Τον Απρίλιο του 2018 το BBC της Μεγάλης Βρετανίας είχε απευθυνθεί σε βιβλιοκριτικούς και συγγραφείς από όλον τον κόσμο για να προτείνουν έργα που θεωρούν ότι έχουν επηρεάσει και διαμορφώσει τον τρόπο με τον οποίο σκέφτονται, και που ενδεχομένως έχουν συμβάλει στην ιστορία και στην εξέλιξη της λογοτεχνίας.

Στην κορυφή του καταλόγου με τα 100 σημαντικότερα έργα που υποδείχθηκαν βρίσκεται η Οδύσσεια του Ομήρου, ενώ η Ιλιάδα, το άλλο έπος του Ομήρου, καταλαμβάνει τη δέκατη θέση! Ομολογουμένως, η πρόσφατη αυτή έρευνα επιβεβαιώνει την κορυφαία απήχηση που είχαν, και συνεχίζουν να έχουν, τα δύο αυτά έπη του Ομήρου.

Τα δέκα πρώτα έργα του εν λόγω καταλόγου είναι τα ακόλουθα:

1. Οδύσσεια – Όμηρος, 8ος αιώνας π.Χ.

2. Η Καλύβα του μπαρμπα-Θωμά – Χάριετ Μπίτσερ Στόου, 1852

3. Φρανκενστάιν – Μαίρη Σέλεϊ, 1818

4. 1984 – Τζορτζ Όργουελ, 1949

5. Τα πάντα γίνονται κομμάτια – Τσινούα Ατσέμπε, 1958

6. Χίλιες και Μία Νύχτες – πολλαπλοί συγγραφείς, 8ος- 18ος αιώνας

7. Δον Κιχώτης – Μιχαήλ Θερβάντες, 1605

8. Άμλετ – Σαίξπηρ, 1603

9. Εκατό Χρόνια Μοναξιάς – Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, 1967

10. Ιλιάδα – Όμηρος, 8ος αιώνας π.Χ.

Στον ευρύτερο κατάλογο των 100 έργων υπάρχουν και τα ακόλουθα πέντε έργα άλλων αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων: οι Μύθοι του Αισώπου, η Μήδεια του Ευριπίδη, ο Οιδίπους Τύραννος του Σοφοκλή, η Ορέστεια του Αισχύλου, και η Αντιγόνη του Σοφοκλή.

Η Ιλιάδα, μαζί με την Οδύσσεια, αποτελούν τα αρχαιότερα έπη, όχι μόνο της ελληνικής, αλλά και της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, και τοποθετούνται χρονικά στο δεύτερο μισό του 8ου αιώνα π.Χ.

Η σύνθεση της Ιλιάδας προηγείται της Οδύσσειας, και τοποθετείται γύρω στο 750 π.Χ. Η Ιλιάδα, η οποία απαρτίζεται από 15.693 στίχους, είναι κατά 3.500 στίχους περίπου μεγαλύτερη από την Οδύσσεια, και χωρίζεται, όπως και η Οδύσσεια, σε 24 ραψωδίες.

Στην Ιλιάδα το θέμα αποκαλύπτεται από τους πρώτους κιόλας στίχους, καθώς η πρώτη λέξη είναι μῆνις (= θυμός, οργή). Αυτό είναι και το θέμα του έπους, η οργή δηλαδή του Αχιλλέα μετά τη σύγκρουσή του με τον αρχιστράτηγο των Αχαιών, τον Ατρείδη Αγαμέμνονα.

Ο θυμός του Αχιλλέα προκλήθηκε με αφορμή τη μοιρασιά των λαφύρων. Συγκεκριμένα, ο Αγαμέμνονας είχε πάρει ως γέρας (= πολεμικό λάφυρο) τη Χρυσηίδα, κόρη του ιερέα του Απόλλωνα Χρύση, όπως διαπιστώνουμε από τους πρώτους 7 στίχους:

«Μῆνιν ἄειδε, θεά, Πηληϊάδεω Ἀχιλῆος
οὐλομένην, ἥ μυρί’ Ἀχαιοῖς ἄλγε’ ἔθηκε,
πολλάς δ’ ἰφθίμους ψυχάς Ἄϊδι προΐαψεν
ἡρώων, αὐτούς δέ ἑλώρια τεῦχε κύνεσσιν
οἰωνοῖσί τε πᾶσι, Διός δ’ ἐτελείετο βουλή,
ἐξ οὗ δή τά πρῶτα διαστήτην ἐρίσαντε
Ἀτρεΐδης τε ἄναξ ἀνδρῶν καί δῖος Ἀχιλλεύς».

