Η ραγδαία πληθυσμιακή αύξηση, οι κλιματικές αλλαγές και το φαινόμενο του θερμοκηπίου καθιστούν τον πλανήτη και την ανθρωπότητα που εδράζεται σε αυτόν θέατρο δραματικών, τόσο τωρινών όσο και μελλοντικών, αλλαγών. Πρωταγωνιστής των πράξεων που πρόκειται να παιχθούν είναι το διατροφικό πρόβλημα σε παγκόσμιο επίπεδο.

Στην καρδιά της πλοκής της μελλοντολογικής ταινίας που γυρίζεται -σε μεγάλο βαθμό χωρίς τη συμμετοχή μας- είναι το πώς θα τρέφεται το ανθρώπινο είδος το 2050. Η ποσότητα της παραγόμενης τροφής και η επάρκειά της αποτελούν τη μία έγνοια. Ο καταμερισμός της τροφής και οι τιμές της είναι η δεύτερη σκοτούρα, η οποία ξετυλίγεται σε ευθεία συνάρτηση με την πρώτη.

ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ

Το κουβάρι των εξελίξεων κρατά καλά κρυμμένο το μυστικό του και οι ειδικοί περισσότερο ανησυχούν παρά προβλέπουν, περισσότερο καταγράφουν δυσοίωνα δεδομένα και στοιχεία και πολύ λιγότερο προεξοφλούν λύσεις και βεβαιώνουν διεξόδους. Διανύουμε την περίοδο των στατιστικών, οι οποίες πασχίζουν να περιγράψουν το παγκόσμιο διατροφικό φαινόμενο, η πολυπλοκότητα όμως του οποίου αντιστέκεται σθεναρά σε κάθε απόπειρα ολοκληρωμένης περιγραφής και αξιόπιστης πρόγνωσης.

Πολλοί και αντιφατικοί παράγοντες μπλέκονται στη λειτουργία και συμπεριφορά του φαινομένου, οι οποίοι δεν δρουν συντονισμένα αλλά συνεισφέρουν άτακτα, με αποτέλεσμα η διατροφή του ανθρώπινου γένους να μετατρέπεται σε ευάλωτο σύστημα με ασταθή και απρόβλεπτη πορεία. Οι παράγοντες που επηρεάζουν τον τρόπο που τρεφόμαστε και θα καθορίσουν τον τρόπο που θα τραφούμε είναι πολιτικοοικονομικοί, τεχνολογικοί, περιβαλλοντικοί, μετεωρολογικοί και γεωλογικοί.

Και πρώτα απ’ όλα, η γεωλογική συμπεριφορά του πλανήτη που μας φιλοξενεί, η οποία εξελίσσεται ερήμην μας. Κανείς δεν μας ρωτά γι’ αυτό και επειδή ο πλανήτης μετρά τον χρόνο του με τελείως διαφορετικό ρολόι από εκείνο του ανθρώπινου πολιτισμού, το μέλλον σε πλανητικό επίπεδο παραμένει αθέατο. Το πληθυσμιακό μέλλον της ανθρωπότητας όμως είναι λίγο πολύ δεδομένο. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, το 2050 θα πρέπει να θρέψουμε 9 δισ. στόματα. Όταν με δυσκολία καταφέρνουμε να το κάνουμε σήμερα, με τα 6 δισ. που αριθμούμε. Όπως αναφέρει ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ, πάνω από ένα δισ. άνθρωποι υποσιτίζονται σήμερα.

