Παρέκβαση: Γενικά, δεν αναμειγνύομαι σε αντιπαραθέσεις επιστολογράφων, ακόμη και όταν κάποιες από αυτές κεντρίζουν το ενδιαφέρον μου. Όμως η πρόσφατη ανοιχτή αντιπαράθεση μεταξύ Σταματόπουλου και Βασιλακάκου, όχι μόνο απλά κέντρισε το ενδιαφέρον μου, αλλά άφησε πίσω της ακέραιο το κεντρί της!

Κακώς οι εν λόγω επιστολογράφοι κατέφυγαν σε στείρα προσωποληψία (Λιαντίνης, Αϊνστάϊν και δεν συμμαζεύεται) προκειμένου να στηρίξουν την επιχειρηματολογία τους. Ένα τόσο σοβαρό θέμα, όπως αυτό της σχέσης επιστήμης και θρησκείας, απαιτεί ψυχραιμία και όχι λογικά άλματα και σαρωτικές γενικεύσεις που καταλήγουν σε παράλυτα συμπεράσματα. Περισσότερα θα πούμε την επόμενη Πέμπτη. Τέλος παρέκβασης.

Τούτες τις μουντές ημέρες με συντροφεύει ο «θείος» Αριστοφάνης. Ο μεγάλος αυτός τραγομάσχαλος κωμικός ποιητής, που η τροχισμένη με γέλωτα γλώσσα του δεν άφησε σε χλωρό κλαρί πνευματικό συμπολίτη του (Αισχύλο, Σωκράτη, Ευριπίδη κ.ά.), δεν θα μπορούσε να εξαιρέσει τον Πλάτωνα (εξαίρεσε όμως τον Σοφοκλή).
Με αφορμή τον απλοποιημένο πλατωνικό σοσιαλισμό, που ο Αθηναίος σοφός επανειλημμένα προσπάθησε ανεπιτυχώς να στήσει στις Συρακούσες, ο Αριστοφάνης κάθισε κι έγραψε κωμωδία, τις «Εκκλησιάζουσες». Αλλά προτού δούμε τι πράγμα διακωμωδεί, ας ρίξουμε μια ματιά στην «Πολιτεία» του Πλάτωνα, όπου εκεί μας περιμένει ένας πολύ ντροπαλός σοσιαλισμός.

ΠΛΑΤΩΝΙΚΟΣ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ

Ο πλατωνικός σοσιαλισμός δεν αγκαλιάζει όλες τις τάξεις των πολιτών, οι οποίες είναι: α) οι φιλόσοφοι-άρχοντες, β) οι φύλακες-στρατιώτες, γ) οι γεωργοί-βιοτέχνες. Η διαστρωμάτωση αυτή αντανακλά τις αντιλήψεις του Πλάτωνα για την ανθρώπινη ψυχή, που και αυτή χωρίζεται σε: α) λογιστικό, β) θυμοειδές, γ) επιθυμητικό.

Το «λογιστικό» αντιστοιχεί στους φιλοσόφους-άρχοντες, το «θυμοειδές» στους φύλακες-στρατιώτες και το «επιθυμητικό» στους γεωργούς-βιοτέχνες. Τα τρία αυτά μέρη – πολιτείας και ψυχής – αποτελούν αδιάσπαστη ενότητα, κάτι ανάλογο με τη μετέπειτα χριστιανική αντίληψη περί «Αγίας Τριάδος», που τα τρία μέρη της («Πατήρ», «Υιός» και «Άγιο Πνεύμα») συνθέτουν μία ομοούσια Θεοκεφαλή (εν απουσία της «Μητρός»).

Μόνο η τάξη των φιλοσόφων-αρχόντων και αυτή των φυλάκων-στρατιωτών απολαμβάνουν τα αγαθά του πλατωνικού σοσιαλισμού (δηλ. της κοιναγαθοκρατίας). Οι μεν φιλόσοφοι-άρχοντες δεν έχουν ιδιωτική περιουσία, οι δε φύλακες-στρατιώτες έχουν την από κοινού χρήση και κυριότητα (κοινοκτημοσύνη) των αγαθών, των γυναικών και των παιδιών.

