Την περασμένη εβδομάδα στην Αθήνα έλαβε χώρα το Συνέδριο για τη Διεθνή Ημέρα Δημοκρατίας, το οποίο είχε τεθεί υπό την αιγίδα του Προέδρου της Δημοκρατίας.

Η γενική Συνέλευση του ΟΗΕ το 2007 είχε καθορίσει την 15η Σεπτεμβρίου ως Διεθνή Ημέρα της Δημοκρατίας. Αυτή είναι η τέταρτη χρονιά που το συνέδριο αυτό διοργανώθηκε στην Αθήνα. 

Φέτος η διοργάνωση του Συνεδρίου έγινε από την εφημερίδα των ΗΠΑ New York Times με τη συνεργασία του Ταμείου για τη Δημοκρατία του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, του Δήμου Αθηναίων και της αθηναϊκής εφημερίδας «Καθημερινή». 

Το Συνέδριο, γνωστό διεθνώς ως Athens Democracy Forum, θεωρείται παγκόσμιο γεγονός, καθότι σηματοδοτεί τη Διεθνή Ημέρα Δημοκρατίας των Ηνωμένων Εθνών. 

Το φετινό Συνέδριο τίμησαν με την παρουσία τους ο Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας, κ. Προκόπης Παυλόπουλος, νυν και πρώην πρωθυπουργοί διαφόρων κρατών, κορυφαίοι ακαδημαϊκοί και άνθρωποι των γραμμάτων, καθώς και διακεκριμένοι αρθρογράφοι μεγάλων εφημερίδων. Χαιρετισμό έδωσε και ο Γραμματέας του ΟΗΕ, κ. Ban Ki-Moon.

Στην Αθήνα το Συνέδριο έγινε σε διάφορους ιστορικούς χώρους , όπως το Ζάππειο, η Στοά του Αττάλου, το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, και συνεχίστηκε στο Ναυαρίνο. 

Πολλά ήταν τα θέματα που συζητήθηκαν στο Συνέδριο, όπως ο θεσμός της δημοκρατίας, τα ανθρώπινα δικαιώματα, οι πρόσφυγες, η ελευθερία της έκφρασης, η ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης, κ.ά.

Όπως θα περίμενε κανείς, το κύριο θέμα ήταν η δημοκρατία, το πιο συμμετοχικό πολίτευμα που γνώρισε η ανθρωπότητα από την αρχαία Αθήνα έως την εποχή μας. Διάφορες ομάδες του Συνεδρίου συζήτησαν πτυχές της δημοκρατίας, όπως η εξάλειψη της φτώχειας, η ισότητα φύλων, η ποιότητα της εκπαίδευσης, το περιβάλλον, η ειρήνη και δικαιοσύνη, κ.ά.

Στην έναρξη του Συνεδρίου ο Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας, κ. Προκόπης Παυλόπουλος, μετά από το καλωσόρισμα των συνέδρων, έδωσε την εναρκτήρια ομιλία του με θέμα: «Σε κίνδυνο στις ημέρες μας η Δημοκρατία».

Ο κ. Παυλόπουλος εστίασε την προσοχή του στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία, όπως αυτή έχει διαμορφωθεί τους τελευταίους 2-3 αιώνες. Ακολουθούν αποσπάσματα από την ομιλία του:

{… }«Η Αντιπροσωπευτική Δημοκρατία είναι ένα πολύτιμο, πλην όμως εύθραυστο, αγαθό που οφείλουμε να το υπερασπιζόμαστε αδιαλείπτως έναντι των εχθρών της».

{… }«Ειδικότερα, ο νεοφιλελεύθερος «μύθος» περί της ανάγκης κατάργησης των παρεμβατικών αρμοδιοτήτων του κράτους οδηγεί στην απομείωση ή και εξαφάνιση και των αρμοδιοτήτων εκείνων, οι οποίες διασφαλίζουν την προστασία των οικονομικώς ασθενέστερων».

{… }«Ουδείς μπορεί ν’ αμφισβητήσει πλέον, τουλάχιστον με αξιόπιστα επιχειρήματα, ότι η Αντιπροσωπευτική Δημοκρατία αποτελεί το σύστημα εκείνο δημοκρατικής διακυβέρνησης το οποίο υπηρετεί, με τον πιο πρόσφορο τρόπο, το δημοκρατικό ιδεώδες και το επίκεντρό του, τον Άνθρωπο».

