Το θέμα της στήλης την περασμένη εβδομάδα ήταν οι καταστρεπτικές επιπτώσεις για την ανθρωπότητα στο σύνολό της από την ραγδαία αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού.
Από 6,7 δισεκατομμύρια που είναι ο πληθυσμός το 2010, υπολογίζεται να φτάσει τα 9,3 δισεκατομμύρια το 2050, με άλλα λόγια σε 40 χρόνια.
Όταν λάβουμε υπόψη πως στις ημέρες μας δύο δισεκατομμύρια συνάνθρωποί μας υποσιτίζονται, και πάνω από 800 εκατομμύρια όχι μόνο υποσιτίζονται, αλλά κυριολεκτικά λιμοκτονούν, αντιλαμβανόμαστε ποια θα είναι η κατάσταση στις επόμενες δεκαετίες, με τη συνεχιζόμενη αύξηση του πληθυσμού. Ιδιαίτερα όταν αναλογισθούμε ότι οι φυσικοί πόροι του Πλανήτη μας είναι περιορισμένοι, και δεν αυξάνονται αναλογικά με τον πληθυσμό του. Απεναντίας, από τη μια μειώνονται από την υπερεκμετάλλευση, και από την άλλη επηρεάζονται αρνητικά από την υπερθέρμανση της ατμόσφαιρας, και από τις ακραίες κλιματικές αλλαγές που την συνοδεύουν.
Και όμως, οι κυβερνήσεις των μεγάλων και ανεπτυγμένων χωρών, που σε μεγάλο βαθμό ευθύνονται για την υπερκατανάλωση φυσικών αγαθών, και για τη μόλυνση του περιβάλλοντος, κωφεύουν στις προειδοποιήσεις των επιστημόνων, και αγνοούν τις εκθέσεις από διεθνείς περιβαλλοντικούς οργανισμούς.
Μια τέτοια έκθεση κυκλοφόρησε κατά τη διάρκεια του περασμένου Οκτωβρίου. Πρόκειται για την διετή έκθεση με τίτλο «Έκθεση για τον ζωντανό Πλανήτη», την οποία σύνταξαν από κοινού το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση, η Ζωολογική Εταιρεία του Λονδίνου και το Παγκόσμιο Δίκτυο Οικολογικού Αποτυπώματος.
Σύμφωνα με την εν λόγω έκθεση, από το 1966 έως το 2007 η χρήση φυσικών πόρων έχει αυξηθεί κατά 50%. Με βάση αυτά τα δεδομένα, οι επιστήμονες υπολογίζουν πως εάν η ανθρωπότητα συνεχίσει µε αυτούς τους ρυθμούς την κατανάλωση των φυσικών πόρων, και την αύξηση του πληθυσμού, σε 20 χρόνια, δηλαδή το 2030, θα χρειασθεί το ισοδύναμο της παραγωγής δύο πλανητών όπως η Γη.
Οι δέκα χώρες µε τον υψηλότερο δείκτη κατανάλωσης φυσικών πόρων κατά κεφαλή πληθυσμού είναι τα Ηνωµένα Αραβικά Εµιράτα, το Κατάρ, η Δανία, το Βέλγιο, οι ΗΠΑ, η Εσθονία, ο Καναδάς, η Αυστραλία, το Κουβέιτ και η Ιρλανδία. Η Ελλάδα καταλαμβάνει την 21η θέση σε αυτήν την κλίμακα.
Η κατανάλωση φυσικών πόρων χωρίζεται σε δύο κύριες κατηγορίες: στους ανανεώσιμους και στους μη ανανεώσιμους φυσικούς πόρους. Το 1/3 της κατανάλωσης στις ημέρες μας αφορά µη ανανεώσιμους φυσικούς πόρους.
Οι φυσικοί πόροι του Πλανήτη μας χωρίζονται σε δύο κύριες κατηγορίες:
*Στους ανανεώσιμους: αέρας, νερό, χαρτί, ξυλεία.
*Στους μη ανανεώσιμους: μέταλλα, πετρώματα, άμμος, πετρέλαιο, φυσικό αέριο, κάρβουνο.
Αν και το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο και το κάρβουνο μπορούν να χαρακτηριστούν ως ανανεώσιμοι πόροι, άπαξ και εξαντληθούν, θα πρέπει να περάσουν εκατομμύρια χρόνια για να ξανασχηματισθούν.
Τα γεωργικά και κτηνοτροφικά προϊόντα, καθώς και τα ψάρια και άλλα θαλασσινά, εμπίπτουν στην κατηγορία των διατροφικών προϊόντων. Και αυτά στις επόμενες δεκαετίες θα είναι ανεπαρκή για τις διατροφικές ανάγκες του παγκόσμιου πληθυσμού.
