Λέμε ότι είμαστε ελεύθεροι, αλλά η αλήθεια είναι ότι έχουμε τόσους περιορισμούς που η ελευθερία φαίνεται να μην φτάνει ποτέ. Βρισκόμαστε πάντα σε ένα αίσθημα εγκλωβισμού και ότι είμαστε κατακυριευμένοι από την αδυναμία της διαφυγής. Όλες αυτές τις σκέψεις ο ποιητής Κωνσταντίνος Καβάφης τις έχει καταγράψει σε αρκετά από τα ποιήματά του. Στην «Πόλη» ομολογεί πως «κάθε προσπάθειά μου μια καταδίκη είναι γραφτή». Στα «Τείχη» λέει ότι «Χωρίς περίσκεψη, χωρίς λύπη, χωρίς αιδώ/μεγάλα κι αψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη». Στους Τρώες «όμως η πτώσις μας είναι βεβαία». Και τέλος στις «Θερμοπύλες» παραδίνεται στο πεπρωμένο «ότι ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος», και η αποτυχία των προσπαθειών μας είναι πλέον δεδομένη.

Πάντοτε βρισκόμαστε σε μία διαρκή κατάσταση επαγρύπνησης, αλλά φαίνεται πως όλα είναι τελειωμένα. Ας δούμε στο πρωτότυπο τις ανησυχίες τους Καβάφη.

Τελειωμένα
Μέσα στον φόβο και στες υποψίες,
με ταραγμένο νου και τρομαγμένα μάτια,
λυώνουμε και σχεδιάζουμε το πώς να κάμουμε
για ν’ αποφύγουμε τον βέβαιο
τον κίνδυνο που έτσι φρικτά μας απειλεί.
Κι όμως λανθάνουμε, δεν είν’ αυτός στον δρόμο
ψεύτικα ήσαν τα μηνύματα
(ή δεν τα’ ακούσαμε, ή δεν τα νοιώσαμε καλά).
Άλλη καταστροφή, που δεν την φανταζόμεθαν,
εξαφνική, ραγδαία πέφτει επάνω μας,
κι ανέτοιμους – πού πια καιρός – μας συνεπαίρνει.

Ο Καβάφης κατανοεί όλες τις ανησυχίες των ανθρώπων –φανερές και ενδόμυχες– και αυτό ακριβώς φαίνεται στο ποίημα τούτο, αλλά και στα προηγούμενα που αναφέρθηκαν. Η εμπειρία του τον κάνει να παρατηρήσει ότι όλοι μας σκεφτόμαστε περίπου με τον ίδιο τρόπο. Ο φόβος του κινδύνου, αλλά και η αίσθηση της επερχόμενης συμφοράς, μάς δημιουργεί αισθήματα άγχους και ο άνθρωπος δεν γνωρίζει από πού θα του έρθει το κακό, για να είναι έτοιμος να το αντιμετωπίσει. Σε αυτόν τον κλοιό βρίσκεται ο Καβάφης και καθένας από εμάς και ο φόβος «μάς τρώει τα σωθικά».

Στην «Πόλη» ο ποιητής αποτυπώνει το συναίσθημα αυτό σε ένα στίχο του: «Ο νους μου ως πότε μες στον μαρασμόν αυτόν θα μένει». Με ταραγμένο λοιπόν το νου από το φόβο και τις υποψίες, χάνουμε σιγά-σιγά τον εαυτό μας, την υπόστασή μας και αφιερώνουμε κάθε στιγμή και σκέψη πώς να αποφύγουμε αυτόν τον κίνδυνο που μάς απειλεί και με βεβαιότητα νιώθουμε ότι χωρίς άλλο πολύ σύντομα φτάνει.

Ακριβώς στη μέση του ποιήματος όμως έχουμε μία αναπάντεχη και απότομη στροφή: «Κι όμως λανθάνουμε, δεν είναι αυτός στον δρόμο» και δικαιολογεί αυτή την αλλαγή στάσης: «ψεύτικα ήσαν τα μηνύματα». Μέσα σε παρένθεση βάζει τα δικά του και ατομικά συμπεράσματα που είναι σαν μία εσωτερική φωνή που του μιλά: (ή δεν τ’ ακούσαμε, ή δεν τα νοιώσαμε καλά). Στη ζωή ενώ περιμένουμε το συγκεκριμένο κίνδυνο, άλλη καταστροφή πέφτει επάνω μας πολύ ξαφνικά και μάς βρίσκει τελείως ανέτοιμους. Ενώ περιμένουμε με φόβο τον κίνδυνο που νομίσαμε ότι μάς απειλεί και μάς περιμένει, νά ‘σου μια νέα συμφορά έρχεται και ταράζει τη ζωή μας. Άλλο περιμένεις και άλλο σου έρχεται.

Η νέα αυτή συμφορά έρχεται απροσδόκητα και τόσο γρήγορα που τα σέρνει όλα κάτω και εμείς είμαστε ανήμποροι να δράσουμε, να κάνουμε κάτι. Αμέσως μπροστά μας και γύρω μας όλα είναι «τελειωμένα» και δεν μπορούμε να αντιδράσουμε, δεν υπάρχει χρόνος και η δυνατότητα αναστροφής της πορείας δεν φαίνεται. Η καταστροφή που δεν ήταν καθόλου στη σκέψη μας, μάς βρίσκει ανέτοιμους και «μάς συνεπαίρνει». Το «συν» αυτό είναι οδοστρωτήρας και όλα πια είναι όντως «Τελειωμένα», έτσι απλά, χωρίς οριστικό άρθρο.

Ο Καβάφης τα αποτυπώνει αυτά όχι μόνο από τη φιλοσοφική του προσέγγιση, αλλά και από την προσωπική του εμπειρία. Όλα δείχνουν ανάγλυφα συναισθήματα φόβου, μοιρολατρίας, αλλά και στιγμές απαισιοδοξίας και αφήνεται στην ανασφάλεια και η ζωή αντιμετωπίζεται με ανησυχία, αλλά και φόβο χωρίς να μπορεί να αντιδράσει και να ανατρέψει την πορεία των συμβάντων. Ο ποιητής συνηγορεί με τη ρήση «το πεπρωμένο φυγείν αδύνατον» και όπως το διατυπώνει στην «Πόλη»: «Δεν έχει πλοίο για σε, δεν έχει οδό».

ΤΑ «ΤΕΛΕΙΩΜΕΝΑ» ΣΗΜΕΡΑ

Μεταφορικά, εάν καλοσκεφτούμε όλα αυτά στη σημερινή κατάσταση της Ελλάδας με την οικονομική της υποδούλωση, τι θα θεωρήσουμε «τελειωμένα»; Μήπως θα πρέπει να περιμένουμε και άλλη καταστροφή που δεν την έχουμε καν φανταστεί και μας βρει πάλι ανέτοιμους και τελείως ανήμπορους να αντιδράσουμε ως έθνος; Όλα να τα περιμένει κανείς! Υπάρχουν και χειρότερα: Αιγαίο, Κύπρος, Μακεδονικό, Β. Ήπειρος, βία, νόμοι και το Μνημόνιο -ναι, αυτός ο νέος εχθρός- που έχει υποθηκεύσει την εδαφική ακεραιότητα της Ελλάδας από το Καστελόριζο έως την Καστοριά!