Εκ μέρους του Προεδρείου της Βουλής των Ελλήνων μίλησε ο Α’ Αντιπρόεδρος της Βουλής, κ. Αναστάσιος Κουράκης, ο οποίος έκλεισε την ομιλία του ως ακολούθως:

«Η Διεθνής Ημέρα Δημοκρατίας έχει ως στόχο της τον συντονισμό των θεσμών της Δημοκρατίας παγκοσμίως, και φυσικά των πολιτών στην κατεύθυνση της διεκδίκησης δημοκρατικών ελευθεριών και της ισχυροποίησης των δημοκρατικών θεσμικών κεκτημένων, όπως είναι φυσικά ο κοινοβουλευτισμός και η λαϊκή κυριαρχία».

Η ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Η αθηναϊκή δημοκρατία αναγνωρίζεται ως η αρχαιότερη του κόσμου και ως η πιο δομημένη και λειτουργική μεταξύ των δημοκρατικών καθεστώτων στην αρχαία Ελλάδα, αλλά και στην αρχαιότητα γενικά.

Τα κύρια χαρακτηριστικά της αθηναϊκής δημοκρατίας ήταν η λαϊκή κυριαρχία και η ισότητα των πολιτών.

Ο Σόλων ήταν ο πρώτος Αθηναίος που αναμόρφωσε ριζικά τους πολιτικούς και κοινωνικούς θεσμούς στην Αθήνα (594-593 π.Χ.) Με μια σειρά από επανορθωτικά μέτρα, που όλα μαζί ονομάστηκαν «σεισάχθεια» (απόσειση βαρών) επανέφερε την κοινωνική γαλήνη: ακύρωσε τις οφειλές προς το δημόσιο ή ιδιώτες, απελευθέρωσε όσους πολίτες είχαν καταστεί δούλοι γιατί δεν μπορούσαν να ξεπληρώσουν τα χρέη τους, και αμνήστευσε τα αδικήματα που επέφεραν απώλεια των πολιτικών δικαιωμάτων. 

Όμως λαϊκή κυριαρχία στην Αθήνα καθιερώθηκε με το πολίτευμα του Κλεισθένη το 508 π.Χ. Όλοι οι Αθηναίοι πολίτες είχαν το δικαίωμα να συμμετέχουν με ίσα δικαιώματα στη λαϊκή συνέλευση, η οποία ονομαζόταν Δήμος, από τον οποίο προέρχεται και ο όρος δημοκρατία. Ετυμολογικά ο όρος δημοκρατία έχει σχηματισθεί από το ουσιαστικό δήμος, που σημαίνει το σύνολο των κατοίκων μιας πόλης ή περιοχής, και από το ρήμα κρατώ, που στα αρχαία ελληνικά σημαίνει ασκώ πολιτική δύναμη.

Μολονότι το πολίτευμα του Κλεισθένη δεν καθιέρωσε την ισότητα μεταξύ των κατοίκων της Αθήνας, εισήγαγε τους όρους ισονομία (πολιτική ισότητα διά του νόμου), ισοκρατία (ισότητα εξουσίας) και ισηγορία (ισότητα λόγου).

Οι μεταρρυθμίσεις του Εφιάλτη (462/1 π.Χ.) και του Περικλή (451 π.Χ.) συμπλήρωσαν το έργο του Κλεισθένη για τον εκδημοκρατισμό του αθηναϊκού πολιτεύματος.

Πολλοί συνδέουν την αθηναϊκή δημοκρατία με τον Περικλή. Βέβαια ο Περικλής ολοκλήρωσε τους δημοκρατικούς θεσμούς και συνέβαλε σημαντικά στην άψογη λειτουργία τους κατά το μακρό χρόνο της θητείας του. Όμως οι πατέρες της δημοκρατίας που προηγήθηκαν, ήταν ο Σόλων, ο Κλεισθένης και ο Εφιάλτης (καμιά σχέση με τον προδότη των Θερμοπυλών), αλλά κυρίως δε οι δύο τελευταίοι.

Θεμελιώδη χαρακτηριστικά της αθηναϊκής δημοκρατίας των κλασικών χρόνων ήταν η ελευθερία, η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, και η ισοπολιτεία. 