ΜΑΣ ΛΕΙΠΕΙ Η ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ
Ο Νικολά Υλό, διάσημος Γάλλος οικολόγος, σε συνέντευξη που έδωσε στην αθηναϊκή εφημερίδα Το Βήμα (21/06/2010), έκανε μεταξύ άλλων και τις ακόλουθες παρατηρήσεις:
«Το τρομερό με όλες αυτές τις κρίσεις είναι ότι τα μέσα υπάρχουν, αλλά αρνούμαστε να τα χρησιμοποιήσουμε για την αντιμετώπισή τους. Όταν πρόκειται για τη διάσωση του τραπεζικού συστήματος, βρίσκουμε χρήματα, πραγματικά ή εικονικά. Όταν πρόκειται για τη διάσωση του Πλανήτη και της ανθρωπότητας, περιέργως δεν βρίσκουμε, πράγμα που αποδεικνύει ότι το φιλελεύθερο χρηματοοικονομικό σύστημα μέσα στο οποίο ζούμε δεν λειτουργεί σωστά. Πρέπει να το αναθεωρήσουμε, ώστε να πετύχουμε την απαραίτητη αλληλεγγύη ανάμεσα στο σύνολο των ζωντανών οργανισμών, αλληλεγγύη στον χώρο και στον χρόνο. Το πρόβλημα δεν είναι ιδεολογικό, είναι φυσικό. Όταν έχεις περιορισμένα αποθέματα φυσικών πόρων, πρέπει να περιορίσεις την κατανάλωση… Χρειάζεται ένα ελεγχόμενο μεικτό οικονομικό μοντέλο.
Για πρώτη φορά η ανθρωπότητα βρίσκεται αντιμέτωπη με την αδήριτη ανάγκη για αναθεώρηση της καταναλωτικής νοοτροπίας των τελευταίων δεκαετιών. Καθένας από εμάς θα πρέπει να αναλογισθεί την ευθύνη του για τη διασφάλιση του δικαιώματος στις επερχόμενες γενιές για μια ζωή χωρίς στερήσεις των απαραίτητων πόρων. Εκείνο που πρέπει να συνειδητοποιήσουμε είναι ότι οι φυσικοί πόροι του Πλανήτη είναι ζωτικής σημασίας για την επιβίωση και την ανάπτυξη του ανθρώπινου πληθυσμού.
Άπαξ και κάποιοι από τους πόρους αυτούς, όπως τα ορυκτά, τα έμβια είδη και τα οικοσυστήματα εξαντληθούν ή καταστραφούν, η ανανέωσή τους είναι αδύνατη ή σε κάποιες περιπτώσεις πολύ δαπανηρή. Αυτή είναι μια πραγματικότητα που αν δεν την συνειδητοποιήσουμε, οδεύουμε προς την αυτοκαταστροφή.
Από περιέργεια άνοιξα το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας του Καθηγητή Γιώργου Μπαμπινιώτη στο λήμμα «συνείδηση». Παρατήρησα πως κάνει λόγο για εθνική συνείδηση, για ταξική συνείδηση, για συλλογική συνείδηση, για πολιτική συνείδηση. Καμιά μνεία για οικολογική συνείδηση.
Και όμως, το μέλλον της ανθρωπότητας θα εξαρτηθεί από το βαθμό της οικολογικής συνείδησης που θα αναπτύξουμε σαν άτομα, για να είμαστε σε θέση να ασκούμε πίεση στους πολιτικούς, οι οποίοι από τη φύση τους απεχθάνονται τα μακρόπνοα προγράμματα, όταν αυτά δεν ταυτίζονται με τα προσωπικά τους συμφέροντα ή την πολιτική τους καριέρα. Δεν θα με παραξένευε αν κάποιοι από αυτούς έχουν την εντύπωση πως οικολογία (ecology) και οικονομία (economy) είναι συνώνυμοι όροι. Εξάλλου διαπιστώνουμε καθημερινά πως δεν αντιλαμβάνονται την αλληλεξάρτηση της οικολογίας και οικονομίας. Γιατί δεν μπορεί να υπάρξει μακροχρόνια οικονομική ανάπτυξη χωρίς βιώσιμο οικολογικό περιβάλλον.
ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΤΑΙ ΔΥΣΟΙΩΝΟ
Ο εκδότης και αρχισυντάκτης του περιοδικού Άρδην, Γιώργος Καραμπελιάς, σε άρθρο του με τίτλο «Υπάρχουν οικολογικά όρια στην ανάπτυξη» γράφει τα ακόλουθα μεταξύ άλλων:
«Η ανθρωπότητα βρίσκεται ήδη στην ώρα μηδέν. Στο εξής είτε θα υπάρξουν ριζικές και θεμελιακές ανατροπές, είτε θα οδηγηθούμε σε εκατόμβες μεγάλης κλίμακας. Το παρόν σύστημα δεν μπορεί πλέον να αποτελέσει αξιόπιστο φορέα για τη διατήρηση και την αναπαραγωγή της ζωής, της φύσης και του ανθρώπου. Η οικολογική κρίση επιτάσσει να δράσουμε εδώ και τώρα για μια νέα κοινωνική δομή, που για πρώτη φορά καθίσταται προϋπόθεση για την ίδια την επιβίωση του ανθρώπου και της φύσης.
