«Άσε με ήσυχο. Δεν θέλω να μιλήσω». Αυτά είπε μπαίνοντας στο σπίτι και κατευθυνόμενος στο δωμάτιό του. Μου έκλεισε την πόρτα του κατάμουτρα και μετά σιωπή. Ήταν πριν από τέσσερα χρόνια. Και αυτή η σκηνή εκείνη τη μέρα του Νοέμβρη, παρ’ ότι δεν ήταν καθόλου ασυνήθιστη μεταξύ μας, θα μείνει για πάντα ανεξίτηλα γραμμένη στη μνήμη μου. Λίγη ώρα μετά είδα τον 17χρονο τότε γιο μου να βγαίνει από το δωμάτιό του με μάτια κατακόκκινα από το κλάμα. Δεν πρόλαβα να αρθρώσω λέξη.

«Ο Ρόμπιν αυτοκτόνησε. Μην με ρωτήσεις γιατί. Δεν ξέρω. Κανένας δεν ξέρει» είπε λακωνικά και λύθηκε στα κλάματα. Ο Ρόμπιν τότε ήταν φίλος του. Σήμερα είναι…  στατιστική. Είναι ένας από 469 νέους ηλικίας 15-24 χρόνων που αυτοκτόνησαν το 2009. Ο γιος μου δεν τον ξέχασε ποτέ. Οι γονείς του δεν ξεπέρασαν ποτέ το χαμό του. Και από τότε η τραγική εμπειρία που «επιβλήθηκε» στη ζωή των γονιών του και όλων αυτών που τον αγαπούσαν, λόγω της κατάθλιψης, έχει σίγουρα στοιχειώσει τις ζωές πολλών ακόμα γονιών.

Τέσσερα χρόνια μετά, μία ακόμα έρευνα αποκαλύπτει ότι η κατάθλιψη που «κούρνιασε» στο μυαλό του Ρόμπιν και ευθύνεται για το θάνατό του, συνεχίζει να «κουρνιάζει» ακάθεκτη στο μυαλό πολλών παιδιών μας.
Το 1 στα 10 νεαρά αγόρια σκέφτεται σοβαρά την αυτοκτονία, ενώ 1 στα 5 πιστεύει ότι δεν αξίζει να ζήσει τη ζωή που ζει, σύμφωνα με τα όσα αποκάλυψε προχθές έρευνα του Young and Well CRC. Κάθε χρόνο 160.000 νεαρά παιδιά πάσχουν από κατάθλιψη στην Αυστραλία ενώ κάθε χρόνο ένα 12% περίπου, ανά 100.000 αγόρια ηλικίας 15-24 ετών, αυτοκτονεί.

Η έρευνα που διεξήγε το Ερευνητικό Κέντρο Young and Well CRC είχε όμως και μία άλλη πτυχή. Οι 1.400 νέοι που έλαβαν μέρος σ’ αυτή ερωτήθηκαν αν ζητούν βοήθεια και από πού. Η συντριπτική πλειοψηφία αυτών που έπασχαν από κατάθλιψη, γύρω στο 66% αντί να μιλήσει σε κάποιο φίλο ή ειδικό. προτίμησε το διαδίκτυο για να πληροφορηθεί τρόπους αντιμετώπισης. Με άλλα λόγια, η κατάθλιψη «κουρνιάζει» στο μυαλό των νέων μας και οι άνθρωποι που βρίσκονται κοντά τους σε πολλές περιπτώσεις το καταλαβαίνουν όταν είναι πολύ αργά. Σε κάποιες περιπτώσεις, μάλιστα, όπως μας αποκαλύπτει ο κλινικός ψυχολόγος, Παναγιώτης Κυριακούλης, από το Κέντρο Θετικής Ψυχολογίας της Μελβούρνης είναι οι ίδιοι οι γονείς που χωρίς καν να το ξέρουν συμβάλλουν στην ανάπτυξη αυτής της ψυχικής ασθένειας και προσθέτει ότι από τη μέχρι τώρα εμπειρία του αυτό συμβαίνει συχνότερα στους νέους ελληνικής καταγωγής. Γιατί η κατάθλιψη χτυπά, κυρίως, τους νέους άνδρες; Ποια είναι τα συμπτώματα που μπορεί να δει ένας γονιός; Πώς να πλησιάσει το παιδί του και πώς να το πείσει ότι χρειάζεται βοήθεια ειδικού;

Αυτά τα ερωτήματα θέσαμε στον κ. Κυριακούλη και οι απαντήσεις του, τέσσερα χρόνια πριν, σήμερα, αύριο, σε δύο βδομάδες, σε ένα χρόνιο δεν παραμένουν απλά επίκαιρες. Είναι και σωτήριες. Και αυτό γιατί ίσως τότε τέσσερα χρόνια πριν αλλά σίγουρα και απ’ εδώ και πέρα μπορούν να σώσουν ανθρώπινες ζωές.

