ΜΕΡΟΣ 1ο
Το αρχαιότερο κείμενο της δυτικής λογοτεχνίας αρχίζει με τις λέξεις: «Μήνιν άειδε, θεά . . .». Οι λέξεις αυτές ανήκουν στον πρώτο στίχο της Α΄ ραψωδίας της Ιλιάδας του Ομήρου. Η πρώτη λέξη, «μήνις» (οργή), δηλώνει την υπόθεση της Ιλιάδας, δηλ. την οργή του Αχιλλέα. Από τα δέκα χρόνια που βάσταξε ο Τρωικός Πόλεμος, η Ιλιάδα καλύπτει μόνο 51 ημέρες της τελευταίας χρονιάς. Η φράση «μήνιν άειδε, θεά» σημαίνει: «θεά, ψάλλε την οργή» (του Αχιλλέα).
Όμως ποια είναι αυτή η «θεά» που επικαλείται ο μέγας πνευματικός προπάτορας των Ελλήνων, ο θείος Όμηρος, στον πρώτο στίχο της Α΄ ραψωδίας της Ιλιάδας; Πρέπει ασφαλώς να είναι κάποια Μούσα. Αυτό το συμπεραίνουμε από τον πρώτο στίχο της Α΄ ραψωδίας της Οδύσσειας, που λέει: «Άνδρα μοι έννεπε, Μούσα, πολύτροπον . . .», δηλ. «Μίλα μου, Μούσα, για τον πολυμήχανο άντρα» (τον Οδυσσέα).
Το ερώτημα που προκύπτει εδώ είναι το εξής: Έχει όνομα η Μούσα αυτή; Έχω την εντύπωση πως δεν έχει. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι πρόκειται για την Καλλιόπη, τη μεγαλύτερη σε ηλικία από τις εννιά Μούσες. Αλλά τα ονόματα των εννιά Μουσών παρουσιάζονται για πρώτη φορά από τον Ησίοδο, στο έργο του Θεογονία (στ. 77-9), και ο ποιητής αυτός έρχεται μετά τον Όμηρο.
Με τη σειρά αυτή των άρθρων θα προσπαθήσουμε να περάσαμε από τη Μούσα στο Μουσείο και να δείξουμε γιατί ο επείσακτος Ιουδαιο-Χριστιανισμός μίσησε τις υπέροχες Μούσες των αρχαίων προγόνων μας.
ΟΙ ΜΟΥΣΕΣ
Τα ονόματα των εννιά Μουσών (κόρες του Δία και της Μνημοσύνης) είναι τα ακόλουθα: Κλειώ, Ευτέρπη, Θάλεια, Μελπομένη, Τερψιχόρη, Ερατώ, Πολύμνια, Ουρανία και Καλλιόπη. Το ότι η Καλλιόπη είναι η πρεσβύτερη, βγαίνει από τη φράση του Ησίοδου «προφερεστάτη εστίν απασέων». Αλλά έχουμε και τη μαρτυρία του Πλάτωνα, ο οποίος μιλά για «πρεσβυτάτη Καλλιόπη» (Φαίδρος 259 D). Ο Πλάτωνας κάνει ένα βήμα πιο πέρα και λέει ότι οι άνθρωποι τιμούν τις Μούσες, ο καθένας επιλέγοντας τη Μούσα που καλύπτει τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντά του. Έτσι, οι φίλοι της επικής ποίησης τιμούν την Καλλιόπη, οι φίλοι της ερωτικής ποίησης τιμούν την Ερατώ, οι φίλοι της χορικής ποίησης τιμούν την Πολύμνια, οι φίλοι της τραγωδίας τιμούν τη Μελπομένη, οι φίλοι της κωμωδίας τιμούν τη Θάλεια, οι φίλοι της μουσικής τιμούν την Ευτέρπη, οι φίλοι του χορού τιμούν την Τερψιχόρη, οι φίλοι της ιστορίας τιμούν την Κλειώ και οι φίλοι της αστρονομίας τιμούν την Ουρανία.
Το ότι η Καλλιόπη ξεχωρίζει από τις άλλες Μούσες στον χώρο της ποίησης, το βλέπουμε και σ’ έναν ομηρικό ύμνο προς την Ήλιο, που αρχίζει μα τα λόγια: «Ήλιον υμνείν αύτε Διός τέκος άρχεο Μούσα Καλλιόπη», δηλ. «άρχισε πλάι να υμνείς τον Ήλιο, τέκνο του Δία, Μούσα Καλλιόπη». Φαίνεται πως η Καλλιόπη ήταν θεά της καλλιέπειας, αλλά και του τραγουδιού, δεδομένου ότι αυτή γέννησε τον Ορφέα, που το τραγούδι του κινούσε και συγκινούσε ακόμη και τις άκαρδες πέτρες!
