρης Τρωαδίτης, τον οποίο πολλοί στην παροικία της Μελβούρνης γνωρίζουν ως ποιητή.
Μια άλλη ιδιότητά του όμως είναι αυτή στην οποία στηρίζεται το πρόσφατο έργο του: η συμμετοχή του στο αναρχικό και γενικότερα κοινωνικό κίνημα σε Ελλάδα και Αυστραλία, τα τελευταία 40 χρόνια.
Η συστηματική του μελέτη για την ιστορία του αναρχικού κινήματος στον ελλαδικό χώρο ξεκίνησε από τη δεκαετία του ’80 οδηγώντας σε ένα περιεκτικό εκδοτικό πόνημα.
Ο συγγραφέας του βιβλίου "Ελευθεριακοί και ριζοσπάστες της διασποράς: Αγώνες για τη νέα κοινωνία στους τόπους μετανάστευσης", Δημήτρης Τρωαδίτης. Φώτο: Elektra Flaskas-Troaditis
Από το ερευνητικό έργο όμως προέκυψε και… “παράπλευρο” υλικό, ό,τι κατάφερε να συλλέξει για τη συνδικαλιστική και ευρύτερα πολιτική δράση Ελλήνων μεταναστών μεταξύ 19ου και 20ού αιώνα με “σταθμούς” που περιλαμβάνουν από την Κωνσταντινούπολη και τη Μαύρη Θάλασσα, μέχρι… την Αργεντινή και την Αίγυπτο.
Μην περιμένετε όμως μια γραμμική, “βολική” εξιστόρηση, προειδοποιεί ο συγγραφέας.
“Πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι έδρασαν σε περιόδους που ήταν ρευστές[…] από άποψη ιδεών.
“Δεν μπορούμε δηλαδή να τους κατατάξουμε στη μία ιδεολογική σχολή ή την άλλη”, εξηγεί ο κ. Τρωαδίτης για τους πρωταγωνιστές του βιβλίου.
Συνδικαλιστές, Χριστιανοί και διανοούμενοι στο ίδιο “καζάνι” – Κοινή ταυτότητα ο αγωνιστής μετανάστης
“Οι περισσότεροι τους οποίους μνημονεύω είχαν ένα μείγμα ιδεών κάποιοι θεωρούνταν κομμουνιστές, άλλοι γενικότερα ριζοσπάστες, όμως το κοινό ήταν ότι όλοι εμπλεκόντουσαν σε κινήματα, κυρίως συνδικαλιστικά”.
Ενδεικτικό παράδειγμα, οι “Βιομηχανικοί Εργάτες του Κόσμου – Industrial Workers of the World(IWW)”, στην ίδρυση της οποίας το 1905 στις ΗΠΑ αναφέρεται το βιβλίο, καθότι ακολούθησε μαζική εγγραφή μελών ελληνικής καταγωγής, που “έκαναν προπαγάνδα κυρίως στα ελληνικά καφενεία που ήταν διάσπαρτα”.
Χαρακτηριστική η απεργία του 1912 στους μύλους του λιμανιού Γκρέις της Ουάσινγκτον, που έμεινε γνωστή με το όνομα IWW – Greek strike αφού οι Έλληνες συνιστούσαν τη μεγαλύτερη εθνική ομάδα.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ: O Arthur Sinodinos από την Ουάσιγκτον μιλά… εφ’ όλης της ύλης στον «Νέο Κόσμο»
Από τις μεγαλύτερες φυσιογνωμίες της IWW, ο Δημοσθένης Νίκας, που αργότερα θα έπαιζε πρωταγωνιστικό ρόλο στην εδραίωση του Κομμουνιστικού Κόμματος των ΗΠΑ.
“Αλλά πολλοί δεν ήταν ενταγμένοι σε κομμουνιστικές οργανώσεις”, διευκρινίζει ο κ. Τρωαδίτης.
“Τους ένωνε η συνδικαλιστική ή άλλη κοινωνικοπολιτική δράση, ενώ υπήρχαν και μέλη που δήλωναν Χριστιανοί, δεν ήταν ενιαίοι ιδεολογικά”.
Ούτε ήταν δεδομένο πως η αντίδρασή τους στο status quo είχε εκδηλωθεί προτού μεταναστεύσουν.
“Κάποιοι φτάσανε στις χώρες υποδοχής με ήδη διαμορφωμένες απόψεις, άλλοι τις σχημάτισαν εκεί. Παράδειγμα ο Λούης Τίκας που αναδείχθηκε ηγέτης των ανθρακορύχων στο Κολοράντο. Από τα στοιχεία όμως δεν συνάγεται ότι προτού αναχωρήσει για την Αμερική από το χωριό του στην Κρήτη είχε συνδικαλιστική δράση”.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ: Αριστοτέλης Σαρρηκώστας: Ζην επικινδύνως – 40 χρόνια φωτορεπορτάζ
Στον αντίποδα των ΗΠΑ – όπου η πλειοψηφία Ελλήνων μεταναστών έρχονταν από έναν “προβιομηχανικό αγροτικό κόσμο”, χωρίς συχνά “συνείδηση της ταξικής τους θέσης” – ήταν η Αίγυπτος.
