Η ΘΕΩΡΙΑ του Μαύρου Κύκνου, που διατύπωσε το 2007 ο Νασίμ Νίκολας Ταλέμπ στο βιβλίο του TheBlack Swan: The Impact of the Highly Improbable, περιγράφει την αδυναμία του ανθρώπου να προβλέψει κάποια ξαφνικά γεγονότα ή συμβάντα, που όμως είναι ικανά να προκαλέσουν μια δραματική αλλαγή στην Ιστορία. Ο Ταλέμπ ονόμασε τα σπάνια αυτά συμβάντα “Μαύρους κύκνους”.
Ο “Μαύρος κύκνος” δημιουργείται όταν το χάσμα ανάμεσα στο γνωστό και στο μη γνωστό γίνεται επικίνδυνα μεγάλο και σχετίζεται με το απροσδόκητο και το μέγεθος των επιπτώσεων που αυτό επιφέρει. Μία από τις κρίσιμες ιδιότητές του είναι η ασυμμετρία στις συνέπειες -θετικές ή αρνητικές.
Η νέα διάσκεψη για το Κυπριακό στο Crans Montana της Ελβετίας έχει όλα τα χαρακτηριστικά ενός “Μαύρου κύκνου”, καθώς τη συνολική βιωσιμότητα της λύσης συναποτελούν εκατοντάδες ζητήματα που χαρακτηρίζονται από πολυπλοκότητα και αλληλεξάρτηση και αυξάνουν το ρίσκο με γεωμετρική πρόοδο.
Στην κρίσιμη διάσκεψη, που θα ξεκινήσει στις 28 Ιουνίου, αναμένεται να υπάρξει κλιμάκωση των φαινομένων με σύνθετη και υψηλή τυχαιότητα. Π.χ. το γεγονός ότι η νέα διπλωματική κορύφωση είναι πολύ κοντά χρονικά με την ερευνητική γεώτρηση της γαλλικής εταιρείας Total στο θαλάσσιο τεμάχιο 11 της κυπριακής ΑΟΖ, καθιστώντας το σκηνικό των διαπραγματεύσεων ακόμη πιο ρευστό και αβέβαιο.
Τέτοια συστήματα είναι εξαιρετικά επικίνδυνα αφού χαρακτηρίζονται από χαοτικές, περίπλοκες και ακραίες καταστάσεις. Οι συνθήκες αυτές ενθαρρύνουν την εμφάνιση «Μαύρων κύκνων» που μπορούν να αλλάξουν δραματικά τα δεδομένα -τα γεγονότα και οι εξελίξεις δεν μπορούν να προβλεφθούν με βάση την παρατήρηση του παρελθόντος.
Ο Ν. Ταλέμπ χρησιμοποιεί τον όρο “Extremistan” (Εξτρεμοχώρα) για να χαρακτηρίσει καταστάσεις ακραίων διαστάσεων που θεωρούνται αδιανόητες ακόμη και στο επίπεδο πρόβλεψης ενδεχομένων. Η Εξτρεμοχώρα εμπεριέχει εκρηκτικά ρίσκα, ασύμμετρους κινδύνους και μη αναστρέψιμες συνέπειες.
Στόχος της Τουρκίας είναι να εκμηδενίσει τη βιωσιμότητα της λύσης. Οι παράλογες αξιώσεις και μαξιμαλιστικές απαιτήσεις της Τουρκίας σε όλα τα επίπεδα -εξουσιών, θεσμών και οικονομίας- καθιστούν το σχέδιο λύσης εξαιρετικά εύθραυστο και δυσλειτουργικό.
Το κεφαλαίο της ασφάλειας και των εγγυήσεων αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της λύσης του Κυπριακού. Ακόμη και η παραμικρή ευθραυστότητα σε έναν από τους βασικούς πυλώνες -εσωτερική ασφάλεια, εξωτερική ασφάλεια, ασφάλεια εφαρμογής της λύσης, συνταγματική ασφάλεια- μπορεί να προκαλέσει την κατάρρευση της λύσης. Τυχόν μεταβατικές ρυθμίσεις -ιδιαίτερα για την αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων κατοχής- θα αποτελέσουν θανάσιμη παγίδα για τη νέα ομοσπονδιακή Κύπρο.
