Τα τελευταία χρόνια γίνεται μια καλά ενορχηστρωμένη καμπάνια για τη διάδοση του αθεϊσμού, κυρίως στον δυτικό χριστιανικό κόσμο, όπου πρωτοστατούν επιστήμονες (;) τύπου Ντόκινς (Clinton Richard Dawkins) και άλλων (ακόμη και κάποιοι – ελάχιστοι – δικοί μας), οι οποίοι επιδιώκουν (επί ματαίω) να αποδείξουν επιστημονικά την… ανυπαρξία του Θεού! (Αλλά όπως είπε παλαιότερα ένας Αιγύπτιος θεολόγος, το να επιδιώκεις να αποδείξεις κάτι το οποίο πιστεύεις ότι δεν υπάρχει είναι σκέτη παραφροσύνη!). Επειδή όμως εδώ και μερικά χρόνια κάποιες μικρές ομάδες δωδεκαθεϊστών (ή νεοπαγανιστών) εντός κι εκτός Ελλάδας καταβάλουν… φιλότιμες προσπάθειες για την κατάργηση του χριστιανισμού και την επαναφορά του δωδεκαθεϊσμού (μετά από 2017 ολόκληρα χρόνια!), σκοπός αυτού του άρθρου είναι να υπενθυμίσει (σε όσους το έχουν ξεχάσει) και να αποκαλύψει (σε όσους το αγνοούν) μια μεγάλη αλήθεια: Ότι δηλαδή στην αρχαία Ελλάδα, μολονότι επικρατούσε ο δωδεκαθεϊσμός ως επίσημη θρησκεία, οι σημαντικότεροι φιλόσοφοι, στοχαστές, διανοούμενοι κι επιστήμονες της εποχής εκείνης κάθε άλλο παρά αυτή τη θρησκεία ασπάζονταν και πρόβαλαν, όπως θα δούμε στη συνέχεια. Απεναντίας, ορισμένοι υπήρξαν από τους πρώτους προδρόμους και ομολογητές του ενός, μόνου και αληθινού Θεού, όπως π.χ. ο Θαλής ο Μιλήσιος.
Ο τελευταίος μίλησε για μονοθεϊσμό περίπου 60 χρόνια πριν την εμφάνιση κειμένων της Παλαιάς Διαθήκης αφού, σύμφωνα με τον καθηγητή Φίνκελστείν, τα κείμενα της Βίβλου – κατά πρόσφατες έρευνες – πιθανότατα γράφτηκαν μετά το 586 π.Χ. στην Βαβυλώνα (δηλαδή της βαβυλωνιακής πολιορκίας και καταστροφής της Ιερουσαλήμ, και την εξορία των κατοίκων της στη Βαβυλώνα). Αλλά και οι υπόλοιποι φιλόσοφοι της ελληνικής αρχαιότητας μπορούν να θεωρηθούν δικαιωματικά πρόδρομοι, καθώς πίστευαν στον Δημιουργό του σύμπανατος και υμνούσαν τα θαυμαστά έργα του, μιλώντας με ζήλο για την αθανασία της ψυχής, εκατοντάδες χρόνια πριν την έλευση του Θεανθρώπου.
Κι επειδή ο απανταχού χριστιανικός κόσμος διανύει και φέτος την Αγία και Μεγάλη Εβδομάδα των Παθών του Κυρίου προσδοκώντας την Ανάστασή του, ωφέλιμο θα ήταν για όλους (κυρίως όμως τους αγνωστικιστές, αθεϊστές, δωδεκαθεϊστές και άλλους, οι οποίοι θα γιορτάσουν, έστω και φολκλορικά, το Πάσχα) να αναστοχαστούν, επί τη ευκαιρία, τα παραπάνω ζητήματα. Αν μη τι άλλο για να μην τελούν εν συγχύσει και υπνώσει, ακολουθώντας τη σοφή ευαγγελική προτροπή: «Γνώσεσθε την αλήθειαν, και η αλήθεια ελευθερώσει υμάς» (Ιω. η΄ 32).
