Με αφορμή τα περί ατιμωρησίας των υπουργών στην Ελλάδα (και άλλα ευτράπελα του ελληνικού πονηροκτατούμενου «κηφηνοβουλίου»), σκέφτηκα να πάμε λίγο πίσω, μπας και πάμε λίγο μπροστά… Κι όταν λέω «πίσω», εννοώ πίσω στις ρίζες της ελληνικής δημοκρατίας. Θα μιλήσουμε κυρίως για την «εύθυνα» και τους «εύθυνους».
Ο παππούλης μας ο Αριστοτέλης (που δεν είχε άριστο τέλος) έγραψε τούτο το όμορφο, σχετικά με τους νόμους και τους πολίτες: «Ουκ έστι δε ευνομία το ευ κείσθαι τους νόμους, μη πείθεσθαι δε. Διό μίαν μεν ευνομίαν υποληπτέον είναι: το πείθεσθαι τοις κειμένοις νόμοις» (Πολιτικά, 1294a). Δηλαδή: «Δεν είναι ευνομία το να υπάρχουν καλοί νόμοι που δεν εφαρμόζονται. Γι’ αυτό οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι ευνομία είναι η υπακοή στους υπάρχοντες νόμους». Βέβαια, ο Σταγειρίτης σοφός γνώριζε ότι υπάρχουν και περιπτώσεις που οι πολίτες υπακούουν σε βλακώδεις νόμους. Αλλά αυτό είναι μια άλλη συζήτηση.
«ΕΥΘΥΝΑ» ΚΑΙ «ΕΥΘΥΝΟΙ»
Η γνωστή λέξη «ευθύνη» πάει πίσω στο αρχαίο ρήμα «ευθύνω», που κυριολεκτικά σημαίνει «ισιώνω κάτι». Μεταφορικά σημαίνει «τιμωρώ κάποιον». Ο Πρωταγόρας, μιλώντας για τον ρόλο της αγωγής των παιδιών που πάνε στο σχολείο, λέει, σχετικά με τον απείθαρχο μαθητή: «ώσπερ ξύλον διαστρεφόμενον και καμπτόμενον ευθύνουσιν απειλαίς και πληγαίς» (Πλάτων, Πρωταγόρας 325d). Δηλαδή, ο κακός μαθητής «είναι σαν το ξύλο το διαστρεβλωμένο και καμπουριασμένο, που το ισιάζουν με απειλές και πληγές».
Πραγματικά, ακόμη και σήμερα, ο λόγος που οι επίσκοποι (και αρχιεπίσκοποι) κρατούν χρυσοποίκιλτες μαγκούρες, είναι επειδή τις χρειάζονται για να ισιώνουν τις πλάτες κάποιων πιστών! Πήγαν να ισιώσουν και τη δική μου «αμαρτωλή» πλάτη, αλλά εγώ διαθέτω μαγκούρα χοντρότερη και σκληρότερη από τη δική τους!
Το ρήμα «ευθύνω» απόκτησε και μιαν άλλη σημασία: αυτή του «ελέγχω τη συμπεριφορά των πολιτικών αρχόντων». Ο έλεγχος αυτός έχει να κάνει κυρίως με τη διαχείριση του κρατικού χρήματος.
Όπως ήδη γνωρίζουμε, στην αθηναϊκή δημοκρατία (και όχι μόνο) οι πολιτικοί άρχοντες ασκούσαν τα καθήκοντά τους μόνο για ένα έτος (ενιαύσια θητεία). Στο τέλος της θητείας, ερχόταν η λεγόμενη «εύθυνα» (όχι «ευθύνη». Η λέξη «ευθύνη» δεν υπάρχει στα αρχαία ελληνικά. Στο σημερινό «ευθύνη» φτάσαμε ίσως επειδή το δεύτερο «υ» της αρχαίας λέξης «εύθυνα» ήταν μακρό). Η «εύθυνα» λοιπόν ήταν ο οικονομικός έλεγχος που γινόταν στον κάθε υπάλληλο του κράτους που έπιανε στα χέρια του δημόσιο χρήμα.
Βασικά, ο προκαταρκτικός οικονομικός έλεγχος γινόταν από μια ομάδα δέκα «λογιστών». Αν οι «λογιστές» δεν ικανοποιούνταν ή αν κάποιος πολίτης κατέθετε μήνυση εναντίον κάποιου πολιτικού άρχοντα για οικονομικές ατασθαλίες, οι «λογιστές» όφειλαν να φέρουν το θέμα στο δικαστήριο και οι ίδιοι να προεδρεύσουν. Ακόμα και αν ο «εναγόμενος» πολιτικός άρχοντας αθωωνόταν από το δικαστήριο, στην πραγματικότητα δεν ήταν ακόμη ελεύθερος: για άλλες τριάντα μέρες, δέκα «εύθυνοι», που ορίζονταν με κλήρο από τη Βουλή, ήταν έτοιμοι να εξετάσουν την καταγγελία, που αφορούσε τον απερχόμενο πολιτικό άρχοντα.
