Στην αγγλόφωνη σήμερα κοινωνία μας – με μέγιστο και σοβαρό υποστήριγμα την ελληνική γλώσσα – θα έχετε παρατηρήσει πως η συχνότητα χρήσης των λέξεων κυνικός και κυνισμός ίσως να είναι και δέκα προς μία σε σύγκριση με την ελληνική συχνότητα στον προφορικό και γραπτό λόγο. Ευθύς αμέσως ας υπενθυμίσουμε το ελληνικό υπόβαθρο. Στα Αγγλικά ο κυνικός και ο κυνισμός έγιναν μέσω Λατινικής cynic και cynicism. Προφέρονται σίνικ και σίνισισμ. (Ο σκηνικός και αυτός λέγεται σίνικ μιας και το ελληνικό υπόστρωμα σκηνή γέννησε το scene).
Ας πάρουμε μερικά παραδείγματα: 1. He became very cynic during the election campaign = Έγινε πολύ κυνικός κατά την εκλογική περίοδο. 2. Don’t be so cynical = Μην είσαι τόσο κυνικός. 3. He spoke cynically about the situation = Μίλησε κυνικά για την κατάσταση. 4. He was filled with cynicism from the perfect marks he received = Γέμισε με κυνισμό από τους άριστους βαθμούς που πήρε. Όπως όλοι σας βλέπετε, η Αγγλική πήρε «σάρκα και οστά» μόνο από μία ελληνική λέξη και χρωματίζει την έκφραση και το περιεχόμενό της με έναν δημιουργικότατο τρόπο. Και έρχονται οι Κινέζοι και κάθε αλλόγλωσσος αγγλόφωνος και με θαυμασμό αναφωνούν: «You English, what a productive and extremely prolific language you have!” = (Εσείς οι Άγγλοι, τι παραγωγική και άκρως γόνιμη γλώσσα έχετε!).
Ο κάθε Έλληνας που χρησιμοποιεί τις δύο αυτές λέξεις κάνει επισταμένα την εξής γλωσσική έρευνα που είναι απαραίτητη. Ο κύων για τους αρχαίους μας ήταν ο σκύλος. Κλίνανε το όνομα ως εξής: του κυνός = του σκύλου, τον κύνα = το σκυλί. Ο πληθυντικός ήταν: οι κύνες, των κυνών, τους κύνας = τα σκυλιά. Επίσης για τους αρχαίους μας και για μας σήμερα κίων (με γιώτα) είναι ο κίονας, δηλ. ο στύλος για να στηρίζει την οροφή ιδίως των ναών. Το ανώτερο τμήμα το κίονα ήταν το κιονόκρανο με τα τρία κλασικά κιονόκρανα Δωρικού, Ιωνικού και Κορινθιακού ρυθμού. Άρα κύων και κίον δεν πρέπει να προφέρονταν το ίδιο.
Έτσι ο ορθογραφία μας διδάσκει πως οι κίονες είναι ίσιοι και προφέρονται έτσι, αλλά το σκυλί ως κύων θα προφερόταν «κούων» όπως οι κάτοικοι της Κύμης και σήμερα λέγονται Κουμιώτες.
Στην αρχαία Αθήνα – όπου είναι σήμερα η Πλατεία Κολωνακίου – βρίσκονταν τα τρία μεγάλα γυμνάσια/γυμναστήρια και ήταν τότε έξω από τις πύλες της Αθήνας. Ένα από αυτά λεγόταν Κυνόσαργες και ήταν ειδικά για τα παιδιά που δεν είχαν γεννηθεί από πατέρα και μητέρα Αθηναίους. Εδώ στο Κυνόσαργες, ο φιλόσοφος Αντισθένης – μαθητής του Σωκράτη – ίδρυσε την Κυνική Σχολή και πήρε το όνομα από τον τόπο της ίδρυσής της το Γυμνάσιο Κυνόσαργες. (Το δεύτερο συνθετικό αργός σημαίνει αυτός που λάμπει, σκυλιά με λευκά πόδια για τρέξιμο; Ίσως). Η Κυνική σχολή – ή οι εκπρόσωποι του κυνισμού, εισηγούνταν στον άνθρωπο την καταπολέμηση των επιθυμιών και την αποστροφή στις ηδονές, δηλ. την κατάσταση της ευχαρίστησης. Η σχολή υποστήριξε πως το θεμέλιο για την ευτυχία και την αρετή ήταν η επιστροφή του ανθρώπου στην απλή ζωή κοντά στη φύση και να ικανοποιούνται μόνο οι στοιχειώδεις ανάγκες. Πρέσβευαν απόλυτη εγκράτεια και αδιαφορία για δόγματα, νόμους, ιδέες, πλούτο, δόξα, ομορφιά. Ο τρόπος ζωής των κυνικών ήταν σκληρός και γεμάτος στερήσεις.