Ο Ιάκωβος Πολυλάς, στο βιβλίο του «Ομήρου Ιλιάδα», οργανισμός εκδόσεως διδακτικών βιβλίων, Αθήνα 1980, αποδίδει ως ακολούθως στην νεοελληνική τους παραπάνω στίχους:

Ψάλλε, θεά, τον τρομερό θυμό του Αχιλλέως,
πώς έγινε στους Αχαιούς αρχή πολλών δακρύων,
που ανδράγαθες ροβόλησε πολλές ψυχές στον Άδη
ηρώων, κι έδωκεν αυτούς αρπάγματα των σκύλων
και των ορνέων – και η βουλή γινόταν του Κρονίδη
απ’ όταν φιλονίκησαν κι εχωρίσθηκαν πρώτα
ο Ατρείδης, άρχων των ανδρών, και ο θείος Αχιλλέας.

Έπειτα από παράκληση του Χρύση, ο Απόλλωνας έστειλε λοιμό στο στρατόπεδο των Αχαιών, για να τους τιμωρήσει για την αρπαγή της Χρυσηίδας.

Έτσι ο Αγαμέμνονας υποχρεώθηκε να επιστρέψει τη Χρυσηίδα στον πατέρα της. Απαίτησε όμως να πάρει αυθαίρετα ως λάφυρο την Βρισηίδα, που ήταν το γέρας (έπαθλο) του Αχιλλέα.

Το γεγονός εκείνο πρόσβαλε τον Αχιλλέα, που σε μια έκρηξη θυμού, και ύστερα από μια έντονη σύγκρουση, αποφάσισε να αποχωρήσει από τον πόλεμο μαζί με τους στρατιώτες του Μυρμιδόνες.

Ο Αχιλλέας επέστρεψε στη μάχη μόνο προς το τέλος του πολέμου (στη ραψωδία Τ), όταν το πρωτοπαλίκαρο των Τρώων Έκτορας σκότωσε τον φίλο του Πάτροκλο, και αυτός, διψασμένος για εκδίκηση, σκότωσε τον Έκτορα. Η μῆνις (οργή) λοιπόν του Αχιλλέα αποτελεί την αφετηρία της Ιλιάδας.

Η ΟΔΥΣΣΕΙΑ ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ

Στη συνέχεια θα αναφερθώ στην «Οδύσσεια», η οποία έχει καταλάβει την πρώτη θέση στα 100 μεγαλύτερα λογοτεχνήματα του κόσμου.
Σύμφωνα με τη συγγραφέα και δημοσιογράφο Νάταλι Χέινς, η «Οδύσσεια» βρίσκεται στην κορυφή, καθώς αποτελεί έναν από τους θεμελιώδεις μύθους του δυτικού πολιτισμού, καθότι θέτει σπουδαία ερωτήματα, για παράδειγμα τι σημαίνει να είναι κανείς ήρωας, και για το λόγο ότι έχει εξίσου σπουδαίους γυναικείους χαρακτήρες, όσο και αντρικούς.

Η μυθιστοριογράφος και κριτικός Lisa Appignanesi εξέφρασε την άποψη πως η «Οδύσσεια» αποτελεί «ένα βασικό πρότυπο ιστορίας, του ταξιδιού που είναι και επιστροφή».

Ο Kenneth W. Warren, Καθηγητής Αγγλικών του Πανεπιστημίου του Σικάγου, τόνισε τα ακόλουθα: «Η Οδύσσεια παρείχε την αρχιτεκτονική για την αφηγηματική αναζήτηση και το πρότυπο για το χαρακτηρισμό της αρετής των ανδρών και των γυναικών με τρόπους που διαμορφώνουν, επιτρέπουν, και περιορίζουν τις αφηγηματικές της συνήθειες στο παρόν».