Κατά συνέπεια, το αίτημα της εκ βάθρων αλλαγής της κυρίαρχης λογικής καθίσταται, από ουτοπία και υποθετικό πρόταγμα, αναγκαιότητα». Περιοδικό Άρδην, τεύχος 66, 2007.
Το παράδοξο με το σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο παραγωγικό σύστημα είναι ότι το φυσικό περιβάλλον (η οικολογία με άλλα λόγια) και οι φυσικοί πόροι απουσιάζουν από τα διάφορα οικονομικά μοντέλα. Λες και η οικονομία μιας χώρας, και γενικότερα σε πλανητικό επίπεδο, αναπτύσσεται σε ένα οικολογικό κενό.
Οι εταιρίες που ασχολούνται με την εξόρυξη μετάλλων και ορυκτών πηγών ενέργειας (πετρέλαιο, φυσικό αέριο και γαιάνθρακες) λειτουργούν με τρόπο λες και ο ορυκτός πλούτος του Πλανήτη μας είναι ανεξάντλητος.
Τα παγκόσμια αποθέματα των πρωτογενών ενεργειακών πηγών είναι πολύ δύσκολο να υπολογισθούν επακριβώς. Όμως έγκυροι γεωλόγοι, αλλά και οι πετρελαϊκές εταιρείες, συγκλίνουν στο ότι ο μέσος χρόνος των οικονομικώς εκμεταλλεύσιμων αποθεμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου είναι περίπου 50 χρόνια από σήμερα. Το κάρβουνο (λιγνίτης) υπολογίζεται ότι θα διαρκέσει για 200 περίπου χρόνια.
Να μην ξεχνάμε ότι η ζήτηση για ορυκτές πηγές ενέργειας (πετρέλαιο, φυσικό αέριο και λιγνίτης) θα είναι πολύ μεγάλη στα επόμενα χρόνια στην Κίνα και στην Ινδία, δύο χώρες που συγκεντρώνουν το ένα τρίτο του παγκόσμιου πληθυσμού. Οι ανάγκες των δύο αυτών χωρών για ενέργεια θα αυξάνονται και με το ανερχόμενο βιοτικό επίπεδο του πληθυσμού τους. Η Κίνα στις ημέρες μας χρησιμοποιεί το 40% της παγκόσμιας παραγωγής λιγνίτη.
Για το θέμα της ενέργειας υπάρχει η προοπτική απεξάρτησης του Πλανήτη από το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο και τον λιγνίτη. Αυτό θα συμβεί όταν η τεχνολογία θα έχει καταστήσει την παραγωγή και αποθήκευση καύσιμου υδρογόνου, και την αξιοποίηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, όπως είναι η ηλιακή, η αιολική, η παλιρροϊκή, και άλλες.
Όμως δεν πρέπει να μας διαφεύγει το γεγονός ότι το 10% του πετρελαίου, και σε μικρότερο ποσοστό του λιγνίτη, χρησιμοποιείται στην πετροχημεία για την παραγωγή ενός τεράστιου αριθμού υποπροϊόντων: από πλαστικά έως διαλυτικά, φάρμακα και απορρυπαντικά. Όπως ακριβώς με την ενέργεια, και τα προϊόντα αυτά έχουν γίνει βασικό μέρος της ζωής μας. Μέχρι στιγμής οι επιστήμονες δεν έχουν βρει άλλες πηγές για την παραγωγή τους. Ως εκ τούτου, το ερωτηματικό πώς η ανθρωπότητα θα ικανοποιεί τις μελλοντικές της ανάγκες γι’ αυτά τα παράγωγα προϊόντα παραμένει αναπάντητο.
Δυστυχώς ερωτήματα σαν τα παραπάνω δεν απασχολούν το καπιταλιστικό σύστημα, στόχος του οποίου είναι η μεγιστοποίηση του κέρδους στο συντομότερο χρονικό διάστημα, χωρίς έγνοια για τις μελλοντικές ανάγκες της ανθρωπότητας.
Ως εκ τούτου η ανάγκη για την καλλιέργεια οικολογικής συνείδησης από τους πολίτες, και η άσκηση πίεσης στους πολιτικούς για τη λήψη των απαραίτητων προληπτικών μέτρων.
Αλλιώς οι μελλοντικές γενιές θα χρειασθούν έναν δεύτερο Πλανήτη σαν τη Γη…
