Από τη στήλη αυτή στις αρχές του περασμένου Ιανουαρίου, είχα αναφερθεί συνοπτικά στο θέμα της μετανάστευσης Ελλήνων σε άλλες χώρες κατά τη διάρκεια των ακόλουθων τριών χρονικών περιόδων:

*Κατά τις δύο πρώτες δεκαετίες του 1900, κυρίως από την Πελοπόννησο, με προορισμό τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (ΗΠΑ). 

*Μετά τη Γερμανική και Ιταλική κατοχή της Ελλάδας (1940 – 1944) και τον εθνοβόρο Εμφύλιο Πόλεμο που ακολούθησε δύο χρόνια αργότερα (1946 – 1949), η Ελλάδα υπέστη τρομερές καταστροφές, και επιπλέον ο λαός είχε διχασθεί πολιτικά και ιδεολογικά. Αποτέλεσμα αυτών των ιστορικών εξελίξεων ήταν η μαζική μετανάστευση από το 1953 μέχρι τις αρχές 1970, σε χώρες όπως η Αυστραλία, οι ΗΠΑ, ο Καναδάς, και αργότερα σε χώρες της Ευρώπης, και κυρίως στη Γερμανία.

*Το τρίτο ρεύμα της μετανάστευσης προκλήθηκε από την παγκόσμια οικονομική κρίση που άρχισε το 2008, και έπληξε την Ελλάδα σε μεγάλο βαθμό, με αποτέλεσμα τη μετανάστευση αυτήν τη φορά κυρίως σε χώρες της Ευρώπης, και ιδιαίτερα στη Γερμανία και στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Κατά την πρώτη περίοδο οι μετανάστες ήταν αγρότες, και προέρχονταν κυρίως από την Πελοπόννησο.

Κατά τη δεύτερη περίοδο (1953 – 1970) η μετανάστευση των Ελλήνων ήταν κυρίως αποτέλεσμα οργανωμένων προγραμμάτων από διάφορες χώρες υποδοχής, όπως η Αυστραλία, η Νέα Ζηλανδία και ο Καναδάς, οι οποίες είχαν ανάγκες εργατών για τις αναπτυσσόμενες βιομηχανίες τους. Οι μετανάστες αυτής της περιόδου προέρχονταν από όλες τις περιοχές της Ελλάδας, και ήταν είτε αγρότες, είτε εργάτες από τα αστικά κέντρα.

Το τρίτο ρεύμα της μετανάστευσης από το 2008 μέχρι τις ημέρες μας διαφέρει ριζικά από τα δύο προηγούμενα ρεύματα, καθότι το κύριο κίνητρο είναι η υψηλή ανεργία και οι περιορισμένες προοπτικές για επαγγελματική καριέρα στην Ελλάδα. Επιπρόσθετα, η συντριπτική πλειονότητα των Ελλήνων που μεταναστεύουν είναι νέοι με προσόντα και επιστήμονες, με άλλα λόγια πολίτες που συνιστούν το πιο παραγωγικό και δυναμικό τμήμα του πληθυσμού της Ελλάδας.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ ΕΦΗΜΕΡΙΔΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

Στη συνέχεια θα παραθέσω αποσπάσματα από δημοσιεύματα σε εφημερίδες της Ελλάδας αναφορικά με τις διαστάσεις που έχει πάρει τα τελευταία χρόνια η μετανάστευση νέων και επιστημόνων, και για τις επιπτώσεις της για την Ελλάδα.

Η Εφημερίδα των Συντακτών στην έκδοση της 30ής Απριλίου 2017 αναφέρει πως, σύμφωνα με έρευνα του Ινστιτούτου Μικρών Επιχειρήσεων, οι δύο στους τρεις νέοι 18-25 ετών εξετάζουν σοβαρά το ενδεχόμενο να αναζητήσουν δουλειά στο εξωτερικό.

Ο Απόστολος Λακασάς, σε άρθρο του με τίτλο «Με πτυχίο 7 στους 10 Έλληνες μετανάστες», το οποίο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Η Καθημερινή, 7/4/16, δίνει τα ακόλουθα σημαντικά στοιχεία:

«Εν μέσω της οικονομικής κρίσης η Ελλάδα χάνει τα καλύτερά της μυαλά. Από όσους Έλληνες πτυχιούχους μετανάστευσαν στο εξωτερικό τα τελευταία 25 χρόνια, οι τρεις στους τέσσερις έφυγαν την τελευταία εξαετία.