*
Θαλής ο Μιλήσιος (640 – 546 π.Χ.): Ο πρώτος και ο σημαντικότερος απ’ τους επτά σοφούς της αρχαίας Ελλάδας και ένας εκ των προσωκρατικών (ιδρυτής της Ιωνικής Σχολής και εφευρέτης του ηλεκτρισμού και μαγνητισμού) θεωρείται ως ο πατέρας της ελληνικής φιλοσοφίας. Αν κι έζησε σε μια καθαρώς πολυθεϊστική, δηλαδή ειδωλολατρική εποχή, ήταν ο πρώτος που διαπίστωσε και ομολόγησε την ύπαρξη του ενός (αληθινού) Θεού λέγοντας ότι όλα τα όντα έχουν κοινή αιτία και αρχή, καθώς πίστευε ότι ο κόσμος δημιουργήθηκε από τον Θεό, εξ ου και τον θεωρούσε τον «νουν του κόσμου». Πρόσθετε μάλιστα ότι «πρεσβύτατον πάντων είναι ο Θεός, αφού δεν έχει «γέννησιν»». Ισχυριζόταν ακόμη ότι «το ωραιότατον πράγμα είναι ο κόσμος καθώς «ποίημα γαρ Θεού» («διότι είναι δημιούργημα του Θεού»). Αν κι έζησε 600 χρόνια πριν την εμφάνιση της Καινής Διαθήκης του Θεανθρώπου, είναι από τους πρώτους μεγάλους στοχαστές που μίλησε περί αθανασίας της ψυχής.
Αναξαγόρας (500 – 428 π.Χ.): Από τα γνωστότερα και σπουδαιότερα ονόματα ανάμεσα στους προσωκρατικούς φιλοσόφους& οξυδερκέστατος μελετητής της φύσης, του ουρανού και των ουρανίων σωμάτων. Θεωρείτο πρότυπο ανδρός, καθώς ζούσε ασκητικά (υπερβαίνοντας τις ανθρώπινες αδυναμίες) και έχοντας αφιερώσει τη ζωή του στη μελέτη του σύμπαντος και στην έρευνα της αλήθειας. Όταν κάποτε ρωτήθηκε «γιατί ένας άνθρωπος προτιμά να έρθει στον κόσμο, παρά να μην έρθει» απάντησε: «Προτιμά να έρθει στην ύπαρξη, για να δει το θέαμα του ουρανού και την τάξη που χαρακτηρίζει όλο τον κόσμο». Για να εξηγήσει, δε, αυτή την αρμονία του έναστρου ουρανού και την τάξη του κόσμου, παραδέχτηκε την ύπαρξη του Νου, δηλαδή του Θεού, ο οποίος «διεκόσμησε το σύμπαν» («Πάντα διεκόσμησε Νόος»). Η άκρως εσφαλμένη άποψη κάποιων ότι ο Αναξαγόρας ήταν… άθεος, οφείλεται στο ότι δεν ελάτρευε τα είδωλα (δηλαδή τα ουράνια φαινόμενα), όπως επισημαίνει ο σοφός επιστήμονας Κ. Γεωργούλης: «Η φήμη του σοφού τούτου ως αθέου, οφείλεται εις το ότι δεν συνεμερίζετο την κοινωνικώς παραδεδεγμένην λαϊκήν δοξασίαν».
Πυθαγόρας (580 – 490 π.Χ.): Και αυτός από τους προσωκρατικούς, και τους πιο κορυφαίους σοφούς, μαθηματικούς και μυστικιστές της αρχαίας Ελλάδας. Με σπάνια πνευματικά χαρίσματα (λέγεται ότι διέθετε υπερφυσικές δυνάμεις κι έκανε θαύματα) και με τεράστια έλξη κι επιρροή, ακόμη και σήμερα – αν κρίνει κανείς από το ενδιαφέρον του κοινού και τις βιογραφίες/μελέτες που κυκλοφορούν σε όλο τον κόσμο. Μολονότι γεννήθηκε στη Σάμο, ίδρυσε την περίφημη Σχολή του στην Κάτω Ιταλία όπου κι έζησε. Η Σχολή αυτή ήταν ουσιαστικά ένα είδος θρησκευτικού «τάγματος» όπου οι μαθητές του ασκούνταν στις αρετές της σιωπής, του σεβασμού στους πρεσβυτέρους, την εγκράτεια, τη σκληραγωγία, την εργασία και την αυτοκριτική. Οι Πυθαγόρειοι διδάσκονταν για την αθανασία της ψυχής, την καλλιέργεια του μέτρου στη ζωή, καθώς επίσης και αστρονομία, μαθηματικά, μουσική και φιλοσοφία (βλ. H. Meschkowski).
