Όπως είδαμε την περασμένη εβδομάδα, μετά τη λήξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, το Συμβούλιο Ειρήνης, απαρτιζόμενο από τις νικήτριες χώρες της Αντάντ, άρχισε τις εργασίες του τον Ιανουάριο του 1919 και κράτησε σχεδόν για όλη τη διάρκεια του 1919.

Σε υπόμνημά του στο Συμβούλιο ο Ελευθέριος Βενιζέλος προσδιόρισε τις ελληνικές διεκδικήσεις στην Μικρά Ασία, τις οποίες στήριξε σε δύο κύριους λόγους:

1) Στο γεγονός ότι από το πρόγραμμα βίαιου εκτουρκισμού που είχαν αρχίσει οι Νεότουρκοι το 1911, με την ενθάρρυνση της Γερμανίας, αλλά και κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου (1914-1918), γύρω στις 900.000 Έλληνες της Μικράς Ασίας, του Πόντου και της Ανατολικής Θράκης είχαν εξοντωθεί με εκτελέσεις ή εκτοπισμούς, ενώ κοντά στο μισό εκατομμύριο διώχθηκαν ή έφυγαν τρομοκρατημένοι ως πρόσφυγες στην Ελλάδα.
Ο Βενιζέλος είχε κάθε λόγο να πιστεύει πως οι διώξεις αυτές θα συνεχίζονταν και κατά τη διάρκεια του 1919, όπως πράγματι έγινε, όταν ο Κεμάλ Ατατούρκ άρχισε το νέο κύμα των διωγμών στον Πόντο από τα μέσα του Μαΐου 1919.

2) Στο γεγονός ότι η Ιωνία (τμήμα των δυτικών παραλίων της Μικράς Ασίας, με κέντρο τη Σμύρνη), διατηρούσε αναλλοίωτο τον ελληνικό της χαρακτήρα από τα πανάρχαια χρόνια, και ως εκ τούτου επιβαλλόταν η ενσωμάτωσή της με την Ελλάδα.
Η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία έβλεπαν ευνοϊκά τις προτάσεις του Βενιζέλου, ενώ αρχικά οι Η.Π.Α. είχαν επιφυλάξεις, ενώ η Ιταλία αντιδρούσε έντονα, γιατί οι Σύμμαχοι της είχαν υποσχεθεί περιοχές της Μικράς Ασίας που περιλαμβάνονταν στο υπόμνημα του Βενιζέλου, όπως η Αττάλεια και η Σμύρνη (Συνθήκη του Λονδίνου, 1915, και συνδιάσκεψη Αγίου Ιωάννη της Μωριέννης, 1917).
Έτσι είχαν τα πράγματα, όταν τον Απρίλιο του 1919 η Ιταλία, ενοχλημένη από την ευνοϊκή στάση των Αγγλογάλλων προς την Ελλάδα, αποχώρησε για ένα διάστημα από το Συνέδριο Ειρήνης, και έστειλε πολεμικά πλοία στα δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας, με πρόθεση να καταλάβει τις περιοχές που της είχαν υποσχεθεί.
Ο Θάνος Βερέμης (1), σε άρθρο του με τίτλο «Η απόφαση για την απόβαση στη Σμύρνη» στην αθηναϊκή εφημερίδα Η Καθημερινή (8/11/2009), δίνει την ακόλουθη εξήγηση για την εντολή που οι Σύμμαχοι έδωσαν στον Βενιζέλο να στείλει ελληνικό στράτευμα στη Σμύρνη:
{…} « Όμως, η ιταλική βουλιμία και οι επιθετικές αυθαιρεσίες, που οι ιταλικές δυνάμεις διέπρατταν την άνοιξη του 1919 σε περιοχές πέραν της αρμοδιότητάς τους, ανάγκασαν τους Άγγλους, τους Γάλλους, ακόμα και τους Αμερικανούς, που υπήρξαν αρχικά αντίθετοι, να λογαριάσουν σοβαρά τις διεκδικήσεις του Βενιζέλου για μια ζώνη ελληνικού ενδιαφέροντος στη Μικρά Ασία, η οποία θα περιελάμβανε και τη Σμύρνη».
{…} «Όταν ο Lloyd George, με τη σύμφωνη γνώμη του Clemenceau, πρότεινε στον Βενιζέλο να στείλει ειρηνευτική δύναμη στη Σμύρνη, αυτός άρπαξε την πολυπόθητη ευκαιρία με ενθουσιασμό».