Το μέγεθος της απώλειας για την Ελλάδα καταδεικνύεται και από ένα ακόμη στοιχείο: οι περισσότεροι μεταναστεύουν με πρόθεση να εγκατασταθούν μόνιμα στο εξωτερικό, αναζητώντας εκεί δουλειά.

Την ίδια στιγμή, τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της τρέχουσας μετανάστευσης είναι τελείως διαφορετικά από το μεγάλο μεταναστευτικό κύμα εξόδου που βίωσε η Ελλάδα τις δύο πρώτες δεκαετίες μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ειδικότερα, σύμφωνα με μελέτη του Πανεπιστημίου Μακεδονίας υπό την επιστημονική επίβλεψη του Λόη Λαμπριανίδη, Καθηγητή και νυν Γενικού Γραμματέα Στρατηγικών και Ιδιωτικών Επενδύσεων, προκύπτουν τα ακόλουθα:

& Από τους 185.388 Έλληνες πτυχιούχους που αποχώρησαν από τη χώρα μας από το 1990 έως σήμερα, οι 139.041 έφυγαν από το 2010 και μετά».

Στο άρθρο τους με τίτλο «Ο διωγμός των Μυαλών: 140.000 έφυγαν στα 7 χρόνια των μνημονίων», ο Παναγιώτης Τσιμπούκης, η Kατερίνα Φάκα και η Ισμήνη Χαραλαμποπούλου μεταξύ άλλων τοποθετούν το σύγχρονο μεταναστευτικό ρεύμα στο ιστορικό του πλαίσιο, όπως προκύπτει από το ακόλουθο απόσπασμα:

«Η μετανάστευση είναι στη μοίρα του Έλληνα. Ωστόσο το σημερινό μεταναστευτικό ρεύμα δεν μπορεί να συγκριθεί με τα προηγούμενα. Την πρώτη μετανάστευση τη συναντάμε την περίοδο από το 1903 έως το 1917 και τη δεύτερη από το 1960 έως το 1972. Το τρίτο κατά σειρά κύμα μετανάστευσης ξεκίνησε με το που εμφανίστηκε η οικονομική κρίση το 2008, και από τότε έως σήμερα ο εξαγωγικός δείκτης του φαινομένου «brain drain» διαρκώς αυξάνεται.

Σύμφωνα με έρευνες, το μεγαλύτερο ποσοστό των μεταναστών έχει πάνω από ένα πτυχίο, μεταπτυχιακό και διδακτορικό. Συγκεκριμένα, το 73% κατέχει μεταπτυχιακό τίτλο, το 51% διδακτορικό και το 41% τουλάχιστον έναν τίτλο σπουδών από ένα από τα 100 καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου». Εφημερίδα Πρώτο Θέμα, 18/4/2017.

Μια άλλη πτυχή του ιδίου προβλήματος επισημαίνεται στο ακόλουθο δημοσίευμα στην εφημερίδα Η Καθημερινή, με τίτλο «Έλληνες επιστήμονες κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για περαιτέρω διαφυγή επιστημονικού δυναμικού», 13/5/17:

«Μία χώρα χωρίς επιστήμη είναι σαν ένα αυτοκίνητο χωρίς μηχανή». Με τα λόγια αυτά ξεκίνησε ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο, Ελευθέριος Διαμαντής, σε εκδήλωση που διοργάνωσε ο Παγκόσμιος Ελληνικός Βιοϊατρικός Σύλλογος, με θέμα τη διαφυγή πνευματικού δυναμικού από την Ελλάδα.

Κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης, μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας, τόσο από την Ελλάδα όσο και από το εξωτερικό, επαγγελματίες και φοιτητές, εξέφρασαν τον προβληματισμό τους για το φαινόμενο της διαφυγής πνευματικού κεφαλαίου (brain drain) της Ελλάδας στο εξωτερικό, εκφράζοντας την ανησυχία τους για το μέλλον της χώρας και βάζοντας στο τραπέζι του δημόσιου διαλόγου προτάσεις για συζήτηση, σε μια προσπάθεια να βρεθούν λύσεις και να ληφθούν συγκεκριμένα μέτρα για το ζήτημα.

Από την έναρξη της οικονομικής κρίσης έως σήμερα, καταγράφεται ραγδαία αύξηση της διαφυγής επιστημόνων και άλλων επαγγελματιών, κυρίως των νέων, και σύμφωνα με στοιχεία, το μέγεθος του φαινομένου εκτιμάται σε περίπου 500.000 Έλληνες που αντιστοιχούν στο 5% του συνολικού πληθυσμού της χώρας και στο 10% του εργατικού δυναμικού».

ΚΑΠΟΙΕΣ ΕΛΠΙΔΟΦΟΡΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ

Η έξοδος νέων και επιστημόνων από την Ελλάδα τα τελευταία χρόνια έχει όχι μόνο οικονομικές, αλλά και δημογραφικές επιπτώσεις. Για παράδειγμα, τα τελευταία χρόνια ο αριθμός των θανάτων υπερβαίνει τον αριθμό των γεννήσεων, με αποτέλεσμα να μειώνεται, αντί να αυξάνεται, ο γηγενής πληθυσμός της Ελλάδας. Σύμφωνα με στοιχεία που δημοσιοποίησε η Τράπεζα της Ελλάδος, από το 2008 μέχρι τα μέσα του 2016 μετανάστευσαν 427.000 Έλληνες ηλικίας 15-46 ετών.

Ο Κωνσταντίνος Φωτάκης, σε άρθρο του με τίτλο «Θέσεις εργασίας και ευνοϊκές συνθήκες για τους νέους επιστήμονες» στην Εφημερίδα των Συντακτών (24/6/17) δίνει τις ακόλουθες ενθαρρυντικές πληροφορίες: 

«Αρχίζει η επιστροφή των πρώτων Ελλήνων επιστημόνων από το εξωτερικό στη χώρα μας! Στο πρόγραμμα στήριξης ερευνητικών έργων μεταδιδακτόρων, δηλαδή νέων επιστημόνων, που πρόσφατα προκήρυξε το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ), υπάρχουν 160 προτάσεις προερχόμενες από νέους Έλληνες επιστήμονες που δραστηριοποιούνται στο εξωτερικό και επιθυμούν να επιστρέψουν στην Ελλάδα.

Ταυτόχρονα, θα χρηματοδοτηθούν από το ΕΛΙΔΕΚ περισσότεροι από 500 υποψήφιοι διδάκτορες με το ποσό των 900 ευρώ τον μήνα για τη διεξαγωγή διδακτορικών διατριβών.

{…} Η κυβέρνηση έχει πλήρη επίγνωση των επιπτώσεων της αποψίλωσης της χώρας από το ανθρώπινο δυναμικό της για το παρόν και το μέλλον της. Για τον λόγο αυτό έχει εκπονήσει ένα ολοκληρωμένο στρατηγικό σχέδιο, το οποίο ήδη υλοποιεί με συνθήκες κατεπείγοντος.

Το σχέδιο αυτό εδράζεται σε δύο άξονες: Ο πρώτος άξονας έχει να κάνει με τη δημιουργία ευκαιριών και θέσεων εργασίας με καλές προοπτικές επιστημονικής και ερευνητικής σταδιοδρομίας.

{…} Ο δεύτερος άξονας αναπτύσσεται στο πεδίο της διαμόρφωσης ευνοϊκών προϋποθέσεων για την εργασία επιστημόνων που διαθέτουν υψηλές δεξιότητες στον ιδιωτικό τομέα.

Για παράδειγμα, για την ένταξη και απασχόλησή τους σε τμήματα έρευνας και ανάπτυξης επιχειρήσεων, αλλά και για τη συμμετοχή τους στη δημιουργία νέων καινοτόμων επιχειρήσεων, των λεγόμενων startups».

Αν αυτό το πρόγραμμα, με στόχο την αποτροπή της μετανάστευσης νέων και επιστημόνων συνεχισθεί, και παράλληλα εκπονηθούν νέα προγράμματα για την παλιννόστηση σημαντικού αριθμού ήδη εκπατρισμένων νέων και επιστημόνων, οι προοπτικές για την ανάκαμψη της οικονομίας της Ελλάδας θα αυξηθούν σημαντικά, και παράλληλα θα αντιμετωπισθεί, μέχρι κάποιο βαθμό, και το δημογραφικό πρόβλημα. Γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η Ελλάδα των 10.800.000 κατοίκων γειτονεύει με την Τουρκία των 80.000.000 κατοίκων.

Σε αυτήν την κρίσιμη για την Ελλάδα περίοδο, οι έντονες πολιτικές αντιπαραθέσεις μεταξύ της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης και της Κυβέρνησης δεν εξυπηρετούν τα εθνικά συμφέροντα. Κάτω από τις υπάρχουσες συνθήκες, στο χώρο των εθνικών θεμάτων απαιτείται η σύμπνοια μεταξύ όλων των πολιτικών κομμάτων. Κατά την άποψή μου, η έκταση και σύνθεση της μετανάστευσης των Ελλήνων τα τελευταία χρόνια υπάγεται στην κατηγορία των εθνικών θεμάτων.