Το ζητούμενο είναι να διαφυλάξουμε τα εθνικά μας συμφέροντα ακόμη και στο χειρότερο δυνατό σενάριο στο Crans Montana: Παράλογες αξιώσεις της Τουρκίας, ναυάγιο διαπραγματεύσεων, blame game, κίνδυνος θερμού επεισοδίου.
Η πρόταξη -από την ελληνοκυπριακή πλευρά και την Ελλάδα- της αναγκαιότητας για επιστημονική τεκμηρίωση της βιωσιμότητας της λύσης μπορεί να αποτελέσει την κίνηση ματ στο end game της Γενεύης. Υπάρχουν τα κατάλληλα διαγνωστικά εργαλεία για αξιολόγηση, με μαθηματική ακρίβεια, της συνολικής βιωσιμότητας της λύσης του Κυπριακού.
Η Κύπρος είναι σε απόσταση αναπνοής από την Τουρκία ενώ, λόγω και της γεωπολιτικής ρευστότητας, στο προσεχές μέλλον οι κίνδυνοι στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής θα είναι πολλαπλάσιοι.
Με τη βοήθεια του μοντέλου Antifragility του N. Ταλέμπ μπορούμε θωρακίσουμε τη λύση του Κυπριακού ώστε να αντέξει ακόμα και στις πιο ακραίες συνθήκες. Μια antifragile λύση δεν θα είναι απλώς ανθεκτική (robust), αλλά θα γίνεται καλύτερη με τον χρόνο. Όπως υπογραμμίζει ο N. Ταλέμπ, όταν κάτι είναι antifragile επωφελείται από την αβεβαιότητα, την τυχαιότητα, το άγνωστο και τον χρόνο, αφού μέσα από τις παραμέτρους αυτές προκύπτουν νέες και περισσότερες ευκαιρίες. Αντίθετα, το εύθραυστο (fragile) παθαίνει ζημιά από τη ρευστότητα, τη μεταβλητότητα, την αστάθεια και την ανωμαλία. Η στρατηγική αυτή έχει διττό στόχο. Στην περίπτωση που προκύψει κάτι θετικό, πρέπει να είμαστε όσο το δυνατό πιο ανοικτοί ώστε να επωφεληθούμε. Στην περίπτωση που προκύψει κάτι αρνητικό, πρέπει να είμαστε πολύ επιφυλακτικοί ώστε να μειώσουμε στο ελάχιστο τις αρνητικές συνέπειες -να μην προκληθεί μόνιμη ζημιά.
Μελέτες κορυφαίων εμπειρογνωμόνων παγκοσμίως στον τομέα της πρόβλεψης και της λήψης αποφάσεων επιβεβαιώνουν τα παραπάνω. Στο βιβλίο τους Superforecasting: The Art and Science of Prediction, οι καθηγητές Tetlock και Gardner παρουσιάζουν ευρήματα διεθνούς έρευνας, η οποία διήρκεσε είκοσι χρόνια, όπου καταδεικνύονται τα σοβαρά λάθη των πολιτικών και των ειδικών εμπειρογνωμόνων όσον αφορά στην πρόγνωση γεγονότων οικονομικής, πολιτικής και στρατιωτικής φύσης.
Ο νομπελίστας Daniel Kahneman -στο βιβλίο του Thinking, Fast and Slow- αποδίδει την αποτυχία των προβλέψεων στην τάση να υποεκτιμούμε ή να υπερεκτιμούμε τα διάφορα φαινόμενα, γεγονότα και καταστάσεις. Η λήψη αποφάσεων πρέπει να λαμβάνει υπόψη την αβεβαιότητα, την πιθανότητα λανθασμένων προβλέψεων και τον αντίκτυπο, τη σοβαρότητα των συνεπειών. Η πολυπλοκότητα και η ασυμμετρία οδηγούν σε τεράστια σφάλματα.
* Ο Νίκος Γ. Σύκας είναι σύμβουλος Στρατηγικής και Καινοτομίας.