Η ΚΡΕΑΤΟΦΑΓΙΑ

Η εντυπωσιακή αύξηση στην κατανάλωση κρέατος παγκοσμίως, δυσανάλογα μεγαλύτερη από την αύξηση του πληθυσμού, αποδεικνύει μεταστροφή και στις διατροφικές συνήθειες. Δεν φτάνει δηλαδή που ολοένα και πληθαίνουμε, αλλά όλο και περισσότερο τείνουμε να τρεφόμαστε κατά το αδηφάγο, ταχυφάγο και σπάταλο δυτικό πρότυπο. Η κτηνοτροφική παραγωγή, πασχίζοντας να ανταποκριθεί στους αυξανόμενους ρυθμούς κατανάλωσης, επιβαρύνει κι άλλο την ατμόσφαιρα του πλανήτη. Η μέση κατανάλωση κρέατος από το 1990 υπερδιπλασιάστηκε και σε 20 χρόνια θα έχει τετραπλασιαστεί. Σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ, η εκτροφή χοίρων, προβάτων και βοοειδών ευθύνεται για το 20% της έκλυσης των αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Ακόμη, η κτηνοτροφία θεωρείται πολύ πιο αντιοικονομική και αντιπαραγωγική δραστηριότητα από τη γεωργία, αν συγκρίνουμε τη χρήση της γης με τη θρεπτική αξία του παραγόμενου προϊόντος. Ένα χωράφι δηλαδή αν καλλιεργηθεί θα θρέψει επαρκώς πολύ περισσότερο κόσμο από ό,τι αν χρησιμοποιηθεί για την εκτροφή βοοειδών ή πουλερικών.

Η ΚΛΩΝΟΠΟΙΗΣΗ

Εδώ είναι που προστρέχουμε στην τεχνολογία και τη γενετική. Η κλωνοποίηση παρουσιάζεται ως μία εναλλακτική. Η αμερικανική νομοθεσία επέτρεψε τη βρώση τόσο των κλωνοποιημένων ζώων όσο και των απογόνων τους, θεωρώντας την ακίνδυνη. Η Ε.Ε. ακόμη δεν έχει αποφασίσει επί του θέματος. Μία άλλη κάπως γραφική διέξοδος είναι η ενθάρρυνση της εντομοφαγίας, στην οποία έχουμε προσφάτως αναφερθεί. Άλλη, πιο «τεχνολογική» λύση που συζητιέται, αρκούντως εντυπωσιακή και ταιριαστή με τις παραστάσεις της επιστημονικής φαντασίας, είναι η παραγωγή τεχνητού κρέατος.

Ολλανδοί επιστήμονες παρασκεύασαν χοιρινό κρέας σε συνθήκες εργαστηρίου. Πήραν κύτταρα από χοίρο και τα πολλαπλασίασαν σε δοκιμαστικό σωλήνα επιτυγχάνοντας τη δημιουργία μυϊκού ιστού. Αυτό που μένει, σύμφωνα με όσα δήλωσε στους «Sunday Times» ο Μαρκ Ποστ, φυσιολόγος του Πανεπιστημίου του Αϊντχόβεν, είναι να βρουν έναν τρόπο να εξασκήσουν τον μυώνα, να του κάνουν δηλαδή γυμναστική, με την ελπίδα ότι θα μετατραπεί σε κάτι σαν νόστιμη μπριζόλα. Οικολόγοι και χορτοφάγοι χαιρέτισαν τα νέα, θεωρώντας τα καλά και «ηθικά». Καλά για το περιβάλλον και ηθικά επειδή έτσι αποφεύγεται η θανάτωση των ζώων.

ΤΟ ΚΛΙΜΑ

Το φαινόμενο του θερμοκηπίου και η υπερθέρμανση του πλανήτη είναι μία μεγάλη συζήτηση καθώς η δράση του φαινομένου είναι διπλής όψεως. Από τη μία λειτουργεί επιβαρυντικά αφού, σύμφωνα με πολλούς επιστήμονες και κλιματολόγους, διαταράσσει τις οικολογικές ισορροπίες, προκαλεί πλημμύρες και ξηρασίες καταστρέφοντας σοδειές, ανεβάζει τη στάθμη των θαλάσσιων υδάτων και υποβιβάζει τον υδροφόρο ορίζοντα. Από την άλλη τα αέρια του θερμοκηπίου, και κυρίως το διοξείδιο του άνθρακα, και η επακόλουθη άνοδος της θερμοκρασίας ευνοούν σε αρκετά κλίματα τις γεωργικές καλλιέργειες και πολλαπλασιάζουν την καρποφορία της αυτοφυούς χλωρίδας, αυξάνοντας, κατά συνέπεια, τον πληθυσμό πολλών άγριων ζώων.