“Μεγάλος αριθμός ήταν ήδη εμπλεκόμενος σε αντίστοιχες οργανώσεις και δραστηριότητες στον ελλαδικό χώρο”, λέει ο κ. Τρωαδίτης.
Ριζοσπαστικά ρεύματα σε κύκλους μεταναστών είχαν κάνει την εμφάνισή τους ήδη από το 1862 στην Αλεξάνδρεια, με χαρακτηριστική την ίδρυση της “Ιταλικής Εταιρείας Εργαζομένων – Societa Operaia Italiana”. Δέκα χρόνια μετά, Έλληνες εργάτες δημιούργησαν το πρώτο καθεαυτό εργατικό σωματείο στη χώρα.
Η Αίγυπτος υπήρξε έδρα τόσο ομογενών συνδικαλιστών όσο και ελευθεριακών διανοούμενων, όπως ο Γεώργιος Βρισιμιτζάκης.
Ο Βρισιμιτζάκης συνδέθηκε με αναρχικούς αλλά και μποέμ-λογοτεχνικούς κύκλους εκεί, γεγονός που εξηγεί γιατί στο κεφάλαιο του βιβλίου για την Αίγυπτο συναντάμε μέχρι και ποιήματα του Καβάφη (!) στο πλαίσιο κριτικών του Βρισιμιτζάκη για το έργο του ποιητή.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ: Ο Καβάφης με ένα κλικ στην οθόνη σας
Μεταξύ άλλων, προβάλλονται ιστορίες πρωτοπόρων, όπως του ακαδημαϊκού Πλωτίνου Ροδοκανάτη, ο οποίος παρουσιάζεται ως “ο πρώτος που εισήγαγε τις ελευθεριακές ιδέες στο Μεξικό” και “ιδρυτής της πρώτης αναρχικής εργατικής ομάδας της χώρας”, ή του Παναγιώτη Αργυριάδη.
“Ο Αργυριάδης ήταν ξεχωριστή περίπτωση”, σχολιάζει ο κ. Τρωαδίτης.
“Τα περισσότερα χρόνια της ζωής του τα πέρασε στη Γαλλία, αλλά δεν έπαψε να ασχολείται με τα Βαλκάνια. Ανήκε στο γενικότερο δίκτυο διανοούμενων ριζοσπαστών της εποχής, όταν ακόμη υπήρχε η Οθωμανική αυτοκρατορία και προωθούσαν την εξέγερση λαών για την αποτίναξή της”.
Εξώφυλλο του έργου του Γάλλου, Γ. Ερβέ "Η Κοινωνική Σαπίλα", μεταφρασμένου το 1912 στην Κωνσταντινούπολη από τον Έλληνα συνδικαλιστή και αγωνιστή Ζαχαρία Βεζεστένη. Φώτο: Αρχείου Φίλιππου Ηλιού/ΑΣΚΙ
Η εφημερίδα "Ο Εργάτης", όργανο του Σοσιαλιστικού Κέντρου Τουρκίας. Φώτο Αρχείο Δημήτρη Τρωαδίτη
Τί μπορεί να συνδέει τόσο διαφορετικές ιδεολογικά προσωπικότητες, που έδρασαν ανά την υφήλιο και ενίοτε σε διαφορετικές χρονικές περιόδους;
Σε πρώτο επιφανειακό επίπεδο, εξηγεί ο κ. Τρωαδίτης, “ότι οι άνθρωποι αυτοί δεν ενταχθήκανε σε κόμματα, οι δραστηριότητες στις οποίες αναμείχθηκαν δεν ήταν στενά κομματικές”.
Αλλά υπάρχει και ένα βαθύτερο “κοινό νήμα”, η ταυτότητα του μετανάστη.
“Το μεταναστευτικό παίζει μεγάλο ρόλο παρόλο που δεν το θίγω στο βιβλίο.
“Αυτό που ήθελα να αναδείξω και τους ενώνει όλους αυτούς είναι ο αγώνας για μια καλύτερη ζωή.
“Δεν τον δίνουν στις πατρίδες τους γιατί εκ των πραγμάτων αναγκάζονται να μεταναστεύσουν, όμως αυτός ο πόθος αυτός που έχουν μέσα τους βγαίνει εκεί στις χώρες υποδοχής στις καινούριες πατρίδες. Συνεχίζουν να αγωνίζονται και εκεί για έναν καλύτερο κόσμο είτε μέσα από μια συνδικαλιστική δράση ή ευρύτερη πολιτική ομάδα”.