«ΚΟΥΡΝΙΑΖΕΙ» ΚΡΥΦΑ ΚΑΙ ΣΙΩΠΗΛΑ

– Γιατί η κατάθλιψη κτυπά τους νέους μας σε μία ηλικία που κατά κοινή ομολογία θεωρείται από τις πλέον ανέμελες στη ζωή ενός ανθρώπου;
«Μπορεί γενικά πολλοί να πιστεύουν ότι η εφηβική και μεταεφηβική φάση στη ζωή ενός ανθρώπου είναι από τις πλέον ανέμελες αλλά δεν είναι απαραίτητα έτσι. Κατά την εφηβική ηλικία το άτομο βρίσκεται στη φάση όπου διαμορφώνει την ταυτότητά του. Παράλληλα, όμως, ασκούνται πολλές πιέσεις σ’ αυτό. Το σχολείο και η κοινωνικοποίηση του ατόμου μέσα από αυτό το μικρό κοινωνικό σύνολο είναι από τις πρώτες. Αν υπάρχουν προβλήματα κοινωνικοποίησης και αποδοχής του ατόμου εκεί αυτό αυξάνει τις πιθανότητες ενός εφήβου να αναπτύξει κατάθλιψη. Μετά τα ΜΜΕ και η εικόνα του ιδανικού που προβάλλουν, την εποχή μάλιστα που ο έφηβος διαμορφώνει την ταυτότητά του ασκούν πιέσεις που επηρρεάζουν τα επίπεδα αυτοεκτίμησης του ατόμου. Τα χαμηλά επίπεδα αυτοεκτίμησης σε συνάρτηση με την πίεση που ασκεί αυτή η εικόνα του ιδανικού και τον χαρακτήρα του εφήβου είναι είναι καταλυτικός παράγοντας στην εκδήλωση κατάθλιψης. Η τεχνολογία παίζει και αυτή το ρόλο της. Λόγω αυτής έχει αλλάξει ο τρόπος με τον οποίο επικοινωνούμε. Λείπει η άμεση επαφή και αυτό σημαίνει λιγότερη εμπειρία αλλά και το γεγονός ότι το άτομο έστω και αν επικοινωνεί μέσω κάποιου κοινωνικού ηλεκτρονικού δικτύου μπορεί να το κάνει απομωνομένο μέσα στο δωμάτιό του. Επικοινωνεί μεν αλλά την ίδια στιγμή είναι μόνο του.

– Αυτές οι προκλήσεις αφορούν κάθε έφηβο. Γιατί όμως τα αγόρια είναι πιο επιρρεπή στην κατάθλιψη και ως απόρροια αυτού εκδηλώνουν αυτοκτονικές τάσεις και αυτοκτονούν πιο συχνά από τα κορίτσια;
«Κατ’ αρχήν τα αγόρια είναι πιο τολμηρά και αυτό καλλιεργείται από πολλούς γονείς από την παιδική τους ηλικία. Με άλλα λόγια, η κοινωνία, αλλά και οι γονείς, τους βάζουν αυτήν την ετικέτα. Η άλλη παράμετρος που διαχωρίζει τα αγόρια από τα κορίτσια σχετίζεται με το γεγονός ότι τα αγόρια ανατρέφονται σε πολλές περιπτώσεις ως άτομα που δεν πρέπει να δείχνουν τα συναισθήματά τους. Σίγουρα το έχεις ακούσει…. Ο άντρας πρέπει να είναι δυνατός, να μην κλαίει. Αυτή η συμπεριφορά σε συνάρτηση με την κατανάλωση αλκοόλ ή ναρκωτικών, γεγονός που δεν είναι αποκλειστικό ‘προνόμιο’ των αγοριών, μπορεί να οδηγήσει έναν νεαρό σε ψυχολογικό αδιέξοδο και δυστυχώς αυτό συμβαίνει πολύ συχνά».

ΧΕΡΙ ΒΟΗΘΕΙΑΣ ΕΣΤΩ ΚΑΙ ΑΝ ΕΙΝΑΙ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ

– Ποια είναι τα συμπτώματα που όταν δει ενας γονιός πρέπει να επέμβει; Μιλάμε για εφηβεία και πιστεύω ότι είναι δύσκολο να τα διακρίνει κανείς, γιατί η συμπεριφορά των εφήβων τείνει να είναι γενικότερα «εκρηκτική»;
«Tα αντικειμενικά κριτήρια για να καταλάβουν οι γονείς ότι το παιδί τους μπορεί να πάσχει από κατάθλιψη είναι η ένταση των συμπτωμάτων, η επαναληπτικότητα και η διάρκειά τους. Αν κάποιος δει το παιδί του να είναι λυπημένο συνεχώς και συχνά, αν έχει χάσει το ενδιαφέρον του για πράγματα που μέχρι πρότινος τον ενδιέφεραν. Η απομόνωση είναι ένα ακόμα σύμπτωμα. Όλοι οι έφηβοι παίζουν ηλεκτρονικά παιχνίδια, αλλά αν αυτό συμβαίνει συνεχόμενα για 8 ώρες τη μέρα σημαίνει ότι το άτομο θέλει να απομονωθεί και αυτό σημαίνει τις περισσότερες φορές ότι μπορεί να πάσχει από κατάθλιψη. Η ασυνήθιστη κούραση και παθητικότητα αλλά και οι μεγάλες και συχνές εκρήξεις υπέρμετρου θυμού. Αν κάποιος έφηβος εμπλέκεται συχνά σε καυγάδες, μπορεί να πάσχει από κατάθλιψη, γιατί στην ουσία αυτό φανερώνει υπερβολικό θυμό στο άτομο. Ένα άλλο σύμπτωμα είναι η έλλειψη φροντίδας του εαυτού του αλλά και οι «κοπάνες» από το σχολείο. Η σημαντική αλλαγή κάποιων συνηθειών του π.χ. ενώ έτρωγε πολύ, του κόβεται η όρεξη ή αντίθετα αρχίζει να τρώει ακατάπαυστα ενώ έτρωγε λίγο».

