ΟΣΟ αυξάνονται οι γνώσεις μας, δεν πληθαίνουν μόνο τα ερωτηματικά, αλλά, ευθέως ανάλογα και οι διαπιστώσεις ότι γνωρίζουμε πολύ λιγότερα πράγματα απ’ όσα πιστεύουμε ότι ξέρουμε.
Η επιστημονική αλήθεια και ο ορθολογισμός, που έχουν βασιστεί στην αρχή της αιτίας και του αποτελέσματος, προκειμένου να εξηγήσουν τον κόσμο, κάθε άλλο παρά απαντήσεις δίνουν στα μεγάλα ερωτήματα.
ΘΑ πάρω τα πράγματα με τη σειρά προκειμένου να αντιληφθείτε και εσείς πώς άρχισαν τα ερωτηματικά και τι τέλος πάντων γνωρίζουμε.
ΑΠΟ το περασμένο Σάββατο το πρωί, βρίσκομαι στο Περθ και τις πρώτες τέσσερις μέρες τις πέρασα έτσι όπως ονειρευόμουν να τις περάσω: χαζεύοντας τον Ινδικό Ωκεανό, που αρχίζει μπρος στα πόδια μου και διαβάζοντας.
ΣΥΜΦΩΝΑ με όσα γνωρίζουμε μέχρι σήμερα, όλα τα έμβια όντα (συμπεριλαμβανομένης και της αφεντιάς μας) ξεκίνησαν από εκεί.
ΛΕΝΕ, μάλιστα, ότι για να θυμόμαστε αυτή την αρχέγονη καταγωγή μας, τα δάκρυά μας παραμένουν αλμυρά, προσθέτοντας ότι ο ωκεανός και η φωτιά είναι βαθιά χαραγμένα στον συλλογικό μας ψυχισμό, γι’ αυτό οι άνθρωποι μπορούν να τα κοιτάζουν για ώρες, χωρίς να βαριούνται.
ΑΝ λάβουμε υπόψη μας ότι σε κάθε σταγόνα του ωκεανού ζουν βακτηρίδια και διάφοροι άλλοι μικροοργανισμοί, αυτό, εκτός των άλλων, σημαίνει ότι το πράγμα είναι ζωντανό!
ΑΥΤΑ σκεπτόμουν χαζεύοντας (τον ζώντα και… «σκεπτόμενο» ωκεανό!) μέχρι που προχθές το πρωί διάβασα στην εφημερίδα «The Australian» μια σχετική είδηση που με «έστειλε» σε ακόμα πιο… βαθιά νερά.
ΣΥΜΦΩΝΑ με την είδηση, μια ομάδα επιστημόνων εξοπλισμένη με την τελευταία λέξη της τεχνολογίας, ανακάλυψε τα 9 τελευταία εννέα χρόνια 17.650 άγνωστα είδη ψαριών και άλλων θαλάσσιων οργανισμών, που ζουν σε απόλυτο σκοτάδι, σε βάθος από 200 έως 5.000 μέτρα κάτω από την επιφάνεια των ωκεανών!
ΤΡΕΦΟΝΤΑΙ με βακτηρίδια, μικρο-οργανισμούς, κουφάρια φαλαινών και άλλων ψαριών και, τέλος πάντων, ό,τι πέσει στην αντίληψή τους και είναι του… χεριού τους.
ΟΙ ειδικοί υποστηρίζουν, επίσης, ότι ενδεχομένως υπάρχουν σε ακόμα μεγαλύτερα βάθη, εκατοντάδες χιλιάδες είδη που δεν έχουν καταγραφεί και μάς είναι εντελώς άγνωστα.
Η ζωή στην θάλασσα (απ’ όπου και ξεκίνησε η ζωή) είναι πολύ πιο «προχωρημένη», πολύπλοκη και ενδιαφέρουσα απ’ ό,τι στην στεριά και εκεί ζουν εκατομμύρια περισσότερα είδη. Υπολογίζεται ότι στον πλανήτη μας ζουν πάνω από 60 εκατομμύρια είδη ζωών.
ΜΕΤΑ απ’ όλα αυτά, είναι απόλυτα δικαιολογημένο να σκεφτεί κάποιος: τι νόημα έχουν όλα αυτά; Ποιος ο λόγος της ύπαρξής τους; Τι εξυπηρετούν και ποιος (και γιατί) τα δημιούργησε;
ΓΙΑΤΙ ο θεός να δημιουργήσει 4.000 διαφορετικά είδη μυρμηγκιών και 2.500 είδη διαφορετικών καβουριών; Και αν δεν τα δημιούργησε ο θεός. ποιος τα δημιούργησε και γιατί;
ΚΑΙ ακόμα: θα μπορέσουμε ποτέ να απαντήσουμε σε αυτά και τόσα άλλα «γιατί» ή πρόκειται για ερωτήσεις που μάς υπερβαίνουν και δεν πρόκειται ποτέ να απαντηθούν;
ΛΕΩ λοιπόν, μιας και έχω αρκετό χρόνο στη διάθεσή μου και τον ωκεανό μπροστά μου, με «δάνεια» από βιβλία, ντοκιμαντέρ, ακούσματα, συζητήσεις και λοιπά (και ό,τι τέλος πάντων θυμάμαι απ’ όλα αυτά) να κάνω μια σύντομη αναδρομή στην συναρπαστική πορεία που ακολούθησε η ανθρώπινη σκέψη τα τελευταία 300 χρόνια να απαντήσει στο μεγάλο ερώτημα της ύπαρξης της ζωής.