Κάποιοι σύγχρονοι ιστορικοί εκφράζουν επιφυλάξεις για τη δημοκρατική δομή της αθηναϊκής δημοκρατίας, λόγω του γεγονότος ότι αναγνώριζε την ύπαρξη δούλων, οι οποίοι δεν ήταν Αθηναίοι πολίτες, και δεν έδινε πολιτικά δικαιώματα στις γυναίκες και στους μέτοικους. Μέτοικοι χαρακτηρίζονταν οι κάτοικοι της Αθήνας που προέρχονταν από άλλες πόλεις της Ελλάδας. Επίσης για το ότι οι μέτοικοι, κάτοικοι που προέρχονταν από άλλες πόλεις της Ελλάδας, δεν είχαν τα δικαιώματα των Αθηναίων πολιτών.

Αυτές οι επιφυλάξεις είναι αναχρονιστικές, γιατί κρίνουν ένα πολίτευμα που είχε λειτουργήσει πριν από δυόμισι χιλιάδες χρόνια, με σημερινά κριτήρια. Και να μην ξεχνάμε πως στην Αυστραλία το δικαίωμα ψήφου για τις γυναίκες δόθηκε το 1902, όταν συστάθηκε η Κοινοπολιτεία, ενώ προηγουμένως σε κάποιες Πολιτείες οι γυναίκες είχαν το δικαίωμα ψήφου λίγες δεκαετίες νωρίτερα. Στις ΗΠΑ το δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες δόθηκε το 1920, ενώ όπως και στην Αυστραλία, σε κάποιες Πολιτείες το είχαν πάρει νωρίτερα.

Επίσης, κάποια από τα κύρια χαρακτηριστικά της αθηναϊκής δημοκρατίας, όπως η άμεση συμμετοχή των Αθηναίων πολιτών στη λήψη αποφάσεων και στη διακυβέρνηση της χώρας, δεν είναι δυνατόν να υιοθετηθούν σήμερα από τα δημοκρατικά καθεστώτα, για το λόγο ότι η Αθήνα ήταν μια πόλη, με μικρό πληθυσμό, σε αντίθεση με τα σημερινά κράτη που απαρτίζονται από μεγάλο αριθμό πόλεων και έχουν εκατομμύρια κατοίκους.

Η Δημοκρατία διήρκεσε μέχρι το 322, όταν ο Αντίπατρος, διάδοχος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, μετά από την επικράτησή του στην Ελλάδα, και θεωρώντας τους Αθηναίους πρωταίτιους του πολέμου, επέβαλε στην Αθήνα βαρείς όρους, ο πρώτος από τους οποίους ήταν η αλλαγή του πολιτεύματος από δημοκρατικό σε τιμοκρατικό, δηλαδή να θεωρούνται πολίτες της Αθήνας οι έχοντες περιουσία τουλάχιστον 2.000 αττικών δραχμών. 

Έτσι έληξε το πρώτο γνήσιο δημοκρατικό πολίτευμα στην παγκόσμια ιστορία. Το γεγονός ότι το πολίτευμα εκείνο αποτέλεσε το πρότυπο για τη δομή και λειτουργία των σύγχρονων δημοκρατιών μετά από πάνω από 2.000 χρόνια αποτελεί αναγνώριση της μεγάλης συμβολής των αρχαίων Ελλήνων, όχι μόνο στα γράμματα και στις τέχνες, αλλά και στην πολιτική.

Είναι σημαντικό να τονίσω εδώ πως κύριο χαρακτηριστικό της δημοκρατικής διαδικασίας στην Αθήνα τον 5ο και 4ο μ.Χ. αιώνα ήταν ότι όλοι οι αθηναϊκοί νόμοι άρχιζαν με τη φράση: «Έδοξε τη βουλή και τω δήμω» – «Έκρινε η βουλή και ο δήμος». 

Αυτό δείχνει πως το ψήφισμα δεν ήταν έργο κάποιων ειδημόνων, αλλά η βούληση των ίδιων των πολιτών. Στα σύγχρονα δημοκρατικά πολιτεύματα οι αποφάσεις λαμβάνονται από εκλεγμένους αντιπροσώπους του λαού.

Βέβαια δεν μπορούσε να γίνει διαφορετικά, γιατί όπως ανέφερα πιο πάνω, στην εποχή μας το κράτος δεν είναι μια πόλη με περιορισμένη έκταση και μικρό πληθυσμό. Σημειωτέον ότι ο πληθυσμός της Αθήνας στα μέσα του 4ου π.Χ. αιώνα ήταν γύρω στις 250.000 άτομα. Με άλλα λόγια, ο πληθυσμός μιας σχετικά μεγάλης επαρχιακής πόλης.