Περνώντας -ως μαθητής Γυμνασίου- μέσα από την Πλατεία Βαρδαρίου και μπαίνοντας στην Εγνατία Οδό, κατευθυνόμενος προς την Οδό Συγγρού –όπου υπήρχε το 4ο Γυμνάσιο το οποίο συστεγαζόταν με το 6ο–, συναντούσες ένα μάλλον εντυπωσιακό ωρολογάδικο που είχε μπροστά του ένα κρεμασμένο όμορφο και στρογγυλό ρολόι με δύο όψεις, ανατολική και δυτική. Γύρω από τους δώδεκα αριθμούς υπήρχαν μεγαλόσχημα και ομορφοβαλμένα τα δώδεκα γράμματα ΧΡΟΝΟΥ ΦΕΙΔΟΥ.
Με τους συμμαθητές μου στα πρώτα χρόνια του Γυμνασίου το εξηγούσαμε ως «ο χρόνος είναι φίδι» και συμπεραίναμε ότι ο ρολογά ήταν και λίγο… ανορθόγραφος!
Στις μεγαλύτερες τάξεις, όμως, μάθαμε ότι η έκφραση σημαίνει «αξιοποίησε το χρόνο σου» ή/και «ξόδευε το χρόνο σου με σύνεση». Το απόφθεγμα ανήκει στον Χίλωνα τον Λακεδαιμόνιο, ο οποίος ήταν ένας από τους επτά σοφούς της αρχαίας Ελλάδας, περίφημος για τα επιγραμματικά του αποφθέγματα. Έγινε και ένα από τα Δελφικά αποφθέγματα μαζί με το «Γνώθι σαυτόν» (να γνωρίζεις τον εαυτό σου) και το « μηδέν άγαν» (τίποτε υπέρ το μέτρον!)
ΓΛΩΣΣΟΛΕΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Ο ΧΡΟΝΟΣ: Επίσημος ορισμός για το χρόνο δεν υπάρχει. Ούτε γνωρίζουμε πώς δημιουργήθηκε η λέξη μας χρόνος για να σημαίνει μια διαδοχική εξέλιξη φαινομένων ή ενεργειών. Για τη θεωρία της σχετικότητας -λένε- ότι ο χρόνος είναι η τέταρτη διάσταση.
Τι άραγε να σημαίνει αυτό;
Περνάμε όλοι μας μέσα από το χρόνο και βγαίνουμε ηλικιωμένοι, αλλά πολύ λίγο τον καταλαβαίνουμε. Κάναμε περιεκτικές εκφράσεις, όπως «όσα φέρνει ο χρόνος», «μας πήρε ο χρόνος», «χρόνια πολλά» και πολλές λέξεις μας να τον προσδιορίσουμε, χρονολογία, χρονοτριβώ κ.λπ. και τον χωρίσαμε σε παρόν, παρελθόν και μέλλον.
Και στα αγγλικά έγινε chronos και μας έδωσε ωραιότατες λέξεις όπως chronology, chronometric, chronicle, anachronism, synchronism και τόσες άλλες. Αλλά φείδου χρόνου!…
ΤΟ ΦΕΙΔΟΜΑΙ: Το «φείδου» αυτό είναι προστακτική του ρήματος φείδομαι = λυπούμαι, κάνω οικονομία σε κάτι. Από εδώ έχουμε τις λέξεις μας φειδώ, φειδωλός, αφειδώς (χωρίς να λυπούμαι). Ακόμα και ο διάσημος και μεγάλος αρχαίος γλύπτης μας Φειδίας από εδώ πήρε το όνομά του.
Η χρήση του. Λέμε: Το κράτος δεν θα φεισθεί εξόδων για θέματα παιδείας! Ο Ολυμπιακός δεν φείδεται χρημάτων για να αποκτήσει τον παίκτη α ή β. Οι αλήτες δεν εφείσθησαν ούτε των ιστορικών τόπων της χώρας και γκρέμισαν τα αρχαία μνημεία.
Η σύνταξή του: Βλέπουμε εδώ ότι το ρήμα φείδομαι συντάσσεται πάντα με γενική πτώση και για αυτό λέμε «Φείδου Χρόνου» και όχι χρόνον! Είναι από τα λίγα ρήματά μας που και στη σημερινή γλώσσα συντάσσεται όπως στην αρχαία και το ύφος του είναι πάντα επίσημο. Συνήθως προηγείται άρνηση: Τα μέσα επικοινωνίας δεν φείδονται εγκωμίων προς το πρόσωπο του εκλεκτού προέδρου. Δεν θα φεισθούμε κόπων και εξόδων προκειμένου να διατηρήσουμε την παράδοσή μας!
Πολλά άλλα μπορούν να ειπωθούν γι’ αυτές τις δύο μας λέξεις, αλλά ας σεβαστούμε εδώ τη ρήση τού «Φείδου Χρόνου»!
ΗΜΑΡΤΗΜΕΝΟ:
Στο προηγούμενο σημείωμά μου για την «Απαραίτητη Συναίνεση», «Νέος Κόσμος» 10-11-16, σελ.6, από παραδρομή παραλείφτηκε η λέξη ΔΕΝ και το νόημα της πρότασης φυσικά αλλοιώθηκε πλήρως. Η σωστή πρόταση: Η μη ύπαρξη συναίνεσης δυσκολεύει την αντιμετώπιση της κρίσης, την οποία βιώνει η Ελλάδα σήμερα και χωρίς άλλο ΔΕΝ συμβάλλει στην άμβλυνση της κοινωνικής συνοχής.
Ευχαριστώ θερμά την παλαίμαχο δημοσιογράφο της Μελβούρνης, Βούλα Λούστα, για τη σωστή της παρατήρηση με την οποία αποκαταστάθηκε η ακριβής διατύπωση της πρότασης.