Πολύς λόγος γίνεται τελευταία για την ομηρική Ιθάκη και, φυσικά, για τις περιπέτειες του Οδυσσέα. Το θέμα είναι αιώνιο, πάντοτε επίκαιρο, αλλά και πελώριο να αντιμετωπιστεί σε μία σύντομη επιφυλλίδα. Συνοπτικά, θα έλεγα ότι ο Όμηρος μόρφωσε την Ελλάδα και ως ένα τέτοιο αποτέλεσμα έρχεται και σήμερα, αλλά και σε κάθε εποχή, που μάς δείχνει τον ανθρώπινο δρόμο. Τα ποιήματά του είναι μία παιδαγωγική απόλαυση, αλλά και ένα μάθημα ζωής για πάντα.
Η παράδοση θέλει τον Όμηρο ως τον δημιουργό των δύο πιο κλασικών δημιουργημάτων: της «Ιλιάδας» με 15.693 στίχους και της «Οδύσσειας» με 12.110 περιεκτικότατους και περιγραφικούς στίχους. Η σύνθεσή τους έγινε τον 8ο αιώνα π.Χ., αλλά αναφέρονται για γεγονότα που έγιναν την εποχή του Τρωϊκού Πολέμου, εκεί γύρω στο 12ο αιώνα. Όπως διαπιστώνεται από το μεγάλο χρονικό διάστημα αιώνων, είναι κατασκευάσματα μιας πολύ μεγάλης επικής ποίησης και μιας μεγάλης παράδοσης αοιδών πολλών γενεών. Πρέπει εδώ να τονιστεί ότι τόσο μεγάλα ποιήματα δεν μπορούσαν να διατηρηθούν ακέραια χωρίς τη γραφή του φωνητικού αλφαβήτου. Με τη βοήθεια αυτής της γραφής, έφτασαν μέχρι σε μας. Τον έκτο αιώνα π.Χ. ήταν ο Πεισίστρατος ο οποίος συνειδητοποίησε ότι τα έργα αυτά του Ομήρου μπορούσαν να γίνουν η παιδαγωγική βάση της εκπαίδευσης της εποχής του και γι’ αυτό τα συγκέντρωσε όλα σε πολύ χρήσιμα και διδακτικά εγχειρίδια. Έτσι οι αρχαίοι μας στήριξαν την εκπαίδευση των παιδιών τους στα ομηρικά έπη.
Οι ζωντανές και λαμπρές περιγραφές του Ομήρου, αλλά και οι ευχάριστες και συγκινητικές αφηγήσεις του ενέπνευσαν πλήθος αριστουργήματα της τέχνης από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Από τα έπη αυτά εμπνεύστηκαν σχεδόν όλοι οι ποιητές της αρχαιότητας καθώς επίσης οι καλλιτέχνες της γλυπτικής, της αγγειογραφίας, της ζωγραφικής και κάθε άλλης τέχνης. Αυτά ακόμη εμπνέουν και σήμερα ποιητές, πεζογράφους, γλύπτες, θεατρικούς συγγραφείς, αλλά και σκηνοθέτες του κινηματογράφου, συνθέτες ακόμη και διαφημιστές.
Η Ομηρική Οδύσσεια πήρε το όνομά της από τον πρωταγωνιστή και ήρωα του έπους τον Οδυσσέα, ο οποίος ήταν και ένας από τους αρχηγούς της εκστρατείας της Τροίας. Ως κεντρικό θέμα έχει το νόστο του στην πατρίδα. Νόστος είναι η επιστροφή του ξενιτεμένου στην πατρίδα, η επάνοδός του, ο επαναπατρισμός. Ο Οδυσσέας αγωνίζεται να επιστρέψει στην Ιθάκη, την πατρίδα του, να ξανακερδίσει το θρόνο του, να βρει τη γυναίκα του Πηνελόπη και να γνωρίσει και να πρωτοδεί τον εικοσάχρονο γιο του Τηλέμαχο.
Στις 24 ραψωδίες της «Οδύσσειας» (α-ω), βρίσκουμε όλες τις λαϊκές μυθιστορίες του καιρού του Τρωϊκού Πολέμου, τις παραδόσεις, τα παραμύθια των ναυτικών, περιγραφές άγνωστων τόπων, φοβερά τέρατα όπως οι κύκλωπες και πολλά άλλα. Επίσης, όμως, ο ποιητής μιλάει για την αγάπη, την ερωτική πίστη, την πατρίδα, τον κάτω κόσμο, τη φιλία, την ευγένεια, την ομορφιά και τη δύναμη του ανθρώπου να τα καταφέρνει μπροστά στις δυσκολίες της ζωής και να βγαίνει νικητής χάρη στις ανθρώπινες αρετές και ικανότητες του.
Για μία κάποια παιδαγωγική γεύση, παραθέτω παρακάτω τους δέκα πρώτους στίχους της πρωτότυπης «Οδύσσειας» όπως τους είπε/έγραψε ο ίδιος ο Όμηρος και πώς τους απέδωσαν στη σημερινή μας γλώσσα οι σημερινοί λόγιοί μας Νίκος Καζαντζάκης και Ιωάννης Κακριδής:
Άνδρα μοι ἔννεπε, μοῦσα, πολύτροπον, ὃς μάλα πολλὰ
πλάγχθη, ἐπεὶ Τροίης ἱερὸν πτολίεθρον ἔπερσεν:
πολλῶν δ’ ἀνθρώπων ἴδεν ἄστεα καὶ νόον ἔγνω,
πολλὰ δ’ ὅ γ’ ἐν πόντῳ πάθεν ἄλγεα ὃν κατὰ θυμόν,
ἀρνύμενος ἥν τε ψυχὴν καὶ νόστον ἑταίρων.
ἀλλ’ οὐδ’ ὣς ἑτάρους ἐρρύσατο, ἱέμενός περ:
αὐτῶν γὰρ σφετέρῃσιν ἀτασθαλίῃσιν ὄλοντο,
νήπιοι, οἳ κατὰ βοῦς Ὑπερίονος Ἠελίοιο
ἤσθιον: αὐτὰρ ὁ τοῖσιν ἀφείλετο νόστιμον ἦμαρ.
τῶν ἁμόθεν γε, θεά, θύγατερ Διός, εἰπὲ καὶ ἡμῖν.
Τον άντρα, Μούσα, τον πολύτροπο τραγούδα μου, που πλήθος
διάβηκε τόπους, αφού πάτησε της Τροίας το κάστρο το άγιο,
και πολιτείες πολλές εγνώρισε, πολλών βουλές ανθρώπων,
κι αρίφνητα τυραννία ετράβηξε στα πέλαγα η καρδιά του,
για να σωθεί κι αυτός παλεύοντας και πίσω τους συντρόφους
να φέρει· κι όμως δεν τους γλίτωσε, κι ας το ποθούσε τόσο·
τι από τις ίδιες τους εχάθηκαν τις ανομίες εκείνοι
οι ανέμυαλοι, που τ’ ουρανόδρομου τα βόδια εφάγαν Ήλιου,
κι αυτός τη μέρα τους αρνήστηκε του γυρισμού. Για τούτα
και μας για λέγε, κάπου αρχίζοντας, κόρη θεϊκιά του Δία.