Με λίγα λόγια: Στις αρχαίες δημοκρατικές πόλεις-κράτη, η «εύθυνα» και οι «εύθυνοι» αποτελούσαν το πιο αποτελεσματικό εργαλείο, με το οποίο ελεγχόταν η ανώτατη πολιτική εξουσία.
Ω ΤΗΣ ΑΝΟΜΙΑΣ!
Κι ενώ οι αρχαίοι μας παππούδες έχουν τόσα πολλά ωφέλιμα πράγματα να μας διδάξουν, σήμερα στην Ελλάδα η πονηροκρατία καλά κρατεί. Η ηλιθιότητα και ανευθυνότητα των Ελλήνων πολιτικών έφτασε σε νέο, απροσπέλαστο «μεγαλείο» με τον Νόμο Περί Ευθύνης Υπουργών. Με τον άθλιο αυτό νόμο εξασφαλίζεται η παραγραφή αδικημάτων που διαπράττουν οι Υπουργοί κατά την άσκηση των καθηκόντων τους. Η διαδικασία ποινικής δίωξης των υπουργών είναι εξαιρετικά δύσκολη (αν όχι αδύνατη). Σπάνια βλέπουμε υπουργούς να παραπέμπονται στο ακροατήριο του δικαστηρίου, και τούτο διότι χρειάζεται να αποφασίσει το «Κηφηνοβούλιο» δύο φορές, με την απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών! Την πρώτη φορά το «Κηφηνοβούλιο» αποφασίζει για τη διενέργεια προκαταρκτικής εξέτασης, και τη δεύτερη φορά αποφασίζει για την άσκηση ή μη ποινικής δίωξης.
Τώρα, φανταστείτε έναν «τραγομάσχαλο» υπουργό που κατηγορείται για οικονομικές (και άλλες) ατασθαλίες. Ο υπουργός αυτός, που σήμερα ασκεί (συνήθως δεν ασκεί) τα καθήκοντά του, υποχρεωτικά ανήκει στο κόμμα που διαθέτει την πλειοψηφία, δηλ. ανήκει στο κυβερνών κόμμα. Πώς λοιπόν είναι δυνατόν να εξεταστεί και να διωχθεί ποινικά ο υπουργός αυτός, τη στιγμή που ο νόμος απαιτεί την απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών, τόσο για την προκαταρκτική εξέταση όσο και για την άσκηση δίωξης; Ξεχάστε το! Δεν θα δείτε Έλληνα υπουργό να περνά το υπόλοιπο της ζωής του σε κάποιο κελί της φυλακής, επειδή καταχράστηκε δημόσιο χρήμα.
Άρχισα με τους αρχαίους παππούδες μας, και θα κλείσω με αυτούς. Σχετικά με την πονηρία και τους πονηρούς, ο Ευριπίδης είπε: «Πονηρού φωτός ηδοναί κακαί» (Ιφιγένεια η εν Αυλίδι, στ. 387). Δηλαδή: «Του ποταπού άνδρα οι ηδονές είναι κακές». Αλλά αυτός που λέει πολλά και σοφά για το θέμα της πονηριάς είναι ο ποιητής Μένανδρος – ένας ποιητής που αιώνες αργότερα ανερυθρίαστα θ’ αντιγραφεί κατά λέξη (verbatim) από τον Απόστολο Παύλο, με το περιβόητο «φθείρουσιν ήθη χρηστά ομιλίαι κακαί» (Προς Κορινθίους Α΄, 15:33).
Ο Μένανδρος λοιπόν είπε τα ακόλουθα για τον πονηρό άνδρα: «Ανδρός πονηρού φεύγε συνοδίαν αεί» («απόφευγε πάντα τη συντροφιά του πονηρού άντρα»), «πονηρόν άνδρα μηδέπω κτήσηι φίλον» («ποτέ μην κάνεις φίλο άνδρα πονηρό»), «ανδρός πονηρού σπλάγχον ου μαλάσσεται» («τα σπλάχνα του πονηρού άνδρα δεν νιώθουν συμπόνια»), «ανήρ πονηρός δυστυχεί, κι αν ευτυχεί» («ο πονηρός είναι δυστυχισμένος, ακόμη και όταν έχει χρήμα»).
Πολλοί θεωρούν την πονηριά «εξυπνάδα». Τέτοια «εξυπνάδα» να μου λείπει. Καλή, δημιουργική και απονήρευτη χρονιά σε όλους! Έρρωσθε, ευ πράττετε και ευτυχείτε!