ΞΕΡΩ ότι το εγχείρημα δεν είναι εύκολο, ιδιαίτερα όταν επιβάλλεται (λόγω χώρου και ελλιπών γνώσεων) να συμπυκνώσει κανείς δύσβατες και περίπλοκες έννοιες, αλλά θα το τολμήσω ελπίζοντας στην να μού συγχωρήσετε τυχόν αβλεψίες και παραλείψεις.
ΟΛΟ αυτό το τρομακτικό εγχείρημα, όπως υποστηρίζει σε ένα από τα τελευταία του βιβλία με τίτλο «Αποσπάσματα μιας φιλοσοφίας της φύσης» ο Φώτης Τερζάκης (για τον οποίο σας έχω ξαναμιλήσει) που λέγεται δυτική επιστήμη και αρχίζει με τους Καρτέσιο, Κέπλερ, Γαλιλαίο, Μπέϊκον, Νεύτων και άλλους και φτάνει έως την ατομική ενέργεια, τον ηλεκτρονικό υπολογιστή και τη βιοκυβερνητική, βασίστηκε στην ιδέα της ισοδυναμίας ανάμεσα στο «γνωρίζω» και το «καθιστώ κάτι χρήσιμο».
ΜΕΧΡΙ και τον 18ο αιώνα θρησκεία και επιστήμη πήγαιναν χέρι-χέρι, παρά τις προσωρινές αναταράξεις με τον Γαλιλαίο στις αρχές του 17ου αιώνα. Και με αυτόν η Εκκλησία κατέβαλλε προσπάθειες να περάσει στο «ντούκου» τα όσα (δικαιολογημένα) υποστήριζε, αλλά με την επιμονή του να προσυπογράψει και ο πάπας ότι όλα αυτά που λέει είναι σωστά, ακολούθησε η δίκη και τα γνωστά.
ΤΟΝ χρόνο που πέθανε ο Γαλιλαίος γεννήθηκε ο μεγαλύτερος μαθηματικός όλων των εποχών, ένας άνθρωπος που έμελλε να διατυπώσει τους αμετακίνητους νόμους της νέας επιστήμης, συνυφαίνοντας σε μια εντυπωσιακή σύνθεση τη φυσική με τον χριστιανισμό: Ο Ισαάκ Νεύτων.
ΕΚΕΙ που ο Γαλιλαίος επιζητούσε να αποσπάσει βίαια από τους κληρικούς την επιστημολογική εξουσία, ο Νεύτων ήθελε να την μοιραστεί μαζί τους. Ενώ ο Γαλιλαίος τους είδε εντέλει ως εχθρούς του, ο Νεύτων τους προόριζε για συμμάχους του.
ΑΚΟΛΟΥΘΩΝΤΑΣ πιστά το πυθαγόρειο πνεύμα, ο άνθρωπος που εδραίωσε τελικά τη φυσική ως τη «βασιλίδα των επιστημών», έβλεπε το έργο ολόκληρης της ζωής του ως μιαν αναζήτηση του θεού.
Ο Νεύτων είδε πίσω από τη θεωρία της βαρύτητας τον νόμο της παγκόσμιας έλξης – και με μια εξίσωση από τις απλούστερες και ταυτόχρονες ευφυέστερες στην ιστορία της επιστήμης, έδειξε ακριβώς με ποιον τρόπο λειτουργεί η εν λόγω δύναμη. Ο ουρανός και η γη ενώθηκαν οριστικά επί ενός μαθηματικού θεμελίου.
ΕΚΤΟΣ από τους νόμους της βαρύτητας, ο Νεύτων διατύπωσε και τους τρεις νόμους της κίνησης των σωμάτων που για περισσότερα από 200 χρόνια ίσχυαν ως αρχέτυπο όλων των επιστημονικών νόμων.
ΤΟ βιβλίο του, «Μαθηματικές αρχές της φυσικής φιλοσοφίας», έγινε το σημαντικότερο βιβλίο στην ιστορία των δυτικών επιστημών μετά από τα «Φυσικά» του Αριστοτέλη και μέχρι τον δέκατο ένατο αιώνα αντιμετωπίζονταν ως η βίβλος της ίδιας της επιστήμης.
