Η ιστορία ήταν και είναι ένα διακύβευμα. Βέβαια, ο έλεγχος του παρελθόντος βοηθούσε πάντα την κυριαρχία πάνω στο παρόν σήμερα, όμως, το διακύβευμα αυτό απέκτησε σημαντικό εύρος. Πράγματι, ο εκδημοκρατισμός της εκπαίδευσης και η διάδοση των ιστορικών γνώσεων με άλλα μέσα – κινηματογράφος, τηλεόραση – συνετέλεσαν στη διαφώτιση του πολίτη ως προς την λειτουργία της πολιτείας του και συνάμα ως προς την πολιτική χρήση και αξιοποίηση της ιστορίας.

Είναι εύκολο, λοιπόν, να καταλάβουμε ότι, υπό τις συνθήκες αυτές, η ιστορία είναι υπό επιτήρηση. Παρατηρούμε, άλλωστε, ότι όσο πιο πλατιά είναι η διάδοση της γνώσης, τόσο πιο αυστηρός είναι ο έλεγχος πάνω στην παραγωγή ιστορίας: άλλοτε προέρχεται από το κράτος και τους οργανισμούς του, άλλοτε προέρχεται από την κοινωνία, η δε διαμάχη για την ιστορία διευρύνεται και αμφισβητούνται συνάμα η διδασκαλία της ιστορίας, της φιλοσοφίας, κ.λπ., καθώς και τα κάθε φύσης έργα ιστορίας, κυρίως στην τηλεόραση: αυτά συμβαίνουν στην Γαλλία ή στον Καναδά, στην Ιαπωνία και αλλού.

Γιατί, πράγματι, το κράτος και η πολιτική δεν είναι τα μόνα που θέλουν να θέσουν την ιστορία υπό επιτήρηση. Μπλέκεται σ’ αυτό και η κοινωνία, η οποία λογοκρίνει και αυτολογοκρίνει όλες τις αναλύσεις που θα μπορούσαν να ξεσκεπάσουν τις απαγορεύσεις της, τα λάθη της, ν’ αμφισβητήσουν την εικόνα του εαυτού της, που θέλει να δώσει η κοινωνία. Στις Η.Π.Α., λόγου χάρη, ενώ υπάρχουν αναρίθμητες κινηματογραφικές ταινίες γουέστερν, υπάρχουν πολύ λίγες ιστορικές ταινίες που παρουσιάζουν στην οθόνη τους μαύρους.

Τα ερωτήματα αυτά τίθενται ακόμα πιο έντονα σήμερα, που γίνεται επιτακτικότερη η κοινωνική απαίτηση και που, επιπλέον, έχει πιο μεγάλη ποικιλία από παλιότερα. Ο πολιτικός και κοινωνικός ρόλος της ιστορίας δεν είναι αναγκαστικά ο ίδιος σε όλες τις κοινωνίες: ορισμένες εθνικές ή εθνοτικές κοινότητες, όπως οι τέως αποικιοκρατούμενοι λαοί ή όσοι θεωρούνταν κάποτε ότι δεν έχουν ιστορία – και διεκδικούν ταυτότητα – δεν έχουν από ένα βιβλίο ιστορίας απαιτήσεις ίδιου τύπου με τις κοινωνίες στις οποίες η απαίτηση για ιστορία ανταποκρίνεται σε άλλες ανάγκες.

Αυτή η γνώση και αυτή η τεχνογνωσία μας βοηθούν και να ξεσκεπάσουμε καλύτερα τις παγίδες των κανονιστικών και ιδεολογικών ομιλιών κάθε προπαγάνδας, κάθε διαφήμισης, ανεξάρτητα από το αν προέρχονται από μιαν Εκκλησία, μιαν εταιρεία, μιαν εξουσία ή ένα κόμμα. Ξανασυναντούμε, λοιπόν, το πολιτικό και το οικονομικό, που μπορούν έτσι, συγχρόνως, να φοβούνται και να εύχονται την διάδοση της ιστορικής γνώσης και των διαδικασιών ανάλυσης της.

Ο Γάλλος ιστορικός Μαρκ Φερό γεννήθηκε στο Παρίσι το 1924. Από πολύ νέος συνδέθηκε με την περίφημη ιστορική σχολή των Annales και από το 1970 διετέλεσε συν-διευθυντής του ομώνυμου περιοδικού. Δίδαξε αρχικά στο Λύκειο Οράν και μετά σε διάφορα γαλλικά πανεπιστήμια. Ο πρώτος Δυτικούς ιστορικός που μελέτησε τα Σοβιετικά Αρχεία και ανέτρεψε κρατούσες αντιλήψεις για την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917. Στα ελληνικά κυκλοφορεί επίσης ένα άλλο σημαντικό βιβλίο του το «Από τα Σοβιέτ στον Γραφειοκρατικό Κομμουνισμό».