Από αυτή την τάση αυτών των ανθρώπων σήμερα ονομάζουμε κυνικό αυτόν που απορρίπτει όλα τα κοινά παραδεδεγμένα και χαρακτηρίζεται από μία ωμή ειλικρίνεια. Αδιαφορεί για το χρήμα, τα θέλει όλα κοινά και καταγγέλλει τα αγαθά – κάθε τι που έχει αξία – του πολιτισμού και επιζητεί την άμεση επιστροφή στη φύση. Αυτή είναι η λεγόμενη κυνική συμπεριφορά, η κυνικότητα και η αναίδεια. Όλα αυτά ονομάζονται κυνισμός. Αυτός θεωρούσε τον έρωτα και την Αφροδίτη, που συμβόλιζαν την επιθυμία και την ηδονή, ως ολέθρια κακά.
Όλες αυτές οι πληροφορίες δυστυχώς δεν σώθηκαν σε συγγράμματα από τους «Βίους Φιλοσόφων» του Διογένη του Λαέρτιου. Για τον Αντισθένη (445-360 π.Χ.) όμως έχουμε την αποφθεγματική του ρήση που έλεγε: «Αρχή παιδεύσεως η των ονομάτων επίσκεψις» που σημαίνει πως πριν από κάθε γνωσιολογική έρευνα των πραγμάτων οφείλει κανείς να καταλάβει τη σημασία των λέξεων με τις οποίες αποκαλούνται αυτά. Άρα ο φιλόσοφος τούτος είχε όλο το «γνώθι σαυτόν». Η θεωρία του αυτή είναι και σήμερα τόσο επίκαιρη και σωστή όσο και τότε. Εξάλλου όλη αυτή η διαδικασία – που κάνω εγώ και διαβάζετε και συμμετέχετε και σεις – στηρίζεται ακριβώς πάνω σε αυτή την αρχή του Αντισθένη: προσπαθούμε να δούμε τι σημαίνει κυνικός και κυνισμός, πώς άλλαξε η σημασία αυτών των λέξεων και πώς τελικά μπορούμε να τις χρησιμοποιήσουμε σήμερα. Αν δεν γνωρίζουμε την ιστορικότητα της λέξης τότε ούτε ένας αγγλόφωνος, αλλά ούτε και έλληνας, μπορεί να χρησιμοποιήσει «σωστά» αυτές τις λέξεις.
Επίσης η έρευνά μου κατέδειξε ότι οι κυνικοί φιλόσοφοι ήταν δυναμικά πνεύματα, ηθικοί με ρωμαλέο νου που τον έβαλαν σε ενέργεια. Λέγεται πως περιφέρονταν στους δρόμους της Αθήνας και προωθούσαν τη φιλοσοφία τους με ένα ιδιαίτερο λογοτεχνικό είδος που ονόμασαν «διατριβή» και ανέλυαν τη φιλοσοφική τους διάνοια με αυτήν. Τι λέμε σήμερα διατριβή; Είναι μία επιστημονική πραγματεία, είναι μία πρωτότυπη επιστημονική μελέτη. Ρωτήστε και έναν καλά πληροφορημένο αγγλόφωνο. Δεν υπάρχει Αγγλική λέξη και επιστρατεύτηκε η ίδια η διατριβή που έγινε diatribe = a forceful verbal attack, a piece of bitter criticism, δηλ. μία δυναμική λεκτική επίθεση, ένα κατασκεύασμα δηκτικής κριτικής. Ας το πούμε και το εξής: Ένας καθηγητής δεν προάγεται σε Doctor of Philosophy, Ph.D, εάν δεν υποβάλει την Διατριβή του στο Πανεπιστήμιο για να γίνει Professor (και αυτό ελληνικό από το προ + …..!).
Εξάλλου οι λεγόμενοι πατέρες της εκκλησίας (Ο Αντισθένης θα τους έλεγε πού είναι οι μητέρες;) είχαν μελετήσει επισταμένα τις διατριβές των κυνικών, και πολλές από αυτές υποστηρίχθηκαν με όλα τα στοιχεία τους λογοτεχνικά ή επιστημονικά. Επίσης ο Απόστολος Παύλος όλες τις επιστολές του – από όσες ο ίδιος έγραψε – στον τρόπο και στο πνεύμα των κυνικών διατριβών κινήθηκε. Είναι συνέχεια των διατριβών το καταστάλαγμα επιστημονικής μελέτης που ο νομπελίστας μας Γιώργος Σεφέρης ονόμασε Δοκιμές ή δοκίμια, μία προσπάθεια προσέγγισης ενός θέματος, μία «μίνι» διατριβή.
Άρα, μεγάλο θέμα ο κυνικός και ο κυνισμός. Εσείς τι λέτε; Σας ακούω.