Ο Χρήστος Τσαγγάλης, Καθηγητής της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, χαρακτήρισε την Οδύσσεια ως συναρπαστική, και ότι συμπεριλαμβάνεται στα πιο πολυδιαβασμένα κείμενα, ασκώντας διαχρονικά τεράστια επίδραση στη λογοτεχνία. Μεταξύ άλλων ανέφερε και τα ακόλουθα:

{…} «Η ευρηματικότητα, ο ρόλος της μοίρας, η περιπέτεια, το ταξίδι, το γεωγραφικό στοιχείο, ο νόστος, οι δοκιμασίες, η συντροφικότητα, οι μνηστήρες, και η αναζήτηση της Ιθάκης, ενυπάρχουν στο διαχρονικό έργο της Οδύσσειας.

{…} Το πρώτο στοιχείο που κάνει την Οδύσσεια να ξεχωρίζει είναι ο κεντρικός της ήρωας Οδυσσέας. Η σχέση του ήρωα με την κοινότητα των εταίρων στην οποία ανήκει είναι θεμελιώδης για την ηθογράφησή του.

Σύμφωνα με κριτικούς της παγκόσμιας λογοτεχνίας, ο Οδυσσέας επιστρέφει όχι μόνο στην πατρίδα του, την Ιθάκη, αλλά και στην προηγούμενη κατάστασή του, αυτήν του Ιθακήσιου βασιλιά, του συζύγου της Πηνελόπης και πατέρα του Τηλέμαχου.

Ο Αντώνης Κοτσώνας, αναπληρωτής Καθηγητής Iστορίας και Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, έχει αναφέρει τα ακόλουθα:

«Θυμάμαι καλά πότε, πώς και από ποιον έλαβα ως δώρο μια διασκευή της Οδύσσειας για παιδιά, παρότι δεν έχω ανάλογες μνήμες για τα τόσα άλλα βιβλία των σχολικών μου χρόνων.

Η ιστορία της επιστροφής του Οδυσσέα στην Ιθάκη σαγήνευσε προφανώς την παιδική φαντασία μου, όπως συμβαίνει σε ανθρώπους κάθε ηλικίας.

Η εξαιρετική απήχηση της Οδύσσειας επιβεβαιώθηκε εμφατικά από την πρόσφατη ανάδειξή της ως κορυφαίας μεταξύ των 100 ιστοριών που διαμόρφωσαν τον κόσμο, σύμφωνα με μια ενδιαφέρουσα έρευνα του BBC».

Αυτά, όσο πιο συνοπτικά γινόταν, για τα δύο έπη του Ομήρου, την Ιλιάδα και την Οδύσσεια, που αγαπήθηκαν από Έλληνες και ξένους λογοτέχνες, και ενέπνευσαν πολλούς από αυτούς, όπως για παράδειγμα τον Κωνσταντίνο Καβάφη.

Ακολουθούν οι δύο πρώτες, και οι τρεις τελευταίες στροφές του ποιήματός του «Ιθάκη», στην πολυτονική τους γραφή.

Ιθάκη

Σά βγεῖς στόν πηγαιμό γιά τήν Ἰθάκη,
νά εὔχεσαι νἆναι μακύς ὁ δρόμος,
γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις.

Τούς Λαιστρυγόνας καί τύς Κύκλωπας,
τόν θυμωμένο Ποσειδῶνα μή φοβᾶσαι,
τέτοια στόν δρόμο σου ποτέ σου δέν θά βρεῖς,
ἂν μέν᾿ ἡ σκέψις σου ὑψηλή, ἂν ἐκλεκτή
συγκίνησις τό πνεῦμα καί τό σῶμα σου ἀγγίζει

.………………………………………………..
Ἀλλά μή βιάζῃς τό ταξείδι διόλου.
Καλλίτερα χρόνια πολλά νά διαρκέσει.
Καί γέρος πιά ν᾿ ἀράξῃς στό νησί,
πλούσιος μέ ὅσα κέρδισες στόν δρόμο,
μή προσδοκώντας πλούτη νά σέ δώσῃ ἡ Ἰθάκη.
Ἡ Ἰθάκη σ᾿ ἔδωσε τ᾿ ὡραῖο ταξίδι.
Χωρίς αὐτήν δέν θἄβγαινες στόν δρόμο.
Ἄλλα δέν ἔχει νά σέ δώσει πιά.
Κι ἂν πτωχική τήν βρῇς, ἡ Ἰθάκη δέν σέ γέλασε.
Ἔτσι σοφός πού ἔγινες, μέ τόση πείρα,
ἤδη θά τό κατάλαβες ᾑ Ἰθάκες τί σημαίνουν.