Ο κληρονόμος έχει προθεσμία τεσσάρων μηνών, αν κατοικεί στην Ελλάδα και δώδεκα μηνών, αν κατοικεί στο εξωτερικό, για να αποποιηθεί της κληρονομίας. Δώδεκα μήνες προθεσμία έχει για αποποίηση και στην περίπτωση που ο κληρονομούμενος κατοικούσε και απεβίωσε εκτός Ελλάδος. Η προθεσμία αρχίζει από την ημέρα που απεβίωσε ο κληρονομούμενος, ή από την δημοσίευση της διαθήκης.
Αποποίηση της κληρονομίας σημαίνει ότι αυτός που δικαιούται κληρονομικού μεριδίου, είτε από διαθηκη, είτε και όταν δεν υπάρχει διαθήκη (εξ αδιαθέτου), μπορεί να δηλώσει στον Γραμματέα του Πρωτοδικείου στην Ελλάδα, ή στον Πρόξενο της Ελλάδος στο εξωτερικό, εντός των ανωτέρω προθεσμιών, την βούλησή του ότι δεν θέλει να λάβει την κληρονομία.
Η αποποίηση συνήθως γίνεται είτε επειδή ο κληρονομούμενος είχε χρέη και οι κληρονόμοι του θέλουν να αποφύγουν την υποχρέωση να πληρώσουν εκείνοι τις οφειλές της κληρονομίας, είτε διότι ο κληρονόμος θέλει να αποποιηθεί υπέρ άλλου, π.χ. άλλου κληρονόμου, (αδελφού, τέκνου), είτε μη αρχικού κληρονόμου, όπως π.χ. το κληρονομικό του μερίδιο να περιέλθει μετά την αποποίηση στο τέκνο του.
Όταν ο κληρονόμος αποποιείται, δεν έχει δικαίωμα να επιλέξει ποιός θα λάβει το μερίδιό του. Απλώς, γνωρίζει ποιός εκ του νόμου θα το λάβει, αν αυτός αποποιηθεί και επιλέγει, εφόσον το θέλει, την αποποίηση.
Εάν αυτός που προβαίνει στην αποποίηση έχει εξαπατηθεί από άλλον, η αποποίηση μπορεί να ακυρωθεί από το δικαστήριο. Μία τέτοια περίπτωση έκρινε η υπ΄αριθ. 404/2012 απόφαση του Εφετείου Λαρίσης. Στην υπόθεση αυτή ο θανών δεν άφησε διαθήκη. Οι πλησιέστεροι συγγενείς του ήταν τα δύο παιδιά και η σύζυγός του. Το πρώτο παιδί ήταν από πρώτο γάμο, ενώ το δεύτερο ήταν τέκνο της κατά τον χρόνο του θανάτου συζύγου του.
Το τέκνο από τον πρώτο γάμο είχε πολύ καλές σχέσεις με τους άλλους δύο συγγενείς. Μετά τον θάνατο του πατρός, τα δύο παιδιά και η χήρα συμφώνησαν η περιουσία να πωληθεί και το τίμημα να μοιρασθεί όπως ορίζει ο νόμος όταν δεν υπάρχει διαθήκη (εξ αδιαθέτου, intestate succession), δηλ. το κάθε ένα από τα δύο παιδιά να λάβει από 3/8 και η χήρα 2/8.
Η χήρα όμως παραπλάνησε το τέκνο από τον πρώτο γάμο λέγοντάς του ότι για τεχνικούς λόγους, συμφέρει για την αποφυγή μεγάλου φόρου κληρονομίας το πρώτο τέκνο να αποποιηθεί και η κληρονομία να μείνει στο δεύτερο τέκνο και στην χήρα, οι οποίοι θα πωλήσουν τα ακίνητα και θα μοιράσουν τα χρήματα κατά τα άνω ποσοστά, 3/8, 3/8 και 2/8.
Το πρώτο τέκνο, που ήταν κάτοικος εξωτερικού, πίστεψε τις υποσχέσεις της χήρας και υπέγραψε πληρεξούσιο στο Προξενείο της Ελλάδος στο εξωτερικό, δίδοντάς της την εξουσία να αποποιηθεί για λογαριασμό του. Εκείνη μόλις έλαβε το πληρεξούσιο μετέβη στο Πρωτοδικείο και αποποιήθηκε για λογαριασμό του πρώτου τέκνου, όπως είχε με το πληρεξούσιο εξουσία να κάνει.
Ακολούθως, η χήρα μαζί με το δεύτερο παιδί υπέγραψαν αποδοχή κληρονομίας στην οποία απεδέχθησαν τα ποσοστά της κληρονομίας, όπως μετατράπηκαν μετά την αποποίηση, δηλ. έλαβε το δεύτερο τέκνο ποσοστό 3/4 και η χήρα 1/4. Μετά την αποδοχή προέβησαν μάλιστα και στην πώληση των πρώτων ακινήτων.
Όταν το πρώτο τέκνο ζήτησε το μερίδιό του (3/8) από το τίμημα της πωλήσεως, όπως του είχε υποσχεθεί η σύζυγος του πατρός του, εκείνη με διάφορες προφάσεις αρνήθηκε να του τα δώσει. Τότε το πρώτο τέκνο αντελήφθη την απάτη εις βάρος του, αφού η σύζυγος του πατρός του ούτε το μερίδιό του του έδινε από την πωληση μερικών ακινήτων, αλλά και τα υπόλοιπα ακίνητα είχαν πλέον μεταβιβασθεί στην κυριότητα του δευτέρου τέκνου και της συζύγου, ενώ το πρώτο τέκνο δεν είχε τίποτα στην κυριότητά του από την κληρονομία του πατρός του.
Το πρώτο τέκνο τότε προσέφυγε στο δικαστήριο, το οποίο τον δικαίωσε, κρίνοντας ότι είχε συντελεσθεί απάτη και συνεπώς η αποποίηση στην οποία είχε προβεί ήταν άκυρη. Αυτό σημαίνει ότι το πρώτο τέκνο δεν αποποιήθηκε, αλλά τελικώς δικαιούται μεριδίου 3/8 επί όλης της κληρονομίας.
Στο ίδιο συμπέρασμα οδηγήθηκε και το δεύτερο δικαστήριο (Εφετείο), το οποίο κατʼ έφεση δίκασε την υπόθεση και έκρινε επίσης ότι ως αποτέλεσμα της απάτης, η αποποίηση εθεωρείτο άκυρη.
*Ο Χρήστος Ηλιόπουλος είναι Δικηγόρος παρʼ Αρείω Πάγω, Master of Laws. www.greekadvocate.eu bm-bioxoi@otenet.gr ktimatologiolaw@yahoo.gr