Οι φυσικές καταστροφές, προϊόντα κλιματικών αλλαγών που είτε οφείλονται στο φαινόμενο του θερμοκηπίου είτε αποτελούν αναπόφευκτο επεισόδιο στη γεωλογική διαδρομή του πλανήτη, αλλάζουν γοργά και αναπάντεχα τις διατροφικές συνθήκες. Οι φετινές ξηρασίες στη Ρωσία και την Ουκρανία διατάραξαν την παγκόσμια αγορά δημητριακών και ανέβασαν τις τιμές, επιβαρύνοντας την ήδη επικρατούσα διατροφική ανασφάλεια. Η Ρωσία, τρίτη χώρα στον κόσμο σε εξαγωγές σιτηρών, θα υποστεί μείωση της γεωργικής της παραγωγής κατά 30%. Πολλοί φοβούνται ότι φέτος θα αναγκαστεί να προβεί ακόμη και σε εισαγωγές. Ρωσία, Ουκρανία και Καζακστάν παράγουν το 30% των δημητριακών παγκοσμίως. Σύμφωνα με τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας η παγκόσμια συγκομιδή θα πέσει φέτος κατά 4%: «Αυτό που είναι σίγουρο, ασχέτως κλιματικών αλλαγών, είναι η αστάθεια στις αγορές τροφίμων. Διότι μοιραία θα ακολουθήσουν και άλλες χρονιές όπου η αγροτική παραγωγή θα υποφέρει από αναπάντεχες πλημμύρες και ξηρασίες, λίγο πριν από τον θερισμό».

ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

Η προβλεπόμενη από τους κλιματολόγους ανύψωση των θαλάσσιων υδάτων κατά ένα μέτρο μέσα στον αιώνα που διανύουμε θα έχει δυσμενείς συνέπειες στις ρυζοκαλλιέργειες σε χώρες όπως το Βιετνάμ και το Μπανγκλαντές. Ο Λέστερ Μπράουν, του Ινστιτούτου Γουέρλντγουοτς, με δηλώσεις του στο Ρόιτερ, εκτιμά ότι η πτώση του υδροφόρου ορίζοντα από την άνοδο της θερμοκρασίας και την υπεράντληση επηρεάζει ήδη τουλάχιστον 400 εκατ. ανθρώπους. Η λειψυδρία υπονομεύει την ανάπτυξη των γεωργικών καλλιεργειών σε τέτοιο βαθμό ώστε ο ίδιος να θεωρεί ότι το νερό θα αναδειχθεί στον πλέον κρίσιμο διατροφικό παράγοντα. Ο Μπράουν καταλήγει προβλέποντας ένα καταστροφικό κοκτέιλ, ένα πικρό ποτήρι για το διατροφικό μέλλον της ανθρωπότητας, γεμάτο συστατικά όπως η εξάντληση του υδροφόρου ορίζοντα, η αύξηση της κατανάλωσης, η διάβρωση του εδάφους, η άνοδος των θαλάσσιων υδάτων και οι κλιματικές αλλαγές εν γένει.

Ο Πολ Ερλιχ, του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ, είναι εξίσου «αισιόδοξος». «Η διατροφική κρίση βρίσκεται εν τη γενέσει της, τελεία και παύλα. Απλώς δεν ξέρουμε πότε θα χτυπήσει», είπε στο Ρόιτερ. Και τελειώνει με μια δραματική ή μελοδραματική – όπως το πάρει ο καθένας, σύμφωνα με τον βαθμό αισιοδοξίας του – αποστροφή: «Διαλύουμε εντελώς το οικολογικό σύστημα που μας στηρίζει. Αν σε αυτή την κατάσταση προσθέσουμε και άλλα 2 δισ. ανθρώπους που θα επιδοθούν με τον ίδιο ζήλο στο ίδιο καταστροφικό έργο, τότε αργά ή γρήγορα θα βρεθούμε αντιμέτωποι με το πρόσωπο της φρίκης».