O μεγάλος μας ποιητής Kωστής Παλαμάς (1859-1943), στο ποίημά του «Pαψωδία» από τη συλλογή «H Aσάλευτη Zωή», γράφει για τον Όμηρο και τα έπη του τούς εξής αποκαλυπτικούς στίχους: 

Όμηρε θείε, των καιρών χαρά και δόξα! 

Στην κρυάδα του σκολειού και στου θρανίου τη γύμνια, 

όταν μπροστά μου σ’ απιθώσαν του δασκάλου 

τ’ άχαρα χέρια, ω μεγαλόχαρο βιβλίο, 

σε καρτερούσα μάθημα κι εσύ ήρθες θάμα.

Kι άνοιξε μέσα μου ουρανός πλατύς καθάριος … 

και το θρανίο σα να ‘γινε παλατιού θρόνος, 

και κόσμος το σκολειό κι ο δάσκαλος προφήτης. 

Διάβασμ’ αυτό δεν ήταν, νόημα δεν ήταν, 

όραμα ήταν κι άκουσμα ήταν χωρίς ταίρι…

Πόσοι από μας έχουμε διαβάσει την Ιλιάδα και την Οδύσσεια του Ομήρου για να μπορούμε να αναφωνήσουμε με αυτά τα ανεπανάληπτα λόγια του Κωστή Παλαμά; 

Βρέθηκα σε μια παρέα Ελλήνων της Μελβούρνης που, δυστυχώς, δεν είχε ακούσει ποτέ κάτι για τον Όμηρο ούτε για τα κλασικά του έργα. Είναι δυνατόν Έλληνας να μην έχει διαβάσει ούτε ένα στίχο του Ομήρου!..

Στο πνεύμα της Στήλης, είπα να γράψω κάτι, ως μία απλή πληροφορία μόνο και ο καθένας ας πάρει ό,τι τού είναι χρήσιμο και αν προχωρήσει μόνος του πιο πέρα και τα διαβάσει, ίσως αναφωνήσει μαζί με τον Παλαμά τα επιγραμματικά του λόγια: 

ω μεγαλόχαρο βιβλίο, 

σε καρτερούσα μάθημα κι εσύ ήρθες θάμα!

Ο Όμηρος φαίνεται ότι ταξίδευε για να απαγγέλλει τα ποιήματά του, που πρέπει να τα συνέθεσε χρησιμοποιώντας γραφή. Πιστεύεται ότι έζησε κατά τον 8ο, ίσως μέχρι και τις αρχές του 7ου αι. π.X. στην Iωνία, χωρίς ακριβή προσδιορισμό της πατρίδας του. Η Ιλιάδα και η Οδύσσεια σήμερα είναι η βάση της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας. 

Η ΑΞΙΑ ΤΩΝ ΟΜΗΡΙΚΩΝ ΕΠΩΝ

Πρώτα απ’ όλα, το γεγονός ότι νίκησαν τον χρόνο και διασώθηκαν επάξια μέχρι σήμερα. Για πολλούς αιώνες ψυχαγωγούσαν και δίδασκαν τους αρχαίους Έλληνες στις γιορτές τους και αποτελούσαν μάθημα για τα παιδιά τους στα σχολεία. Από αυτά μικροί και μεγάλοι μάθαιναν την ιστορία τους, γνώριζαν τον άνθρωπο από την καλή και από την κακή πλευρά του, και έπαιρναν διδάγματα ζωής. 

Ο Aθηναίος φιλόσοφος Πλάτων (427-347 π.X.) έχει πει για τον Όμηρο: «Όλη την Eλλάδα έχει μορφώσει αυτός ο ποιητής»! Σήμερα διδάσκονται, διαβάζονται και σχολιάζονται σε όλο τον κόσμο. Τα ποιήματα αυτά άσκησαν τεράστια επίδραση στην αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή λογοτεχνία και τέχνη όπως αγγειογραφία, ζωγραφική, γλυπτική, και συνεχίζουν να εμπνέουν λογοτέχνες, καλλιτέχνες, σκηνοθέτες σε όλο τον κόσμο.

