ΜΕΡΟΣ 1ο.
Είναι γεγονός ότι ο θάνατος τρυπώνει – απρόοπτα, πολλές φορές – στη ζωή μας και την αναποδογυρίζει. Είναι επίσης αναντίλεκτο γεγονός ότι ο φόβος του θανάτου γέννησε μύθους, θρησκείες, θυσίες, ιεροτελεστίες, μνημόσυνα και άλλα πανηγύρια.
Η Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία δεν μιλά για πεθαμένους, αλλά για «κεκοιμηκότες» («κοιμισμένους»). Βλέπει τη λέξη «θάνατος» σαν αχινό, περιτυλιγμένη με σκληρά, μαύρα αγκάθια και χρησιμοποιεί την παραμυθητική λέξη «κοίμηση» ως αντίδοτο για τη θανατοφοβία. Κι όμως, στον Νέο Κόσμο βλέπουμε αγγελίες θανάτου, όχι αγγελίες κοίμησης. Οι συμπάροικοι χριστιανοί, που λένε «με θλίψη αναγγέλλουμε το θάνατο του πολυαγαπημένου μας . . .», είναι «έξυπνοι» άνθρωποι, δηλ. βρίσκονται «εκτός ύπνου». Γνωρίζουν αυτό που όλα τα παιδάκια γνωρίζουν: ότι μόνο οι ζωντανοί κοιμούνται. Τους συγχαίρω!
Το μυστήριο του θανάτου έδωσε τροφή και στη φιλοσοφική σκέψη, και οι φιλόσοφοι έπρεπε να πάρουν θέση απέναντί του. Ένας από τους αρχαίους Έλληνες φιλόσοφους που πήρε ανδρική θέση απέναντι στο φόβο του θανάτου, ήταν ο αγαπητός μας Επίκουρος. Προσωπικά, αγαπώ ιδιαίτερα τον Επίκουρο, γιατί δεν έδωσε εύκολη θεολογική λύση στο πρόβλημα του θανάτου. Θα δούμε την περί θανάτου διδασκαλία του Επίκουρου στο επόμενο άρθρο. Σήμερα θα μιλήσουμε κυρίως για την ηδονή.
ΤΑ «ΓΟΥΡΟΥΝΙΑ»
Ο Επίκουρος κυνηγήθηκε από τους πρώιμους χριστιανούς και η φιλοσοφία του έφτασε σε μας θλιβερά ακρωτηριασμένη και εγκληματικά στρεβλωμένη. Και το τραγικό είναι ότι ακόμη και σήμερα τον βρίζουν οι ίδιοι οι ομοεθνείς του χριστιανοί Νεοέλληνες! Χωρίς να έχουν μελετήσει και κατανοήσει τη φιλοσοφία του, τον καταγγέλλουν ότι δήθεν δίδαξε το «φάγωμεν και πίωμεν, αύριον γαρ αποθνήσκομεν». Χαρακτηρίζουν τους οπαδούς της επικούρειας φιλοσοφίας «γουρούνια από το κοπάδι του Επίκουρου»!
Ο Απόστολος Παύλος όχι μόνο κατασκεύασε τη λέξη «ειδωλολάτρης», αλλά ταύτισε τον ειδωλολάτρη – και συνεπώς τον κάθε Έλληνα – με τον πόρνο, τον ακάθαρτο, τον πλεονέκτη! Να τι γράφει ο μισέλληνας Απόστολος: «τούτο γαρ ίστε γινώσκοντες, ότι πας πόρνος ή ακάθαρτος ή πλεονέκτης, ό έστιν ειδωλολάτρης, ούκ έχει κληρονομίαν εν τη βασιλεία του Χριστού και θεού» (Προς Εφεσίους 5:5). Αλλά εμείς έχουμε τα στοιχεία ν’ αποστομώσουμε τους εχθρούς του Επίκουρου. Θα παραθέσουμε τα λόγια του Έλληνα σοφού, όπως αυτά έχουν φτάσει σε μας.
ΛΟΓΙΑ ΣΟΦΑ
Για την ηδονή αυτή καθαυτή, λέει ο Επίκουρος: «Όρος του μεγέθους των ηδονών η παντός του αλγούντος υπεξαίρεσις». Δηλαδή: «Όριο του μεγέθους των ηδονών είναι η εξάλειψη κάθε πόνου». Με άλλα λόγια, ο Επίκουρος περιορίζει το μέγεθος της ηδονής, μέχρι το σημείο που δεν νιώθουμε κανέναν ψυχικό ή σωματικό πόνο. Δηλαδή, δεν χρειάζεται να τρέξουμε μακριά για να βρούμε την ηδονή: η απαλλαγή και μόνο από τον πόνο την εξασφαλίζει.