– Αν ένας γονιός παρατηρήσει κάποια απ’ αυτά τα συμπτώματα πώς μπορεί να πλησιάσει έναν έφηβο που εξ ορισμού είναι πάντα δύσκολο να τον πλησιάσεις;
 «Η καλή σχέση μεταξύ γονιών και παιδιών χτίζεται από μικρή ηλικία. Όσο περισσότερες ώρες περνούν οι γονείς με τα παιδιά τους τόσο πιο κοντά είναι σ’ αυτά. Αυτό σημαίνει ότι μέσα από τα ενδιαφέροντα που μοιράζονται, μπορεί να δοθεί στο γονιό πολύ πιο εύκολα η ευκαιρία να του μιλήσει.
Η καλύτερη λύση είναι ο γονιός να καταφέρει το παιδί να δει κάποιον ειδικό αλλά αν αυτό δεν είναι εφικτό, η τεχνολογία που, όπως είπαμε, βάζει έξτρα πιέσεις στο άτομο, μπορεί στην προκειμένη περίπτωση να βοηθήσει. Υπάρχουν διαδικτυακοί χώροι όπου ο έφηβος μπορεί μόνος του να βρει απαντήσεις και οι πληροφορίες αυτές να τον βοηθήσουν ώστε τελικά να ζητήσει να δει κάποιον ειδικό. Η αντιμετώπιση των γονέων πρέπει πάντα να στηρίζεται στην συζήτηση και στην μετάδοση θετικών μηνυμάτων στο παιδί».

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ

 – Από την εμπειρία σου η πολιτιστική ταυτότητα του εφήβου μπορεί να λειτουργήσει ως παράγοντας ενεργοποίησης ή ώθησης προς την κατάθλιψη;
Θα σου αναφέρω την εμπειρία μου και θέλω να μιλήσω αποκλειστικά για τους ελληνικής καταγωγής νέους. Γνωρίζω ότι τα ποσοστά άγχους και ανησυχίας στους ελληνικής καταγωγής εφήβους που βλέπω είναι πάντα αυξημένα σε σχέση με τους υπόλοιπους νέους. Και αυτό το άγχος στις περισσότερες περιπτώσεις μεταδίδεται στον έφηβο μέσω των γονέων του. Αυτό βέβαια γίνεται ασυνείδητα γιατί και ο γονιός το έχει βιώσει από τους δικούς του γονείς και έχει γίνει πλέον κομμάτι της προσωπικότητάς τους. Λόγω της μεταναστευτικής εμπειρίας που είναι συνυφασμένη με το φόβο της αποτυχίας αλλά και το φόβο για να μην χαθεί η πολιτιστική μας ταυτότητα, η πρώτη γενιά μεγάλωσε και τα παιδιά της έτσι. Και αυτό το άγχος που συνοδευόταν με προσδοκίες εκ μέρους των γονέων έγινε τρόπος σκέψης της δεύτερης γενιάς που τώρα το μεταδίδουν στα παιδιά τους. Είναι δύσκολο σε πολλές περιπτώσεις να το ελέγξουν οι γονείς αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορούν. Δεν είναι απαραίτητα παράγοντας που ωθεί τον έφηβο στην κατάθλιψη αλλά αυξάνει τις πιέσεις που ζει ο έφηβος και ανάλογα με τις αντοχές του παιδιού μπορεί τελικά να γίνει».
Τα λόγια του κ. Κυριακούλη ίσως να τα έχετε ακούσει πολλές φορές. Δεν έχει σημασία. Πάντα θα είναι επίκαιρα. Και δυστυχώς οι στατιστικές αποδεικνύουν ότι γίνονται περισσότερο αναγκαία από επίκαιρα τον τελευταίο καιρό.

Αν πιστεύετε ότι κάποιος δικός σας άνθρωπος δείχνει δείγματα κατάθλιψης μπορείτε να ζητήσετε βοήθεια.
Τηλεφωνικά: Lifeline 131114
Διαδικτυακά: beyondblue.org.au
reachout.com
headspace.org.au