Η επίσημη καταγραφή των ομηρικών επών φαίνεται ότι έγινε στην Aθήνα κατά τον 6ο αι. π.X. από τον Πεισίστρατο. Οι ραψωδοί τα απάγγειλαν στη γιορτή των Παναθηναίων. H Oδύσσεια αποτελείται από 12.110 στίχους, ενώ η Iλιάδα έχει 15.693. Από τον 3ο αι. π.X. παρουσιάζονται χωρισμένες σε 24 ραψωδίες η καθεμιά, στα μέρη δηλαδή που απαγγέλλονταν το ένα μετά το άλλο από τους ραψωδούς. Oι ραψωδίες (ράβω + ωδή) διακρίνονται με τα 24 γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου. Η Oδύσσεια με τα μικρά γράμματα: α μέχρι και ω, και η Iλιάδα με τα μεγάλα: A μέχρι και Ω.

TΑ ΒΑΣΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΠΩΝ ΑΥΤΩΝ

Η Iλιάδα έχει κεντρικό θέμα τον δεκαετή πόλεμο του Iλίου -της Τροίας- που έγινε κατά τη Mυκηναϊκή εποχή -πιθανότατα στις αρχές του 12ου αι. π.X. και κατέστησε έτσι το έπος την Iλιάδα. Η Οδύσσεια εξιστορεί το δεκαετή αγώνα του Oδυσσέα για την επιστροφή στην πατρίδα του. 

Tα ποιήματα αυτά, όμως, δημιουργήθηκαν κατά τη γεωμετρική εποχή, ειδικότερα κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 8ου αι. π.X. και η Oδύσσεια πιθανόν στις αρχές του 7ου αιώνα, στη δυτική Mικρά Aσία, όπου οι Aχαιοί δεν ονομάζονταν ακόμη Έλληνες, αλλά είχαν ιδρύσει αποικίες από τον 11ο αι. π.X., όπως και στα νησιά του Aιγαίου. Στις νέες αυτές πατρίδες οι άποικοι τραγουδούσαν με νοσταλγία και υπερηφάνεια τα κατορθώματα των μεγάλων προγόνων και ηρώων τους.

ΤΙ ΕΧΟΥΜΕ ΣΗΜΕΡΑ;

Σήμερα έχουμε ωραιότατες αποδόσεις των επών στη σημερινή μας γλώσσα. Θα αναφέρω τα υπέροχα έργα του Εφταλιώτη, του Πολυλά, του Μαρωνίτη και το έργο των Καζαντζάκη και Κακριδή. Υπάρχουν φυσικά και εξαιρετικές μεταφράσεις στα Αγγλικά. Όλες οι Βιβλιοθήκες της Μελβούρνης έχουν και την Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Εάν δεν τις βρείτε στα ράφια, με μία θερμή παράκληση στη Διεύθυνση της Βιβλιοθήκης, θα σας τις προμηθευτούν για σας. Αυτό είναι ΒΕΒΑΙΟ! – Can the Library buy a good translation of Iliad and Odyssey in Greek, please?

Όταν μετά τις διαβάσετε, είμαι βέβαιος ότι θα αναφωνήσετε τα λόγια του Παλαμά που αναφέρθηκαν παραπάνω: 

Διάβασμ’ αυτό δεν ήταν, νόημα δεν ήταν, 

όραμα ήταν κι άκουσμα ήταν χωρίς ταίρι…

Έτσι οι μεγάλοι μας ποιητές μάς οδηγούν στο δρόμο της άξιας ανθρώπινης πνευματικής ΑΠΟΚΑΛΥΨΗΣ ΠΡΟΟΔΟΥ! Αυτό σήμερα ονομάζεται ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ!