Η άνοια είναι ένα σύνδρομο το οποίο χαρακτηρίζεται από έκπτωση των νοητικών λειτουργιών. Ο ασθενής με άνοια παρουσιάζει προβλήματα στη μνήμη, την προσοχή, τη συγκέντρωση, την ομιλία και τη σκέψη, με αποτέλεσμα να προκαλούνται ποικίλες δυσκολίες στην καθημερινή, επαγγελματική και κοινωνική ζωή του.

Παλιότερα χρησιμοποιούσαμε τον όρο γεροντική άνοια, ο οποίος έχει πια εγκαταλειφθεί. Η πιο συχνή αιτία άνοιας είναι η νόσος Αλτσχάιμερ, αλλά άνοια μπορεί να προκαλέσουν εκατοντάδες άλλα νοσήματα, π.χ. κάποιο σοβαρό εγκεφαλικό ή η νόσος Πάρκινσον.

ΣΕ ΠΟΙΑ ΗΛΙΚΙΑ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΠΑΘΕΙ ΚΑΝΕΙΣ ΑΝΟΙΑ
Η άνοια εκδηλώνεται συνήθως σε άτομα άνω των 65 ετών. Επηρεάζει έναν στους 100 ανθρώπους πριν τα 65, με τη συχνότητα να διπλασιάζεται ανά πενταετία, με αποτέλεσμα πάνω από το 30% των ατόμων μετά τα 90 έτη να πάσχουν από τη νόσο.

ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΑΝΟΙΑΣ
Συνήθως η άνοια προσβάλλει πρώτα την πρόσφατη μνήμη, με αποτέλεσμα οι ασθενείς να επαναλαμβάνουν την ίδια ερώτηση ξανά και ξανά, να χάνουν πράγματα και να κατηγορούν τους άλλους ότι τους τα πήραν. Ένα άλλο συχνό πρώτο σύμπτωμα είναι η δυσκολία στην εξεύρεση της σωστής λέξης και η διαταραχή της συγκέντρωσης, η οποία δεν γίνεται εύκολα αντιληπτή από το οικογενειακό περιβάλλον. Τα παραπάνω συμπτώματα τα συναντούμε συχνότερα στη νόσο Αλτσχάιμερ. Σε άλλες μορφές άνοιας ψυχιατρικά και νευρολογικά συμπτώματα μπορεί να εμφανιστούν στα πρώτα στάδια της νόσου.

ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΣΤΗ ΜΕΤΡΙΑ ΑΝΟΙΑ
Η ανάγκη βοήθειας στις καθημερινές δραστηριότητες είναι εμφανής. Το άτομο με μέτριας μορφής άνοια δεν μπορεί να ανταπεξέλθει πάντοτε μόνο του σε δραστηριότητες που μέχρι πρότινος του ήταν εφικτές, όπως ψώνια, διαχείριση των οικονομικών του συναλλαγών, λήψη φαρμάκων, οικιακές εργασίες. Στο στάδιο αυτό εμφανίζονται και τα προβλήματα του ελέγχου των σφιγκτήρων, καθώς και των ψυχωσικών διαταραχών, όπως ψευδαισθήσεις, παραλήρημα. Ακόμη, τα προβλήματα στη συγκέντρωση, στην κατονομασία των λέξεων, γίνονται πλέον εμφανή και από το οικογενειακό περιβάλλον. Επίσης, τα άτομα με μέτριας μορφής άνοια παρουσιάζουν μειωμένη γνώση τρεχόντων και πρόσφατων γεγονότων, καθώς και κενά μνήμης της προσωπικής τους ιστορίας. Τέλος, η άρνηση και η μη αποδοχή των δυσκολιών τους είναι βασικός μηχανισμός άμυνας πια.

ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΣΟΒΑΡΗΣ ΑΝΟΙΑΣ
Τα άτομα με άνοια προχωρημένου σταδίου δεν μπορούν πλέον να επιζήσουν χωρίς βοήθεια. Είναι πλέον ανίκανα να εκτελέσουν βασικές λειτουργίες, όπως το πλύσιμο, το ντύσιμο, το φαγητό, τη χρήση της τουαλέτας. Ακόμη, παρουσιάζουν παντελή αδυναμία αναγνώρισης του περιβάλλοντός τους, του χρόνου, της εποχής, της κατονομασίας αντικειμένων, αλλά και οικείων τους προσώπων. Τέλος, οι διαταραχές στον χαρακτήρα και η παρουσία ψυχωτικών συμπεριφορών είναι πιο έκδηλες, όπως ακόμη και η απώλεια βασικών ψυχοκινητικών λειτουργιών (π.χ. αδυναμία βάδισης).

ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΣΥΝΤΟΜΑ ΤΕΣΤ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΤΗΣ ΑΝΟΙΑΣ;
Δυο είναι τα πιο διαδεδομένα εργαλεία μέτρησης της άνοιας, το MMSE (Mini Mental State Examination) και το τεστ του ρολογιού (clock drawing test). Το MMSE χρησιμοποιείται στην κλινική πράξη ως διαγωνιστικό εργαλείο μέτρησης της γνωστικής λειτουργίας, αλλά και για την παρακολούθηση της πορείας της νόσου και τη μελέτη της αποτελεσματικότητας των θεραπευτικών παρεμβάσεων. Το MMSE ελέγχει τη γνωστική λειτουργία στους εξής τομείς: προσανατολισμός στον χώρο και στον χρόνο, προσοχή-συγκέντρωση, πράξεις, άμεση και πρόσφατη μνήμη, γλώσσα, ικανότητα εκτέλεσης προφορικής και γραπτής εντολής, γραφή και αντιγραφή. Η χορήγησή του απαιτεί 5-12 λεπτά από έναν εκπαιδευμένο εξεταστή. Το τεστ του ρολογιού ελέγχει τη μετωπιαία, κροταφική και βρεγματική λειτουργία. Μειωμένη απόδοση στο συγκεκριμένο τεστ σχετίζεται όχι μόνο με κατασκευαστική δυσχέρεια αλλά και με μειωμένη κατανόηση της εντολής, έκπτωση μνήμης και έκπτωση των οπτικοχωρικών ικανοτήτων.

ΠΡΟΛΗΨΗ ΑΝΟΙΑΣ:
ΟΙ 6 ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΤΟΥ ΓΙΑΤΡΟΥ
Η άνοια θεωρείται από πολλούς αναπόφευκτο επακόλουθο της γήρανσης, όμως αυτή η άποψη είναι εσφαλμένη.
Εκτός του ότι υπάρχουν ορισμένοι –λιγοστοί ομολογουμένως– άνθρωποι, οι λεγόμενοι Super Agers, που καταφέρνουν να διατηρήσουν τον εγκέφαλό τους νέο μεγαλώνοντας, υπάρχουν και μέτρα που μπορούμε να λάβουμε όλοι εμείς για να θωρακίσουμε τη μνήμη και τις λοιπές πνευματικές μας δεξιότητες όσο περνούν τα χρόνια.

Ο Δρ Sharad P. Paul, οικογενειακός γιατρός και χειρουργός δερματολόγος, δίνει 6 συμβουλές-κλειδιά που όλοι μπορούμε να ακολουθήσουμε για να μειώσουμε τον κίνδυνο άνοιας.

1. Περιορισμός κατανάλωσης αλκοόλ
«Ιδανικά, δεν πρέπει να καταναλώνουμε πάνω από 1-2 ποτήρια αλκοόλ την ημέρα, καθώς από τα 3 ποτήρια και πάνω αυξάνεται ο κίνδυνος υπέρτασης [η οποία αποτελεί παράγοντα κινδύνου για την άνοια]» αναφέρει ο Δρ Paul.

2. Σωστή διατροφή
Η υγιεινή και ισορροπημένη διατροφή συμβάλλει σε κάθε πτυχή της υγείας μας και η υγεία του εγκεφάλου δεν αποτελεί εξαίρεση. Η μεσογειακή διατροφή, πλούσια σε φρούτα και λαχανικά, ελαιόλαδο, όσπρια και προϊόντα ολικής άλεσης, αποδεδειγμένα βοηθά στη διατήρηση του όγκου και της καλής λειτουργίας του εγκεφάλου με την πάροδο των ετών.

3. Σωματική
δραστηριότητα
Κάθε μορφή σωματικής άσκησης είναι ευεργετική για την υγεία του εγκεφάλου, ωστόσο ο Δρ Paul συνιστά κυρίως όσες συνδυάζουν ισορροπία, κίνηση και άσκηση δύναμης, όπως το τανγκό ή η ποδηλασία. Επίσης, σημαντικά είναι τα οφέλη και από τη γιόγκα, καθώς μειώνει το στρες και την αρτηριακή πίεση, ενώ το τάι τσι βελτιώνει την ισορροπία.

4. Επαρκής και ποιοτικός ύπνος
Έχει παρατηρηθεί ότι τα άτομα που κοιμούνται λιγότερο τείνουν να παρουσιάζουν στον εγκέφαλό τους μεγαλύτερη συσσώρευση βήτα αμυλοειδούς, μιας πρωτεΐνης που παίζει καταλυτικό ρόλο στην εκδήλωση του Αλτσχάιμερ, της πιο κοινής αιτίας εμφάνισης άνοιας. Βέβαια δεν είναι πάντα επιλογή μας το αν θα απολαύσουμε επαρκή και ποιοτικό ύπνο. «Ιδιαίτερα βοηθητικές είναι μορφές άσκησης που στοχεύουν στο στρες, όπως η γιόγκα» αναφέρει ο Δρ Paul, συμπληρώνοντας πως «τεχνικές όπως η γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία βοηθούν επίσης στη βελτίωση του μοτίβου του ύπνου». Φυσικά ρόλο στον ύπνο παίζουν και οι διατροφικές συνήθειες, επομένως ο γιατρός συνιστά να αποφεύγεται η υπερβολική κατανάλωση καφεΐνης, επεξεργασμένων τροφίμων και προϊόντων με πολλή ζάχαρη τις βραδινές ώρες.

5. Διακοπή καπνίσματος
Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία του οργανισμού Alzheimer’s Disease International, οι καπνιστές είναι κατά 45% πιο πιθανό να εκδηλώσουν άνοια σε σύγκριση με τους μη καπνιστές.

6. Εκμάθηση ξένης γλώσσας
Η εκμάθηση ξένων γλωσσών είναι μία από τις καλύτερες μορφές «γυμναστικής» για τον εγκέφαλο κι αυτό επειδή, σύμφωνα με τον Δρ Paul, η διαδικασία εξερεύνησης μιας άλλης γλώσσας ενεργοποιεί νέες γέφυρες επικοινωνίας μεταξύ των νεύρων στον εγκέφαλο. Περίπου την ίδια επίδραση έχουν και άλλες πνευματικές δραστηριότητες, όπως τα σταυρόλεξα και το σουντόκου.