Η ΜΟΝΗ ΕΓΝΟΙΑ ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΧΩΝ ΗΤΑΝ ΤΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ ΤΟΥΣ

Το θέμα των ελληνικών διεκδικήσεων στα δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας, και των μυστικών ενεργειών των Ιταλών, επανήλθε σε συνάντηση των τριών Μεγάλων Δυνάμεων (Μεγάλης Βρετανίας, Γαλλίας και Η.Π.Π.) στο Παρίσι στις 6 Μαΐου 1919, μία ημέρα πριν από την επιστροφή του Ιταλού Πρωθυπουργού και του Υπουργού Εξωτερικών, που είχαν αποχωρήσει από το Συνέδριο για να οργανώσουν, μυστικά, αποστολή στρατευμάτων στην Μικρά Ασία.
Ο Michael Llewellyn Smith (2) καλύπτει εκτενώς τις συζητήσεις μεταξύ των ηγετών Λόυντ Τζορτζ (Μεγάλη Βρετανία), Ζωρζ Κλεμανσώ (Γαλλία) και Γούντροου Ουίλσον (Η.Π.Α.), στις οποίες λήφθηκε η απόφαση να δοθεί εντολή στην Ελλάδα να στείλει στράτευμα στη Σμύρνη, όχι τόσο γιατί είχαν πεισθεί από τα επιχειρήματα του Βενιζέλου, αλλά γιατί οι μυστικές κινήσεις της Ιταλίας αντέβαιναν στα συμφέροντα των χωρών τους.
Σημειώνω εδώ πως, σύμφωνα με τον Michael Llewellyn Smith, οι στρατιωτικοί σύμβουλοι των παραπάνω πολιτικών ηγετών ήταν της γνώμης πως η απόφασή τους για την αποστολή ελληνικού στρατεύματος ήταν εκ των πραγμάτων καταδικασμένη σε αποτυχία.
Συγκεκριμένα ο Άγγλος στρατηγός Χένρυ Ουίλσον, ο οποίος ήταν στρατιωτικός σύμβουλος του Λόυντ Τζορτζ, έγραψε στο ημερολόγιό του:
«Φυσικά, η όλη υπόθεση είναι σκέτη παραφροσύνη» (3).

Το απόγευμα της ημέρας που πάρθηκε η απόφαση (6 Μαΐου 1919), ο Τζορτζ Λόυντ κάλεσε τον Βενιζέλο να τον συναντήσει στο Γαλλικό Υπουργείο Εξωτερικών. Ο Llewellyn Smith (4) μεταφέρει ως ακολούθως τη συζήτηση στη συνάντηση εκείνη:

Τζορτζ Λόυντ: Έχετε διαθέσιμο στρατόν;
Βενιζέλος: Έχομε. Περί τίνος πρόκειται;
Τζορτζ Λόυντ: Απεφασίσαμεν σήμερον μετά του Προέδρου Ουίλσωνος και του κυρίου Κλεμανσώ ότι δέον να καταλάβετε την Σμύρνην.
Βενιζέλος: Είμεθα έτοιμοι.
Ο Llewellyn Smith (5) σχολιάζει ως ακολούθως την απόφαση των Τριών Μεγάλων Δυνάμεων:
{…} «Η απόφαση να στείλουν τους Έλληνες στη Μικρά Ασία ελήφθη ξαφνικά, πρόχειρα, και με μεγάλη μυστικότητα από τους Τρεις Μεγάλους, με την ενθάρρυνση του Βενιζέλου αλλά με δική τους πρωτοβουλία, χωρίς σοβαρή ανταλλαγή απόψεων με τους εμπειρογνώμονες και χωρίς να αναλογιστούν τις συνέπειες. Ο Λόυντ Τζορτζ, βασιζόμενος στα στοιχεία που του έδωσε ο Βενιζέλος, προκάλεσε την απόφαση. Ο πρόεδρος Ουίλσον, παρακάμπτοντας τις απόψεις των Αμερικανών εμπειρογνωμόνων στην Επιτροπή των Ελληνικών Εδαφικών Διεκδικήσεων, έδωσε τη συγκατάθεσή του στο σχέδιο με σκοπό να εξουδετερώσει την Ιταλία. Ο Κλεμανσώ έπαιξε δευτερεύοντα ρόλο».
{…} «Αν βρισκόταν στην ανάγκη να εκλογικεύσει την υποστήριξη που έδινε στους Έλληνες, ο Λόυντ Τζορτζ θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι η νέα Ελλάδα θα γινόταν ο φορέας των βρετανικών συμφερόντων στην Ανατολική Μεσόγειο… Αυτό το επικίνδυνα ελκυστικό όραμα βασιζόταν στο πρόωρο συμπέρασμα ότι η Τουρκία ήταν ανίσχυρη».
{…} «Αν το κοινό αυτό όραμα του Λόυντ Τζορτζ και του Βενιζέλου είχε κάτι το μεγαλειώδες, η απομόνωση των δύο πολιτικών είχε κάτι το τρομακτικό. Οι ενδοιασμοί του Κλεμανσώ, η αναξιοπιστία των Αμερικανών, η δυσφορία των Ιταλών και η επιφυλακτικότητα των στρατιωτικών συμβούλων θα έπρεπε να τους είχε προϊδεάσει ότι τώρα άρχιζαν τα προβλήματα».