Το ότι ο Επίκουρος περιορίζει την ηδονή, και μάλιστα σε κάποιες περιπτώσεις δεν την επιδιώκει, φαίνεται και από ετούτα εδώ τα λόγια του: «Τότε χρείαν έχομεν της ηδονής, όταν εκ του μη παρείναι αυτήν αλγώμεν. Όταν δε τούτο μη πάσχωμεν, εν αισθήσει καθεστώτες, τότε ουδεμία χρεία της ηδονής». Δηλαδή: «Χρειαζόμαστε την ηδονή, όταν η απουσία της μας προξενεί πόνο. Όταν όμως δεν μας συμβαίνει αυτό, δεν υπάρχει ανάγκη της ηδονής».
Τέλος, για την ηδονή λέει και το εξής: «Ουδεμία ηδονή καθ’ εαυτήν κακόν, αλλά τα τινών ηδονών ποιητικά πολλαπλασίους επιφέρει τας οχλήσεις των ηδονών». Δηλαδή: «Καμιά ηδονή από μόνη της δεν είναι κακό πράγμα. Όμως ορισμένες ηδονές παράγονται με μέσα που επιφέρουν πολύ περισσότερες ενοχλήσεις παρά ηδονές». Εδώ θέλει να μας πει ότι δεν είναι όλες οι ηδονές το ίδιο αξιόκτητες: υπάρχουν ηδονές που πρέπει να τις αποφεύγουμε, όταν η απόκτησή τους μας προκαλεί περισσότερες ενοχλήσεις.
Όμως γιατί κατηγορήθηκε ο Επίκουρος για ηδονοθηρία; Διότι βρέθηκε μια κακή διατύπωση της θέσης του, που λέει: «Αρχή και ρίζα παντός αγαθού η της γαστρός ηδονή». Δηλαδή: «Αρχή και ρίζα σε κάθε αγαθό είναι η ηδονή του στομαχιού». Είναι εύκολο να παρεξηγηθεί εδώ ο Επίκουρος, αν η φράση του αυτή δεν ερμηνευτεί στο ευρύτερο πλαίσιο της φιλοσοφίας του περί «αταραξίας». Για τον Επίκουρο, το μεγαλύτερο αγαθό που μπορεί ο άνθρωπος ν’ απολαύσει, είναι η ψυχοπνευματική γαλήνη και απόλυτη ηρεμία (αταραξία). Όμως δεν μπορούμε να είμαστε ήρεμοι (ατάραχοι), όταν το στομάχι μας είναι άδειο και νιώθουμε πόνο και δυσφορία. Συνεπώς, η γαστρική «απονία» (έλλειψη πόνου στο στομάχι), που ισοδυναμεί με γαστρική ηδονή, είναι η αρχή κάθε αγαθού. Δηλαδή, ο Επίκουρος είπε το αυτονόητο: κανένας δεν μπορεί ν’ απολαύσει τα αγαθά της ζωής με πρησμένο από την πείνα στομάχι. Αυτό είναι όλο!
Αλλά το ξεκαθαρίζει και μ’ ετούτα εδώ τα λόγια: «Η φωνή της σάρκας γυρεύει να μη πεινά, να μη διψά, να μην ξεπαγιάζει. Όποιος τα έχει αυτά και προσδοκά να τα διατηρήσει, μπορεί να παραβγεί σ’ ευδαιμονία ακόμη και με τον Δία». Κι όμως, οι χριστιανικές φαρμακόγλωσσες κατηγόρησαν τον αθώο Έλληνα!
Τέλος, για τη φιλία, λέει: «Μη σε απασχολεί τι τρως και πίνεις, αλλά με ποιους τρως και πίνεις». Στον έγγαμο άνδρα συμβουλεύει: «Η γυναίκα σου περισσότερο πρέπει να σε σέβεται και όχι να σε φοβάται. Δεν την πήρες για υπηρέτρια, αλλά για σύντροφο στη ζωή». Υπέροχη συμβουλή, σε σύγκριση με αυτή που δίνει ο Απόστολος Παύλος, «η δε γυνή ίνα φοβήται τον άνδρα» (ό.π. 5:33).
(Συνεχίζεται)
