Το Δισπηλιό είναι ένα μικρό χωριό της Καστοριάς. Βρίσκεται περίπου στο 4χλμ του δρόμου Καστοριάς – Άργους Ορεστικού. Στην απογραφή του 2001 είχε 1.186 κατοίκους. Στην περιοχή έχουν ανασκαφεί νεολιθικά ευρήματα, ανάμεσα στα οποία και η πινακίδα του Δισπηλιού, η οποία είναι γνωστή ως Κείμενο ή Δίσκος του Δισπηλιού. Αποτελεί ένα από τα πολλά αρχαιολογικά ευρήματα στον οικισμό της λίμνης του Δισπηλιού. Ο οικισμός ανακαλύφθηκε τυχαία το 1932 από τον καθηγητή Αντώνιο Κεραμόπουλο. Το 1992, μετά από 60 χρόνια, ξεκίνησαν αρχαιολογικές ανασκαφές υπό τον καθηγητή προϊστορικής αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Γεώργιο Χουρμουζιάδη.
Ο καθηγητής Γ. Χ. Χαρμουζιάδης εξέδωσε ένα βιβλίο με τον τίτλο αυτό : « Δισπηλιό 7 500 χρόνια μετά ». Το έργο είναι μία συλλογική παρουσίαση 21 αναφορών από διάφορους ειδικούς του αρχαιολογικού χώρου και τη γενική επιστημονική επιμέλεια έχει ο καθηγητής Χαρμουζιάδης. Ειναι έκδοση του University Studio Press με 350 σελίδες και εκδόθηκε στη Θεσσαλονίκη το 2002.
Η δημοσίευση της ανασκαφής του Δισπηλιού δεν είναι άλλο από την καταγραφή μιας πρώτης εντύπωσης της έρευνας στον προϊστορικό λιμναίο οικισμό. Τα δύο πρώτα κεφάλαια καλύπτουν την προϊστορική έρευνα και αναφέρονται στον προϊστορικό άνθρωπο. Επίσης αναφέρονται στις μετακινήσεις του και στα στοιχεία από τη διεθνή βιβλιογραφία για τους λιμναίους οικισμούς, έρχονται τα επί μέρους θέματα για την οικονομία του λιμναίου οικισμού, την προέλευση των πρώτων υλών, τη μεθοδολογία της αρχαιολογικής συντήρησης, το παλαιο περιβάλλον, την παλαιοβλάστηση κ.τλ. Μια άλλη διαφορετική προσέγγιση εντοπίζεται στο κεφάλαιο για την κεραμική. Οπως είναι γνωστό, σε κάθε ανασκαφή τα κεραμικά ευρήματα κυριαρχούν και δίνουν τις κατευθύνσεις της έρευνας. Στο τέλος κάθε κεφαλαίου υπάρχει η βιβλιογραφία του. Τέλος, θα λέγαμε ότι είναι βιβλίο που θα διαβάσει και ο μη ειδικός, ο αναγνώστης που ενδιαφέρεται να μάθει τι ήταν ο λιμναίος οικισμός του Δισπηλιού ή πώς ζούσαν οι άνθρωποι πριν από 7.500 χρόνια. Είναι, με λίγα λόγια, ένα βιβλίο που με αμεσότητα παρουσιάζει όχι μόνο την έρευνα για ένα αρχαιολογικό εύρημα, αλλά και τη ζωή πριν από τόσα χρόνια.
Η ΠΙΝΑΚΙΔΑ ΤΟΥ ΔΙΣΠΗΛΙΟΥ
Σύμφωνα με το Χουρμουζιάδη, η πινακίδα είναι ξύλινη και η επιγραφή χρονολογήθηκε επακριβώς με τη μέθοδο του άνθρακα- C14 – στον «Δημόκριτο», στο 5260 (!) π.Χ., δηλαδή στο τέλος της μέσης νεολιθικής περιόδου. Ο οικισμός στην λίμνη της Καστοριάς χρονολογείται ανάμεσα στο 5600 π.Χ. και 4000 π.Χ.Η πινακίδα, αναφέρει ο Χουρμουζιάδης, φέρει χαράγματα ή σήματα, και είναι μια προσπάθεια επικοινωνίας του νεολιθικού ανθρώπου. Είναι το παλιότερο οργανωμένο γραπτό κείμενο που βρέθηκε στην Ευρώπη.