Καλλιεργούσαν αφιλοκερδώς την επιστήμη, με σύνθημα «σχάμα και βάμα και ου σχάμα και τριώβολον» («Προτίμα το σχήμα και βήμα προς τα εμπρός, και όχι το σχήμα και το χρήμα»). Αν και ο Πυθαγόρας έζησε 500 χρόνια πριν τη γέννηση του Ιησού Χριστού, όχι μόνο δίδασκε περί αθανασίας της ψυχής, αλλά και πίστευε στην ύπαρξη «ενός μόνου Θεού» (και μάλιστα σε μια ειδωλολατρική εποχή) ομολογώντας: «όλος ο βίος είναι συντεταγμένος έτσι, ώστε να ακολουθεί ο άνθρωπος τον Θεό… Επειδή δε υπάρχει Θεός και αυτός είναι ο κύριος πάντων, πρέπει να ζητείται από τον Κύριον το αγαθόν!».
Δημόκριτος (460 – 360 π.Χ.): Ένας ακόμη προσωκρατικός φιλόσοφος, από τους γνωστότερους κι επιφανέστερους επιστήμονες της ελληνικής αρχαιότητας, με πολλές ανακαλύψεις στο ενεργητικό του, η σπουδαιότερη εκ των οποίων ήταν η ατομική θεωρία «περί της ύλης». Εξ ου και δικαιωματικά θεωρείται ο πατέρας και θεμελιωτής της ατομικής επιστήμης (συνοπτικά, ότι η ύλη –κάθε υλικό σώμα– αποτελείται από μικροσκοπικά σωματίδια που αποκαλούνται «άτομα»). Εξαιτίας αυτών των θεωριών του (περί ατόμων και ύλης, που κινούνται με βάση τη μηχανική) διάφοροι, κυρίως άθεοι μελετητές, άδραξαν την ευκαιρία να τον παρουσιάσουν ως… υλιστή και άθεο, επειδή έτσι τους βόλευε. Η αλήθεια όμως είναι ότι τόσον ο βίος όσο και η όλη κοσμοθεωρία του συντείνουν προς το εκ διαμέτρου αντίθετο.
Ο Δημόκριτος διήγε μονήρη, ασκητική ζωή, μακριά από τον κόσμο (κλεισμένος σ’ ένα δωμάτιο, όταν δεν σύχναζε σε τάφους) μελετώντας και στοχαζόμενος πολύ, προκειμένου να αποκτήσει σοφία. Ουδέποτε ο Δημόκριτος υπήρξε άθεος. Τουναντίον, πίστευε στον Δημιουργό του σύμπαντος, αλλά και στην ανθρώπινη ψυχή έδινε τεράστια αξία – αν κι έζησε 400 χρόνια πριν τον ερχομό του Θεανθρώπου. Οι ίδιες οι απόψεις του, άλλωστε, μιλούν από μόνες τους και δεν επιδέχονται αμφισβήτηση.
Δύο παραθέματα μόνο αρκούν για να το επιβεβαιώσουν: (i) «Οι άνθρωποι πρέπει να φροντίζουν περισσότερο για την ψυχή, παρά για το σώμα& διότι η τελειότητα της ψυχής επανορθώνει τις αδυναμίες του σώματος, η ισχύς όμως του σώματος χωρίς τη δύναμη του λογισμού (της σωφροσύνης) κατ’ ουσίαν δεν κάνει καλύτερη την ψυχή». (ii) Εκείνος που εκλέγει τα αγαθά της ψυχής, εκλέγει τα θειότερα αγαθά& και εκείνος που εκλέγει τα αγαθά του σώματος, εκλέγει ανθρώπινα αγαθά».
