Όταν λέμε σήμερα «αυτός είναι συκοφάντης», εννοούμε κάποιον ο οποίος κατηγορεί ή δυσφημεί κάποιον άλλο μάλλον με ψευτιές– με σκοπό να τον μειώσει μπροστά στα μάτια των άλλων, να τον υποβιβάσει στο ευρύ κοινό. Το θηλυκό έγινε η συκοφάντρια, αλλά και η συκοφάντισσα, όπως η γιάτρισσα ή η γερόντισσα και τόσα άλλα.
Επίσης το ρήμα έγινε συκοφαντώ = διαδίδω κακόβουλα ψευτιές ή κατηγορίες. Ουσιαστικοποιήθηκε με δύο ουσιαστικά: η συκοφαντία, αλλά και η συκοφάντηση, φυσικά με την ίδια σημασία. Σήμερα στις δύο αυτές λέξεις δώσαμε ένα νέο ένδυμα, τη ρετσινιά ή και τη διαβολή, από όπου κάναμε και το διάβολο, ο οποίος υπάρχει ως λέξη μόνο και τίποτε άλλο. Όσο δε για το επίθετο αυτό έγινε ο συκοφαντικός-ή –ό.

Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΛΕΞΗΣ

Βλέπουμε πως η λέξη μας συκοφάντης έγινε από τις δύο λέξεις σύκο και φαίνω ή φαίνομαι. Πώς όμως κατέληξε να σημαίνει τόσο τρομερά πράγματα: σκόπιμα κατηγορώ κάποιον!

Απορία όμως για το συκοφάντη -και την προέλευσή του- είχαν εκφράσει και οι αρχαίοι μας. Κάνοντας μια σε βάθος έρευνα στην ελληνική μας Γραμματεία, ακούστε το τι λένε:
 Α) Ο Ζηνόδωρος, γραμματικός του 2ου αιώνα π.Χ. ήταν ο πρώτος που βρέθηκε σε ετυμολογικό δίλημμα. Λέει λοιπόν: Οἱ δὲ λέγουσιν ὅτι λιμοῦ γενομένου ἐν Ἀθήναις ψήφισμα ἐγένετο μὴ ἐκφέρειν σῦκα• ἐπιτηροῦντες οὖν τινὲς ἐκφέροντα σῦκα διέβαλλον, καὶ παρὰ τὸ περὶ σύκων φάναι, συκοφάντης ὁ ψευδῶς περὶ σύκων φαίνων.
Β) Ο Πλούταρχος (47–127 μ.Χ.) λέει: κεκωλυμένου γὰρ ἐκφέρειν τὰ σῦκα μηνύοντες καὶ φαίνοντες τοὺς ἐξάγοντας ἐκλήθησαν ‘συκοφάνται.’ Οι αγγλικές πηγές λένε: «the reason for the name is uncertain, and the association with informing against the illegal exportation of figs from ancient Athens (recorded by Plutarch ) cannot be substantiated.
Γ) Μία άλλη εκδοχή είναι σύμφωνα με το ελληνικό Liddell-Scott την οποία διατύπωσε ο LancelotShadwell, είναι ότι συκοφάντες αρχικά ονομάστηκαν εκείνοι που έσειαν τη συκιά για να φανερωθούν τα σύκα που ήταν κρυμμένα στα ψηλά κλαριά και στο πυκνό φύλλωμα, και από εκεί, μεταφορικά, όποιος ανάγκαζε με απειλές τους πλούσιους να του δίνουν χρήματα.
 Δ) Επίσης, μία άλλη άποψη, που την αναφέρει ο ιστορικός Αθήναιος, είναι ότι στη Ρόδο συκοφάντες ονομάζονταν οι υπεύθυνοι για την είσπραξη των φόρων από τους πολίτες, που καταβάλλονταν σε είδος (σύκα, λάδι και κρασί) -και μάλιστα ότι διάλεγαν για τη δουλειά αυτή τους πιο αξιόπιστους πολίτες.
Ε) Τέλος, ο σύγχρονός μας Μπαμπινιώτης στο μεγάλο του Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσας καταλήγει: « Ορθότερη φαίνεται η απλούστερη εξήγηση, κατά την οποία συκοφάντης ήταν εκείνος που φανέρωνε τα σύκα, τα οποία είχε κρύψει στα ρούχα του κάποιος, και κατ’ επέκταση εκείνος που κατήγγελλε ασήμαντες μικροκλοπές».
Πάντως απ’ όλες τις εκδοχές, οι περισσότεροι σήμερα δέχονται την τελευταία, δηλαδή ότι οι συκοφάντες φανέρωναν (ενδεχομένως φωνάζοντας «σύκο!») τα κρυμμένα σύκα που προσπαθούσε να πάρει κάποιος μαζί του. Εσείς τι λέτε;