΄Εχει ένα άγνωστο μήνυμα χαραγμένο από ένα νεολιθικό ψαρά ή έμπορο λιμνιαίου προϊστορικού οικισμού στο Δισπηλιό Καστοριάς,γραμμένο δύο χιλιάδες χρόνια πριν από τα γραπτά ευρήματα των Σουμερίων και τέσσερις χιλιάδες χρόνια πριν από τις κρητομυκηναϊκές πήλινες πινακίδες της γραμμικής γραφής. Αυτή την ανακοίνωση έχει κάνει ο καθηγητής της Προϊστορικής Αρχαιολογίας στο ΑΠΘ κ. Γιώργος Χουρμουζιάδης, που αποκάλυψε το ντοκουμέντο στη διάρκεια διαφόρων ανασκαφικών ερευνών.
«Είναι το μοναδικό έγγραφο-εύρημα όπου τα σήματα του δεν έχουν ιδεογραφικό χαρακτήρα (με μορφές ανθρώπων, ζώων, του ήλιου κ.ά.) και παρουσιάζουν προχωρημένο χαρακτήρα αφαίρεσης, άρα είναι προϊόν διανοητικής επεξεργασίας», τονίζει ο κ. Χουρμουζιάδης. Είναι μια πρώτη μορφή γραφής που προηγήθηκε της γραμμικής Α, η οποία επίσης ακόμη δεν έχει αποκωδικοποιηθεί; «Το μόνο που μπορούμε να πούμε είναι ότι εδώ έχουμε μια προσπάθεια επικοινωνίας του νεολιθικού ανθρώπου που ελπίζουμε κάποτε να μπορέσουμε να ερμηνεύσουμε» λέει ο καθηγητής Χουρμουζιάδης, χωρίς να κρύβει τις επιφυλάξεις του, καθώς «για να αποκρυπτογραφήσει κανείς ένα κείμενο πρέπει δίπλα στα “σήματα” ή στα ιδεογράμματα να υπάρχει και κάτι το οποίο να του είναι ήδη γνωστό, όπως συνέβη με τον Σαμπολιόν και την Πέτρα Ροζέτα ( Rosetta Stone ). Εδώ επάνω στην πέτρα ήταν χαραγμένα σε αντιστοιχία τρία κείμενα: το ιερογλυφικό, το ελληνιστικό και το δημοτικό. Στην έφυδρη όμως πινακίδα του Δισπηλιού, στην πινακίδα δηλαδή που παρέμεινε στον βυθό της λίμνης 7.500 χρόνια, δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα» λέει. Ανάλογα χαράγματα με αυτά της ξύλινης πινακίδας έχουν βρεθεί και σε μικρές κεραμικές πινακίδες που επίσης κρατούν, τουλάχιστον προς το παρόν, καλά φυλαγμένο το μυστικό τους.
ΚΑΙ ΜΙΑ ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ
Σήμερα λίγο πιο πέρα από την ανασκαφή υπάρχει η αναπαράσταση του οικισμού. Το 1998 η αρχιτέκτονας Νάσια Χουρμουζιάδη δημιούργησε μια μελέτη με βάση τα ευρήματα. Έτσι, κτίστηκαν οκτώ καλύβες που “επιπλώθηκαν” με πιστά αντίγραφα από τα αρχαία σκεύη και εργαλεία που έφερε στο φως η ανασκαφή.Σε ένα μεγάλο πάρκο πλάι στη λίμνη, ο επισκέπτης μπορεί να δει πώς ήταν οι κατοικίες και ποιος ήταν ο οικιακός εξοπλισμός σε έναν λιμναίο οικισμό της νεολιθικής εποχής. Μπορεί επίσης εκεί να επισκεφτεί το ΟΙΚΟΜΟΥΣΕΙΟ ΔΙΣΠΗΛΙΟΥ, όπου θα δει ως εκθέματα όλα τα ευρήματα από την ανασκαφή. Αυτός ο χώρος θα μπορούσε -και θα έπρεπε- να σφύζει από ζωή. Να υπάρχουν εκπαιδευτικές δράσεις για μικρούς και μεγάλους όλο το χρόνο. «Δει δε χρημάτων και ανευ τούτων ουδέν εστί γενέσθαι των δεόντων », έλεγε ο Δημοσθένης. Παρόλα αυτά όμως και χωρίς διαφήμιση, κάθε χρόνο επισκέπτονται τον χώρο 25.000 άτομα. Ανάμεσά τους και πολλοί συμπατριώτες μας Αυστραλοί! Το Δισπηλιό και το εντυπωσιακό του Οικομουσείο το επισκέφτηκα το ελληνικό καλοκαίρι του 2003. Το ενδιαφέρον μου παραμένει ιδιαίτερα αδιάπτωτο και ζωντανό, όπως φαίνεται και από τη σημερινή μου αφιέρωση.