ΣΤΕΡΝΗ ΜΟΥ ΓΝΩΣΗ ΝΑ Σ’ ΕΙΧΑ ΠΡΩΤΑ…

Σύμφωνα με την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (6), ο Βενιζέλος, μετά τη συζήτηση που είχε με τον Λόυντ Τζορτζ στις 6 Μαΐου, με υπερεπείγον τηλεγράφημα έδωσε εντολή στο Υπουργείο Εξωτερικών να ετοιμαστούν όλα τα διαθέσιμα φορτηγά και επιβατικά πλοία για να μεταφέρουν, μόλις πάρουν διαταγή, την 1η Μεραρχία στρατού από τη Θεσσαλονίκη, σε τόπο που θα τους γνωστοποιούσε αργότερα.

 Όλοι όμως ήδη γνώριζαν πως ο προορισμός του ελληνικού στρατεύματος ήταν η Σμύρνη, αφού αυτό ήταν το αντικείμενο του υπομνήματος του Βενιζέλου στο Συνέδριο Ειρήνης, το οποίο είχε σχολιασθεί από όλες τις ελληνικές εφημερίδες.

Έξι ημέρες αργότερα (12 Μαΐου 1919), με επείγον και εμπιστευτικό τηλεγράφημα προς το Υπουργείο Εξωτερικών ο Βενιζέλος ανήγγειλε θριαμβευτικά:
«Αυτήν την στιγμήν το Ανώτατο Συμβούλιο της Συνδιασκέψεως … εν τη σημερινή συνεδριάσει του απεφάσισεν όπως το εκστρατευτικό σώμα αναχωρήσει αμέσως διά Σμύρνην. Η απόφασις ελήφθη παμψηφεί. Ζήτω το Έθνος!…», (7).

Στη φάση αυτή των συνδιασκέψεων η εντολή των Συμμάχων προς την Ελλάδα ήταν να στείλει στράτευμα στη Σμύρνη μόνο για την τήρηση της τάξης και την πρόληψη βιαιοτήτων εκ μέρους των Τούρκων εις βάρος του ελληνικού στοιχείου.
Ένα χρόνο αργότερα, με τη Συνθήκη των Σεβρών (Αύγουστος 1920), οι Σύμμαχοι αναγνώρισαν στην Ελλάδα το δικαίωμα να παραμείνει στη Σμύρνη για πέντε χρόνια, οπότε θα διενεργούσε δημοψήφισμα, το αποτέλεσμα του οποίου θα έκρινε αν η Σμύρνη και η ενδοχώρα της θα ενσωματώνονταν στην Ελλάδα, ή θα παρέμεναν υπό την κυριαρχία της Τουρκίας.
Ενόψει αυτών των όρων, και λαμβάνοντας υπόψη πως η Μικρασιατική Εκστρατεία ήταν η μεγαλύτερη στρατιωτική επιχείρηση του σύγχρονου ελληνικού κράτους, εύλογα προκύπτει το ερώτημα για το κατά πόσο ο Βενιζέλος ενήργησε με αδικαιολόγητη βιασύνη, χωρίς να έχει προηγουμένως συμβουλευθεί το Γενικό Επιτελείο Στρατού.

Εξίσου εύλογο είναι το ερώτημα, αν ο Βενιζέλος επέτρεψε στον εαυτόν του να γίνει όργανο των Μεγάλων Δυνάμεων, ιδιαίτερα της Βρετανίας, δεδομένου ότι δεν είχε απαιτήσει διαβεβαιώσεις για την μελλοντική τους συμπαράσταση, διπλωματική, οικονομική και στρατιωτική, αν οι περιστάσεις την απαιτούσαν.
Τα ερωτήματα αυτά θα μας απασχολήσουν την ερχόμενη εβδομάδα.

Σημειώσεις
1) Ο Θάνος Βερέμης είναι Καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, και Πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Παιδείας.
2) Michael Llewellyn Smith, «Το Όραμα της Ιωνίας – Η Ελλάδα στη Μικρά Ασία, 1919-1922», Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης», Αθήνα 2009, σελ. 161-172. Κύρια πηγή των πληροφοριών του Llewellyn Smith είναι τα έγγραφα σχετικά με την βρετανική εξωτερική πολιτική του Υπουργείου Εξωτερικών της Βρετανίας.
3) Όπως πιο πάνω, σελ. 164.
4) Όπως πιο πάνω, σελ. 163.
5) Όπως πιο πάνω, σελ. 166 και σελ. 172.
6) Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1978, Τόμος ΙΕ, σελ. 115.
7) Όπως πιο πάνω, σελ. 115