ΤΗΝ ίδια περίπου εποχή, ο Φράνσις Μπέϊκον, (1561-1626) διατύπωνε το πνεύμα της νέας επιστημονικής μεθοδολογίας και τους βασικούς της σκοπούς, οι οποίοι δεν είναι άλλοι από την απεριόριστη κυριαρχία του ανθρώπου πάνω στη φύση. Στον ίδιο χρωστάμε και την (διάσημη) ρήση «Η γνώση είναι ισχύς».
Η πραγματική αντιπαλότητα μεταξύ θρησκείας και επιστήμης γεννήθηκε τον 18ο αιώνα, αρχικά μέσα από το έργο των εγκυκλοπαιδιστών και, κυρίως, μετά την Γαλλική Επανάσταση, όταν δηλαδή η επιστήμη έγινε ένα από τα ιδεολογικά όπλα της αστικής τάξης για την χειραφέτησή της από το Παλαιό Καθεστώς και την Εκκλησία που ήταν ένας από τους στυλοβάτες του.
ΣΕ όλη αυτή την περίοδο, το κυρίαρχο επιστημολογικό μοντέλο είχε τη μορφή της Πεφωτισμένης Δεσποτείας: ο θεός ήταν μεν ο απόλυτος δημιουργός και κυρίαρχος του κόσμου, όμως η ύπαρξή του γίνονταν αδιάφορη καθώς ανάγονταν σε ένα σύνολο φυσικών νόμων, που ήταν αυτοί το αντικείμενο της γνώσης.
ΤΟ σχίσμα Εκκλησίας και επιστήμης κορυφώθηκε μισό αιώνα αργότερα, όταν ο Κάρολος Δαρβίνος με το έργο του «Η προέλευση των ειδών μέσω της φυσικής επιλογής» (1859) θα έδινε την ισχυρή ώθηση στη βιολογία συντονίζοντας τον βηματισμό της με τις άλλες φυσικές επιστήμες, προκαλώντας έτσι την οργή της Εκκλησίας η οποία ήδη έχανε τον έδαφος της πνευματικής κυριαρχίας κάτω από τα πόδια της.
Η νέα επιστήμη προκάλεσε μια τεχνολογική επανάσταση που άλλαξε την πορεία της ζωής σε ολόκληρο τον κόσμο. Στις αρχές του 18ου αιώνα, ανακαλύφθηκε η ατμομηχανή για να αντλεί νερό από τα ορυχεία. Αργότερα, οι ατμομηχανές χρησιμοποιήθηκαν στα τρένα, τα πλοία και τη βιομηχανία.
ΤΗΝ ίδια εποχή ανακαλύφθηκε και ο ηλεκτρισμός, που από τα μέσα του 19ου αιώνα άρχισε να μπαίνει σε κάθε σπίτι και κάθε εργοστάσιο, αλλάζοντας τη ζωή σε τέτοιο βαθμό, που μόνο το τυπογραφικό εργαστήριο στο παρελθόν ίσως είχε κάνει.
ΚΑΙ πριν τελειώσει ο αιώνας αυτός, ο Χερτζ (1887) ανακάλυψε τα ραδιοκύματα που έφεραν επανάσταση στις επικοινωνίες. Το ραδιόφωνο, που, επίσης, μπήκε σε κάθε σπίτι, ανακαλύφθηκε το 1920. Ο κόσμος πλέον είχε για πάντα αλλάξει.
ΣΤΟ μεταξύ, καθώς γινόταν φανερό ότι η επιστήμη μπορεί να είναι χρήσιμη στη βιομηχανία και να βοηθήσει στην συσσώρευση τεράστιων κερδών σε όσους ήταν σε θέση να κατανοήσουν τη λειτουργία της παρουσιάστηκε μια τεράστια ζήτηση για πρόσωπα με επιστημονική ειδίκευση.
ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΟΥ να ανταποκριθούν σε αυτή τη ζήτηση, άρχισαν από το δεύτερο ήμισυ του αιώνα να δημιουργούνται πολλές από τις μεγάλες τεχνολογικές σχολές του κόσμου: το Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης, το Βασιλικό Κολλέγιο Επιστημών του Λονδίνου, το Τεχνικό Πανεπιστήμιο του Βερολίνου και άλλα.
ΜΙΚΡΟΓΡΑΦΙΑ αυτής της τάσης υπήρξε η άνοδος του επαγγέλματος της μηχανολογίας. Μηχανολογία, ηλεκτρολογία, χημική μηχανική, ναυπηγική και αεροναυπηγική, ήταν όλες στην πραγματικότητα, μορφές των εφαρμοσμένων μαθηματικών.
Ο καπιταλισμός υπήρξε πράγματι μια επιστημονική επιχείρηση! Την ερχόμενη Πέμπτη θα μιλήσουμε για τη μεγάλη επαναστατική πλάνη. Αυτά και γεια χαρά.