Πλάτων ο Αθηναίος (427 – 347 π.Χ.): Θεωρείται από τους μέγιστους φιλοσόφους της αρχαιότητας αλλά και όλων των εποχών. Υπήρξε όμως και σπουδαιότατος παιδαγωγός, πολιτικός και μαθηματικός. Οι ιδέες του αποτελούν ακόμη και σήμερα κεντρικό σημείο αναφοράς στους επιστήμονες, στοχαστές και καλλιτέχνες, δεδομένου ότι φωτίζουν τον πυρήνα ζητημάτων και προβλημάτων που ανέκαθεν απασχολούσαν το ανθρώπινο πνεύμα. Κατά τον Πλάτωνα, ο κόσμος αποτελεί δημιούργημα του Θεού, ο οποίος τον κατασκεύασε με βάση γεωμετρικά σχήματα. Συγκεκριμένα, ισχυρίζεται ότι τη γεωμετρική μορφή του κόσμου «την επεφύλαξεν ο Θεός δι’ ολόκληρον το Σύμπαν, ώστε να το διαμορφώσει κατά τρόπον καλλιτεχνικόν». Εξ ου και η γνωστή ρήση του «ο Θεός αεί γεωμετρεί (ήτοι, ο Θεός πάντοτε εργάζεται στον φυσικό κόσμο με την γεωμετρία). Ο δε επιφανέστατος Άγγλος αστρονόμος και φυσικός σερ Τζέιμς Τζηνς (Sir James Jeans) σχολιάζοντας αυτή τη φράση του Πλάτωνα σημειώνει: «Από την εσωτερική μαρτυρία της αρμονίας της δημιουργίας του, ο Δημιουργός του Σύμπαντος φαίνεται ότι είναι τέλειος μαθηματικός». Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, η μουσική, όπως και τα μαθηματικά, οδηγούν προς τον Θεό, γι’αυτό και υμνεί το κάλλος της δημιουργίας παρατηρώντας: «Ο Θεός έπλασε τον κόσμο κατά θείαν αρμονίαν, όπως αυτή εκφράζεται με την μουσική κλίμακα». Τέλος, ο Πλάτωνας υποστηρίζει πως προορισμός του ανθρώπου είναι η «ημέρωσις» της ψυχής του, να ζει κατά τρόπον καλόν («το αγαθώς ζην»), κι επίσης το «καθ’ ομοίωσιν Θεού πορεύεσθαι». Ρήση που αντανακλά σχεδόν πανομοιότυπα την αντίστοιχη της Παλαιάς Διαθήκης, ότι δηλαδή ο άνθρωπος δημιουργήθηκε «κατ’ εικόνα Θεού» και συνεπώς οφείλει να πετύχει το «καθ’ ομοίωσιν Θεού».
Αριστοτέλης ο Σταγειρίτης (384 – 322 π.Χ.): Από τους μέγιστους των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων και πανεπιστημόνων, με τη μεγαλύτερη ίσως επιρροή στην Ιστορία του ανθρωπίνου πνεύματος, διαχρονικά ανά τους αιώνες, αποτελεί σημείο αναφοράς σε πλείστες επιστήμες αλλά και σε όλους σχεδόν τους τομείς της σκέψης και των ιδεών. Μολονότι, όπως και οι προαναφερθέντες φιλόσοφοι, έζησε εκατοντάδες χρόνια πριν τον ερχομό του Μεσσία στη γη (400 για την ακρίβεια), όχι μόνο συνειδητοποίησε από νωρίς την ύπαρξη του Θεού, αλλά κι επίστευε ακλόνητα στον Δημιουργό του σύμπαντος, με την εξής ατράνταχτη επιχειρηματολογία: Στον κόσμο υπάρχει παντού η κίνηση και η μεταβολή που εύκολα παρατηρείται. Κάθε κίνηση έχει ως αιτία άλλη κίνηση. Κατ’ αυτό τον τρόπο, πηγαίνοντας προς τα πίσω φτάνουμε στην αρχική κίνηση – η οποία όμως δεν μπορεί να υπόκειται σε άλλη εξωτερική κίνηση και μεταβολή – αφού τότε θα έπρεπε να προϋπάρχει άλλη αρχή, κτλ. Συνεπώς, αναγκαστικά πρέπει να δεχτούμε μίαν «αρχήν ακίνητον και αναλλοίωτον», την οποία ο Αριστοτέλης αποκάλεσε «πρώτο κινούν», καθώς είναι το «κινούν ακίνητον», δηλαδή ο Θεός, ο οποίος αποτελεί την αιωνία και αμετακίνητον αρχή των πάντων.