Η ΣΥΚΟΦΑΝΤΙΑ ΣΤΗΝ ΑΓΓΛΙΚΗ

Η συκοφαντία πέρασε αυτούσια ως συκοφαντία στη λατινική γλώσσα και ορθογραφήθηκε sycophanta. Ο συκοφάντης κατέληξε στην Αγγλική ως sycophant = με σημασία τού aninformer, aparasite (καταδότης, παράσιτο). Κατά τον ίδιο τρόπο έγινε και ο ιεροφάντης = Hierophant.

 Ας δώσουμε εδώ ένα παράδειγμα. Λέμε: King Richard II surrounded himself with sycophants = parasites, flatterers, yes men, puppets. Βλέπουμε εδώ πως η σημασία ξέφυγε από την ελληνική σημασιολογική της βάση και έγινε το παράσιτο, ο κόλακας. Δηλαδή η σημασία του συκοφάντη χάνεται και επικρατεί η σημασία του κόλακα, και μάλιστα του χαμερπή και δουλοπρεπή κόλακα. Τέτοιοι κόλακες υπήρχαν στη βασιλική αυλή. Και σήμερα όμως βλέπουμε –ιδίως τους δημοσιογράφους μεγάλων εφημερίδων της Αυστραλίας- πόσο χοντροκομμένα κολακεύουν τους ιδιοκτήτες αυτών και ταυτόχρονα συκοφαντούν όσους διαφωνούν με την επίσημη άποψη αυτών των μέσων. Έτσι άλλαξε η σημασία και εάν βρείτε σε κείμενο τη λέξη sycophant δεν μεταφράζεται στα Ελληνικά ως συκοφάντης, αλλά με όλες τις παραπάνω λέξεις του δουλοπρεπή κόλακα ή και εκφραστικότατα του… τσανακογλείφτη!

Επίσης, θα πρέπει να ειπωθεί και το παρακάτω ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του συκοφάντη στα Αγγλικά. Ενώ έχουμε ουσιαστικό, επίθετο και επίρρημα: sycophant, sycophancy, sycophantic, sycophantically, η ελληνική λέξη στριμώχτηκε στο αγγλικό κατεστημένο και έμεινε μερικώς στείρα. Δεν σχηματίζει ρήμα όπως το ελληνικό συκοφαντώ. Παράδειγμα: Η φράση «ο γείτονας με συκοφάντησε», θα πρέπει να αποδοθεί στα Αγγλικά μόνο με περίφραση.

ΚΑΙ ΩΣ ΕΠΙΜΥΘΙΟ

Θεωρώ πως η ελληνική της σημασία είναι πολύ δόκιμη και άκρως αποδοτική στη χρήση της. Η συκοφαντία όμως είναι επικίνδυνη και πρέπει να παταχθεί. Πώς όμως; Δίνει μια πολύ σοφή συμβουλή ο Γάλλος συγγραφέας NicolasChamfort ( 1740-1794 ) ο οποίος είπε το εξής χαριτωμένο: «Η συκοφαντία είναι σαν την ενοχλητική σφήκα: αν είσαι σίγουρος σκότωσε την με μια αποφασιστική κίνηση αμέσως. Αν όχι, μην προσπαθείς να την διώχνεις, γιατί θα σου επιτεθεί με μεγαλύτερη μανία».