Σκεπτόγραμμα

Όταν γίνεται μία παρέκκλιση από τον ορθό τρόπο έκφρασης, λέμε ότι αυτό συνιστά λεκτικό λάθος ή λεκτικό ατόπημα. Κριτής μας εδώ είναι το κοινό μας αίσθημα, το τι είναι ορθό. Και αυτό καθορίζεται από το τι λένε οι περισσότεροι. Είναι η δημοκρατική πλευρά της γλώσσας. Εάν η πλειονότητα το λέει έτσι, τότε αυτό είναι το σωστό. Ύστερα έρχονται οι γλωσσολόγοι και γραμματολόγοι που τα βάζουν αυτά σε κανόνες και, εφόσον όλοι τούς ακολουθούμε αυτούς τους κανόνες, τότε όλοι μας μιλάμε σωστά μία γλώσσα.

Όσα επισημαίνονται παρακάτω δεν έχουν την έννοια της κατηγορίας, αλλά περισσότερο της συνειδητοποίησης, ότι πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί, γιατί κάποιοι νεότεροι, που ακούν αυτά τα λάθη, μπορεί να νομίζουν ότι είναι ορθές οι εκφράσεις αυτές και τις δέχονται άκριτα ως ορθές. Έτσι φτάνουν στο συμπέρασμα ότι επειδή τις λένε «γραμματισμένοι» άνθρωποι και σπουδαία πρόσωπα της δημόσιας ζωής, αυτό είναι το ορθό και σωστό και το λάθος διαιωνίζεται και μια μέρα γίνεται το… σωστό!

Είναι γεγονός ότι στη ροή του λόγου και υπό την επήρεια της πίεσης ή της αμηχανίας που έχει κάποιος όταν μιλά μπροστά σε πολύ κόσμο, είναι φυσικό να υποπίπτει σε λεκτικά ατοπήματα που συνήθως τα ονομάζουμε και λάθη. Παρακάτω θα αναφέρουμε μερικά, όχι τόσο για το λάθος, αλλά περισσότερο για το ποιο είναι το σωστό.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ

Α) «Γυμνάζονται οι μυς του σώματος». Εδώ πληθυντικός τύπος είναι: οι μύες, ενώ στην αιτιατική πληθυντικού είναι τους μυς. Κλίνεται: ο μυς, του μυός, τον μυ – οι μύες, των μυών, τους μυς. Έτσι το ορθό είναι: «Γυμνάζονται οι μύες του σώματος». Και «Οι γυμναστές γυμνάζουν τους μυς του σώματος».

Β) « Το Σχολείο παρέλασε με επικεφαλή το Διευθυντή του». Το ορθό είναι: με επικεφαλής το Διευθυντή του. 

Γ) «Επαναλαμβάνω και πάλι …». Το πάλι είναι πλεονασμός, αφού το επαναλαμβάνω σημαίνει ξαναλέω. Επομένως, το ορθό είναι: επαναλαμβάνω ή μόνο ξαναλέω ή και λέω πάλι…

Δ) «Ένα λεφτό, παρακαλώ!». Το σωστό φυσικά είναι «Ένα λεπτό, παρακαλώ!». 

Ε) «Περίμενε! Κατεβαίνω κάτω». Το σωστό είναι: «Περίμενε! Κατεβαίνω» ή «Περίμενε! έρχομαι κάτω». 

Ζ) «Είναι πιο καλύτερα να περιμένουμε». Ορθό: «Είναι καλύτερα να περιμένουμε» ή «Είναι πιο καλά να περιμένουμε».

Η) «Δεν νομίζω ότι αυτό είναι σωστό». Το ορθό: «Νομίζω ότι αυτό δεν είναι σωστό». Το ίδιο γίνεται και με το πιστεύω: «Δεν πιστεύω ότι είναι αλήθεια». Το ορθό είναι: «Πιστεύω ότι δεν είναι αλήθεια».