Ποιες ιστορίες “απουσιάζουν” & ποια η αξία για το σήμερα;
Στον πρόλογο του βιβλίου, ο εκδότης Κώστας Δεσποινιάδης αναφέρει ότι “η ιστορία που γράφεται έχει πάντα σιωπές και αποσιωπήσεις”, προϊδεάζοντας τον αναγνώστη να δει το “Ελευθεριακοί και ριζοσπάστες της διασποράς” ως κολάζ πληροφοριών που συγκόλλησε ο συγγραφέας, εν μέσω ενός κενού.
“Δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά”, απαντά ο κ. Τρωαδίτης επισημαίνοντας ότι δεν επικαλείται ούτε το αλάθητο, ούτε την ιδιότητα του επαγγελματία ιστορικού.
“Σημαντικός λόγος είναι ότι ακόμη και σήμερα δεν υπάρχει επαρκές αρχειακό υλικό.
“Βασανίστηκα πολλά χρόνια αναζητώντας την ιστορία αλλά το έκανα και συνεχίζω να το κάνω και εδώ [στην Αυστραλία]”.
Όπως λέει, επιδίωξε να συγκεντρώσει αποσπάσματα από τις ιστορίες πρωταγωνιστών που “δίνουν τη βάση στον αναγνώστη για να ξεκινήσει”.
γλύπτης Φωκάτσι, ο Γεώργιος Βρισιμιτζάκης, ο Λορέντζο Βιάνι, ο Στάμος Ζερβός και ο
Γιάννης Σαρεγιάννης. Φώτο: Αρχείου
Όσο για τους λόγους μη συστηματικής αποτύπωσης αυτού του κομματιού της ελληνικής μετανάστευσης, ο ίδιος πιστεύει ότι η διάσωση ιστορικής μνήμης για τα παραλειπόμενα της πολιτικά “επίσημης ιστορίας” επαφίεται στην “ιδιωτική πρωτοβουλία”.
Πάντως δεν υπεκφεύγει να απαντήσει και για την ηχηρή “απουσία” στη δική του καταγραφή: αυτή των γυναικών.
“Ήδη από το ’90 όταν είχα μαζέψει πολύ υλικό έλειπαν οι γυναίκες[…]αλλά δεν μπορούσα να κάνω απολύτως τίποτα για αυτό”.
“Όταν ήρθα στην Αυστραλία και ξανάπιασα το πρότζεκτ, συνειδητοποίησα ότι η απουσία γυναικών δεν ήταν χαρακτηριστικό μόνο της Ελλάδα[…]Το ξέρουμε ότι έδρασαν αλλά δεν υπάρχουν στοιχεία.
“Είναι σοβαρό το πρόβλημα…ακόμη και μέσα σε αυτά τα ριζοσπαστικά κινήματα που μιλούν για πλήρη χειραφέτηση του ανθρώπινου είδους”.
Το πρώτο βήμα λοιπόν είναι η αναγνώριση, αλλά μετά τί;
Ίσως βοηθά η απάντηση για το πώς θα εξηγούσε στον 12χρονο γιο του και την 22χρονη κόρη του την αξία των ιστοριών που προβάλλονται στο βιβλίο.
“Ότι πρέπει να λάβουμε υπόψη πως για όλα αυτά τα οποία απολαμβάνουμε σήμερα ως δικαιώματα υπήρξαν άνθρωποι που αγωνίστηκαν, δεν ήταν πράγματα που χαρίστηκαν και αυτό παραπέμπει και στο σήμερα αλλά και σε αυτό που θα συνεχίσουν αύριο τα παιδιά μας”.
Το προλεταριάτο της σημερινής εποχής, λέει ο κ. Τρωαδίτης, δεν είναι αναγκαστικά ή αποκλειστικά εργάτες εργοστασίου.
“Οι γυναίκες εξακολουθούν σε πολλά να είναι αόρατες, οι μετανάστες, οι κοινωνικές μειονότητες, αυτοί που η σεξουαλική τους ταυτότητα δεν χωρά στο αποδεκτό κοινωνικό κατεστημένο.
“Η ουσία της εκμετάλλευσης παραμένει η ίδια, είτε ασκείται σεξουαλικά, είτε φυλετικά, είτε αλλιώς. κάποιος είναι ο εκμεταλλευόμενος, κάποιος εκμεταλλεύεται.
“Όσο υπάρχουν αυτοί που καταπιέζονται, υπάρχει λόγος να εξεγερθούν και αυτοί γίνονται τα επαναστατικά στοιχεία του σήμερα”.