Ο ΜΥΘΟΣ
Κουράστηκε πολύ ο Δίας για ν’ αποχτήσει τις εννιά Μούσες: εννιά νύχτες ερωτόσμιγε με τη Μνημοσύνη, κόρη του Ουρανού και της Γης, και αυτή του γέννησε εννιάδυμα. Ο τόπος γέννησης των εννιά Μουσών είναι η Πιερία, βορειοανατολικά του Ολύμπου, όχι πολύ μακριά από τον θρόνο του πατέρα τους. Έτσι, οι Μούσες έμειναν γνωστές με το επίθετο «Πιερίδες», αλλά και με το επίθετο «Ολυμπιάδες». Ο Ησίοδος τις ονομάζει «Ελικωνιάδες», γιατί τις γνώρισε στον Ελικώνα, όπου αυτές συχνάζουν. Μεταγενέστερες πηγές βάζουν τις Μούσες να κατοικούν στον Παρνασσό.
Επειδή γεννήθηκαν την ίδια ώρα, από την ίδια μάνα, οι Μούσες είναι «ομόφρονες», δηλ. συμφωνούν σε όλα. Κρατούν τη λύρα, τραγουδούν γλυκά και χορεύουν όμορφα μπροστά στον πατέρα τους, που χαίρεται η καρδιά του να τις ακούει να υμνολογούν τα μεγάλα κατορθώματά του και τον υπέροχο τρόπο με τον οποίο έβαλε σειρά και τάξη στο άναρχο και αδημιούργητο Σύμπαν. Το αγαπημένο πουλί των Μουσών είναι το αηδόνι.
Οι Μούσες εγγυώνται τα όσα γράφουν και τραγουδούν οι ποιητές. Κανένας ποιητής δεν μπορεί να δημιουργήσει ποιητικό έργο, χωρίς το δώρο των Μουσών, δηλ. χωρίς την ποιητική τέχνη. Αλλά ο ποιητής δεν είναι ανάγκη να επικαλεστεί όλες τις Μούσες μαζί: επικαλείται μία από αυτές και αμέσως όλες τρέχουν να τον εμπνεύσουν.
Αρχηγός της χορωδίας των Μουσών είναι ο Απόλλωνας, γι’ αυτό φέρει το επίθετο «Μουσαγέτης» (Μουσών ηγέτης). Κάποτε ο Θράκας αοιδός (τραγουδιστής) Θάμυρις μεγαλαύχησε, δηλώνοντας ότι μπορεί να ξεπεράσει στο τραγούδι ακόμη και τις ίδιες τις Μούσες. Αυτές, σαν το έμαθαν, θύμωσαν πολύ, τον συνάντησαν στο Δώριον της Μεσσηνίας κι εκεί τον τύφλωσαν και του αφαίρεσαν την ικανότητα να τραγουδά και να παίζει την κιθάρα. Αλλά και οι Σειρήνες, που τόλμησαν να διαγωνιστούν με τις Μούσες στο τραγούδι, βρήκαν άσχημο τέλος: έβγαλαν φτερά και πνίγηκαν στη θάλασσα.
ΣΧΟΛΙΑ ΚΑΚΡΙΔΗ
Ο αείμνηστος καθηγητής Ιωάννης Κακριδής, στον Β΄ τόμο του πεντάτομου έργου του, Ελληνική Μυθολογία, σημειώνει, μεταξύ άλλων:
«Η ετυμολογία της λέξης Μούσα είναι αμφίβολη, αν και φαίνεται οπωσδήποτε ινδοευρωπαϊκής προελεύσεως [. . .]. Στην ελληνική σκέψη έχει επιτελεσθεί η αντίθεση των Σειρήνων προς τις Μούσες και οι τελευταίες έχουν μείνει οι φωτεινές μορφές, οι ήπιες και μειλίχιες που φέρνουν στη ζωή των ανθρώπων την ομορφιά και την παρηγοριά της τέχνης και της ηθικής. Οι Μούσες είναι οι θεότητες της «προφορικής παράδοσης», που διασώζει από το παρελθόν ό,τι η κοινότητα θεωρεί απαραίτητα για τη διατήρηση και την επιβίωσή της: τις αξίες, τις αρχές και τους κανόνες συμπεριφοράς [. . .]. Το κυρίαρχο χαρακτηριστικό των Μουσών είναι ότι εκπροσωπούν μιαν ομορφιά, την ομορφιά της τέχνης, η οποία δεν είναι μόνο αισθητική-μορφική αλλά και ομορφιά περιεχομένου» (σ. 266-7).
(Συνεχίζεται)