Θ) «Κατ’ αρχήν θέλω να σας συγχαρώ και έπειτα να σας εκφράσω…». Εδώ υπάρχει σύγχυση στην χρήση: Κατ’ αρχήν σημαίνει βασικά. Κατ’ αρχάς σημαίνει αρχικά, πρώτον. Το ορθό εδώ είναι: «Κατ’ αρχάς θέλω…». 

Ι) «Εγερθήτω!»Έγινε πλέον κλασικό από την τηλεοπτική παρουσίαση! Το ορθό είναι: εγέρθητε! Μπορούμε όμως να πούμε απλά: σηκωθήτε, εγερθήτε!

Κ) «Σας μιλώ σαν πρόεδρος του Συλλόγου». Λάθος που λέγεται και για πολλά άλλα επαγγέλματα: δάσκαλος, πολιτικός, φοιτητής κ.λπ). Εδώ δεν έχουμε παρομοίωση. Όπως: Τρέχει σαν λαγός. Εάν είναι κάποιος πρόεδρος, δάσκαλος, τότε λέμε: Σας μιλώ ως πρόεδρος ή ως δάσκαλος. Όχι σαν πρόεδρος ή σαν δάσκαλος, όταν είσαι ήδη πρόεδρος ή δάσκαλος! 

Λ) «Περίμενε να κάνω πρώτα ένα τσιγάρο και μετά να μπούμε». Σχεδόν το δεχόμαστε σήμερα ως σωστό. Είναι όμως λάθος. Το σωστό θα λέγαμε ότι είναι: «Περίμενε να καπνίσω πρώτα ένα τσιγάρο και μετά να μπούμε».

Μ) «Δεν τίθονται τέτοια διλήμματα» ή «Όλοι πρέπει να τιθόμαστε μπροστά στις ευθύνες μας». Πολύ συχνό μας λάθος. Το λόγιο αυτό ρήμα μας κλίνεται: τίθεμαι, τίθεσαι, τίθεται, τιθέμεθα, τίθεσθε, τίθενται. Επομένως, οι ορθές εκφράσεις είναι: «Δεν τίθενται τέτοια διλήμματα» ή «Όλοι πρέπει να τιθέμεθα μπροστά στις ευθύνες μας». 

Ν). «Επέτρεψέ μου, παρακαλώ, να αναφερθώ στο γεγονός αυτό». Η προστακτική δεν παίρνει αύξηση και, επομένως, το ορθό είναι: «Επίτρεψέ μου, παρακαλώ, να αναφερθώ στο γεγονός αυτό». 

Ξ) «Θέλουμε να επιστραφούν στην Ελλάδα τα μάρμαρα του Παρθενώνα». Το λάθος μας εδώ είναι αισθητικό, αλλά και νοηματικό. Δεν είναι απλώς μάρμαρα, αλλά γλυπτά από τον Παρθενώνα. Επομένως, θα ήταν ορθότερο να λέμε: «Θέλουμε να επιστραφούν στην Ελλάδα τα γλυπτά του Παρθενώνα».

Ο) «Δεν τους φοβόμαστε, μας φοβώνται». Το ρήμα φοβούμαι είναι συνηρημένο από -έω, σε -ώ. Φοβέομαι, φοβούμαι. Επομένως, το ορθό στη συγκεκριμένη έκφραση είναι: «Δεν τους φοβούμαστε, μας φοβούνται».

ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ

Α) «Ουκ αν λάβοις εκ του μη έχοντος». Το ορθό εδώ είναι: «Ουκ αν λάβοις παρά του μη έχοντος». 

(Η φράση είναι από τους «Νεκρικούς Διαλόγους» του Λουκιανού. Την είπε ο Μένιππος προς το Χάρο που ζητούσε ναύλο έναν οβολό, επειδή τον πέρασε από την Αχερουσία λίμνη προς την είσοδο του Άδη). 

Αρκετά τέτοια -από την αρχαία μας γλώσσα- θα αναφέρουμε σε ένα μελλοντικό «Σκεπτόγραμμά» μας.