Εξ ου και ο Αριστοτέλης είναι ο εισηγητής της αποκαλούμενης «τελεολογικής αποδείξεως περί υπάρξεως του Θεού», δεδομένου ότι ακολουθεί την εξής ακαταμάχητη συλλογιστική: Κάθε κίνηση –υποστηρίζει– των κτισμάτων τείνει προς ένα τέλος, προς υλοποίηση ενός σκοπού. Αντίκειται στη λογική όμως να δεχθούμε ότι την σκοπιμότητα των επί μέρους όντων την έβαλαν στον εαυτό τους τα ίδια τα όντα, αφού και αυτά υπόκεινται σ’ αυτήν. Άρα πρέπει να υπάρχει ένα αρχικό αίτιο, έξω από τα επί μέρους όντα, που δημιουργεί την τάξη και την συνοχή του κόσμου και οδηγεί σε ένα ορισμένο τέλος και σκοπό. Και το αρχικό αυτό αίτιο είναι ο Δημιουργός-Θεός. Μάλιστα, στο βιβλίο του «Μετά τα Φυσικά» (1074, 6, 24) ο Αριστοτέλης υποστηρίζει επιπλέον και τούτο το συγκλονιστικό: «Η θεωρία είναι βεβαίως το περισσότερον ευχάριστον και άριστον πράγμα. Αν λοιπόν ο Θεός έχη πάντοτε μίαν μακαριότητα ωσάν εκείνην, που απολαμβάνομεν ημείς εις ολίγας στιγμάς του βίου μας, είναι ύπαρξις θαυμαστή. Αν δε απολαμβάνη αυτήν την μακαριότητα εις μεγαλύτερον βαθμόν, είναι ακόμη περισσότερον η ύπαρξίς του θαυμασιωτέρα. Πραγματικά δε συμβαίνει αυτό. Και αποτελεί βεβαίως την πηγήν της ζωής. Διότι η ενέργεια του νου είναι ζωή, ο δε Θεός είναι η καθαρά ενέργεια. Την δε ζωήν του Θεού την αποτελεί η καθαυτό ενέργεια, που την καθιστά αρίστην και «αΐδιον», ήτοι αιωνίαν. Αποφαινόμεθα ακόμη ότι ο Θεός είναι ον, που εμφορείται από ζωήν αΐδιον και αρίστην. Ώστε ο Θεός έχει ζωήν και αιωνιότητα συνεχή και αΐδιον».
Επιμύθιο: Ο Ελληνισμός δια της φιλοσοφίας και του συγκρητισμού των θρησκειών είχε παρασκευάσει τον κόσμο εις την παραδοχή του ενός Θεού και όπως λέει και ο Παπαρηγόπουλος: «Κατά τους αρχαιότερους, τους κρίσιμους της γεννήσεως και αναπτύξεως του χριστιανισμού χρόνους, ο πρώτος αυτού κήρυκας, λειτουργός, διδάσκαλος και νομοθέτης υπήρξε ο Ελληνισμός».
ΚΑΛΗ ΑΝΑΣΤΑΣΗ!
*Ο Δρ. Γιάννης Βασιλακάκος είναι πανεπιστημιακός (διδάκτωρ Νεοελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Μελβούρνης) και συγγραφέας. Το τελευταίο του βιβλίο τιτλοφορείται: «Τα Αμαρτύρητα: Σχέδιο Βιογραφίας του Βασίλη Βασιλικού» (εκδ. Οδός Πανός, Αθήνα 2016).