Στα Ελληνικά τη λέξη πολιτισμός την δημιούργησε ο Αδαμάντιος Κοραής το 1829. Απέδωσε έτσι στη σημερινή μας γλώσσα τη γαλλική λέξη civilization. Με αυτήν εννοούμε το σύνολο των υλικών και πνευματικών επιτευγμάτων του ανθρώπου, καθώς επίσης και το σύνολο της διανόησης, των καλλών τεχνών, την αισθητική έκφραση και τον τρόπο ζωής ενός κοινωνικού συνόλου.

Το ρήμα καλλιεργώ οι Λατίνοι το είπαν colo, colere και από αυτό έγινε στα Λατινικά η λέξη cultura. Από εδώ οι αγγλόφωνοι έκαναν το ρήμα τους cultivate και το ουσιαστικό culture. Αυτό γέννησε στα Ελληνικά την κουλτούρα. Η αγροκαλλιέργεια έγινε agriculture και η χορτοκαλλιέργεια horticulture. Στα Αγγλικά η culture (προφέρεται κάλτσα – αλλιώς δεν μπορεί να γραφτεί στα Ελληνικά!), είναι: the arts and other manifestations of human intellectual achievements. Η λέξη χρησιμοποιείται παραπλήσια με αυτό που λέμε civilisation και πολιτισμό. Το πολυχρησιμοποιημένο – και για μας προβληματικό-   επίθετο cultural θα έπρεπε να το πούμε κουλτουρικός ( ! ), αλλά για λόγους γλωσσοαισθητικούς, στα Ελληνικά το αποδώσαμε ως πολιτισμικός.

ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Είναι γεγονός ότι δεν μπορούμε να σκεφτούμε το μέλλον ούτε να το προγραμματίσουμε, εάν δεν συνειδητοποιήσουμε την ιστορική παρουσία μας στον κόσμο τούτο. Στο ιστορικό αυτό παρελθόν, οι άνθρωποι με τη σκέψη και με τα χέρια τους έκαναν πολλά εργαλεία και με αυτά κατόρθωσαν να κατασκευάσουν έργα όπως σπίτια, γέφυρες, δρόμους κ.λπ. Με αυτά τα επιτεύγματα δημιούργησαν πολιτισμό. ΄Ετσι έγινε ο ελληνικός, ο ρωμαϊκός, ο περσικός, ο κινέζικος και ο δικός μας σήμερα Δυτικός Πολιτισμός.

Σήμερα πολλοί κοινωνιολόγοι τα επιτεύγματα αυτά τα ονομάζουν κουλτούρα. Υπάρχει όμως διαφορά μεταξύ πολιτισμού και κουλτούρας;
Τα υλικά και πνευματικά στοιχεία μιας κοινωνίας ειναι πάντοτε αλληλένδετα. Τα υλικά επιτεύγματα, δηλαδή, τα εργαλεία, τα μέσα παραγωγής, τα ονομάσαμε πολιτισμό και τα πνευματικά, όπως τα έργα τέχνης, την ποίηση, τη λογοτεχνία, τη θρησκεία τα λέμε με έναν όρο κουλτούρα. Και τα μεν και τα δε επιτεύγματα είναι ανθρώπινα δημιουργήματα και ως αποτέλεσμα πολιτισμός και κουλτούρα είναι μάλλον ταυτόσημες έννοιες.

Ο τρόπος ζωής μιας κοινωνίας είναι η καλλιέργειά της, η κουλτούρα, όπου οι μορφές της συμπεριφοράς μεταδίδονται με την εκπαίδευση, με τον κοινό τρόπο αντιμετώπισης των προβλημάτων και με τη μίμηση. Αυτό όμως δεν εννοούμε και με τον όρο πολιτισμός; Η λέξη κουλτούρα –ως καλλιέργεια– είναι σωστότερα να την αποδίδουμε με τον ελληνικό όρο Παιδεία ο οποίος περιλαμβάνει τη γενικότερη πνευματική και ψυχική καλλιέργεια και μαζί τον πολιτισμό. Είναι συνυφασμένη με τη μόρφωση και τη διάπλαση την οποία προσέφερε ο παιδαγωγός και το σχολείο.

ΑΝΩΤΕΡΗ ΚΑΙ ΚΑΤΩΤΕΡΗ

Υπάρχουν όμως ανώτερες και κατώτερες κουλτούρες; Είναι η δική μας κουλτούρα/παιδεία ανώτερη από μία άλλη; Στον πολιτισμό βλέπουμε ότι γίνεται μία ωρίμανση της ανθρωπότητας με την πάροδο του χρόνου. Νομίζω ότι δεν μπορούμε να χαρακτηρίζουμε κατώτερη μία κουλτούρα η οποία άκμασε πολλά χρόνια πριν, σε έναν προγενέστερο πολιτισμό, και ο τρόπος ζωής ήταν διαφορετικός όπως και η κοσμοαντίληψη.

 Κάθε πολιτισμός προσφέρει ό,τι μπορεί στο χρόνο που ζει. Είναι όμως ανθρώπινο κάθε πολιτισμός να θεωρεί τη δική του κουλτούρα ως ανώτερη, γιατί μόνο σε αυτήν γαλουχήθηκε και να απωθεί τις άλλες από άγνοια. Η μελέτη όμως όλων των πολιτισμών κάνει τον άνθρωπο να εκτιμήσει την πανανθρώπινη πολιτισμική προσπάθεια για βελτίωση της ζωής. ΄Αρα θα πρέπει να θεωρήσουμε αντιεπιστημονική τη θέση πως η δική μας κουλτούρα είναι ανώτερη και όλες οι άλλες κατώτερες. 

Η ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Ο πολιτισμός γεννιέται από τις παρεμβάσεις του ανθρώπου στο φυσικό του περιβάλλον με την ελπίδα και σκοπό να γίνει καλύτερη η ζωή του. Ο άνθρωπος είναι το πιο αδύναμο πλάσμα από οποιοδήποτε άλλο ζώο στη φύση, αλλά για να επιβιώσει χρησιμοποιεί τη νοημοσύνη του. Με αυτή παρεμβαίνει στη φύση και την επηρεάζει για δικό του συμφέρον. Αλλά ό,τι δημιουργεί ο άνθρωπος –από μικρά εργαλεία μέχρι και όλα τα άλλα μεγάλα επιτεύγματα και έργα τέχνης– όλα τον απομακρύνουν από τη φυσική του κατάσταση.

Για αυτό το λόγο οι φυσικές ιδιότητές του είναι οι ίδιες, αλλά έτσι δημιουργούνται πολλές μορφές πολιτισμού και κουλτούρας. Με όλα αυτά ο άνθρωπος διαφοροποιείται από τη φύση. Χωρίς την ανάπτυξη πολιτισμού όμως με δίκιο και ηθικό νόμο, δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί η συνοχή και η αρμονική συμβίωση των κοινωνικών ομάδων.

ΚΑΙ ΜΕΡΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ

Στη σκέψη του ανθρώπου παραμένουν μερικά δικαιολογημένα ερωτήματα. Ο πολιτισμός έχει συμβάλει στην τελειοποίηση του ανθρώπου, ταυτόχρονα όμως τον έχει απομακρύνει πολύ από τη φύση  από την οποία στηρίζεται. Χωρίς τα αγαθά του πολιτισμού του, μπορεί σήμερα να ζήσει ο άνθρωπος; Μήπως είναι απαραίτητο να επιστρέψει σε μια μορφή της φυσικής του κατάστασης; Είναι σήμερα τελείως απαραίτητος ο πολιτισμός μας για την επιβίωσή μας;