Η οικογένεια καταργείται: οι καλύτεροι άντρες ερωτοσμίγουν με τις καλύτερες γυναίκες όσο πιο συχνά γίνεται, ενώ οι χειρότεροι σμίγουν με τις χειρότερες όσο πιο σπάνια γίνεται. Έτσι προωθείται ο ευγονισμός. Τα παιδιά δεν πρέπει να γνωρίζουν ποιοι είναι οι φυσικοί γονείς τους ούτε οι γονείς να γνωρίζουν ποια είναι τα πραγματικά παιδιά τους. Ανατροφή και παιδεία είναι κρατική και ίδια για όλους. Αυτό το είδος σοσιαλισμού αφήνει έξω τους γεωργούς-βιοτέχνες.

ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΙΚΟΣ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ

Την πλατωνική ουτοπία ο Αριστοφάνης δεν μπορούσε να την αφήσει να πέσει κάτω. Την άρπαξε η κωμωδική του γραφίδα και την ευτέλισε. Στην κωμωδία «Εκκλησιάζουσες» (στ. 590-629), η Αθηναία Πραξαγόρα, κατά τα ξημερώματα, συγκεντρώνει τις γυναίκες της περιοχής της, τις μεταμφιέζει σε άντρες με ανδρικά ρούχα και ψεύτικες γενειάδες, και όλες μαζί πάνε στην εκκλησία του δήμου (συνέλευση των πολιτών). Εκεί καταφέρνουν να περάσουν ψήφισμα, με το οποίο η διακυβέρνηση της πόλης περνά στα χέρια των γυναικών. Η Πραξαγόρα, απευθυνόμενη στο Χορό γυναικών, λέει:

«Προτείνω, λοιπόν, όλοι από κοινού ν’ απολαμβάνουν τ’ αγαθά και να ζουν με τρόπο ίδιο, όχι ο ένας να πλουτίζει και ο άλλος άθλια να ζει. Ο ένας να έχει στρέμματα πολλά να τα δουλεύει και ο άλλος ούτε σπιθαμή για να ταφεί. Ο ένας να έχει δούλους πλήθος και ο άλλος ούτε ακόλουθο μαζί του. Θα φτιάξω ένα σύστημα ζωής, κοινό για όλους («ένα ποιώ κοινόν πάσιν βίοτον και τούτον όμοιον»). [. . .]

«Πρώτα απ’ όλα, τη γη θα χωρίσω σε μερτικά ίσα για όλους, και τα χρήματα και ό,τι άλλο έχει ο καθένας. Κι ύστερα, απ’ αυτά τα κοινά θα τρώμε όλοι. [. . .] Κανένας δεν θα κάνει κάτι από φτώχεια, γιατί όλοι θα έχουνε απ’ όλα: ψωμιά, παστά, μπομπότα, χλαίνες, κρασί, στεφάνια και ρεβίθια. [. . .]

«Κι αυτές [τις μικρούλες] κοινές θα τις κάνω, να ξαπλώνουν με τους άντρες και παιδιά να κάνουν με όποιον θέλουν. Οι πιο άσχημες και οι κυρτομύτες θα κοιμούνται στις καλές σιμά. Κι αν κανείς την καλή επιθυμήσει, με την άσχημη θα κάνει πρώτα αρχή. [. . .] Αλλά και οι πιο άσχημες καρτέρι θα στήνουν στους ωραίους, όταν αυτοί θα φεύγουν από δείπνο, και θα τους παραφυλάνε στις δημόσιες στοές. Και δεν θα επιτρέπεται με ωραίους και μεγάλους να ξαπλώνουν οι γυναίκες, πριν τα κάλλη τους χαρίσουν στους μικρούς και άσχημους».

ΣΧΟΛΙΟ

Στις «Εκκλησιάζουσες», ο αριστοφανικός σοσιαλισμός είναι μια διακωμώδηση του απλοποιημένου σοσιαλισμού που αναδύεται μέσα από την «Πολιτεία» του Πλάτωνα. Η διακωμώδηση αυτή δεν είναι αδικαιολόγητη. Η από κοινού χρήση των υλικών αγαθών και η πάταξη του πλουτισμού των λίγων σε βάρος των πολλών, είναι ιδέες που μπορούμε να τις λάβουμε σοβαρά υπόψη, όπως σοβαρά τις έλαβε αργότερα ο Μαρξ. Αλλά όταν φτάνουμε στην κοινοκτημοσύνη των γυναικών και των παιδιών, και στην κατάργηση του γάμου και της οικογένειας, τότε ο Πλάτωνας ορθώνεται μπροστά μου πιο κωμικός από τον Αριστοφάνη.