Στα ελληνικά έχουμε αρκετές λέξεις που σχετίζονται με την ελεημοσύνη. Έτσι αυτός που δίνει ή παρέχει κάποια βοήθεια σε κάποιον άλλο λέγεται ελεήμων. Στο δεύτερο σκαλοπάτι βρίσκεται ο ελεημονέστερος και στο τρίτο ο ελεημονέστατος. Τη συμπόνια ή την ευσπλαχνία την ονομάσαμε το έλεος και αυτό το αίσθημα λύπης και οίκτου για κάποιον που υποφέρει μάς έδωσε πολλές εκφράσεις με πολλές σημασίες όπως:

1)Βρίσκομαι στο έλεος της βροχής = με κάνει ότι, θέλει η βροχή. Λέμε, επίσης, στο έλεος της τύχης, του εχθρού, της φύσης και άλλα.
2) Ελέω του θείου του –του υπουργού– έγινε ανθυπολοχαγός = ο θείος τον ευνόησε. Ελέω Θεού σημαίνει με την προστασία του Θεού. Δηλ. η χάρη του Θεού σε ευνοεί. Αυτό οι Λατίνοι ελληνοπρεπώς το είπαν: Dei gratia = του Θεού η χάρη. Και οι δύο λέξεις από Ελληνική ρίζα.
3) Στην Αυστραλία έχουμε πλούσια τα ελέη! = άφθονα. (Λέτε;)

4) Μία όμορφη, εύσωμη και πληθωρική γυναίκα έχει πλούσια τα ελέη. Δηλ. δεν της λείπει τίποτα. Συνήθως όλες οι γυναίκες αυτά τα έχουν.
5) Η αδελφή το ελέους είναι η γυναίκα που προσφέρει φιλανθρωπικό και κοινωνικό έργο, αλλά η φράση έχει και την ειρωνική της σημασία.

Το ρήμα είναι ελεώ που σημαίνει αισθάνομαι συμπάθεια και συμπόνια για κάποιον. Η μετοχή Ελεούσα κατέληξε προσωνυμία για κάθε γυναίκα που ελεεί. Από το ίδιο ρήμα έχουμε την προστακτική ελέησον=βοήθησε, που μάς έδωσε το χιλιοειπωμένο «Κύριε Ελέησον» και επειδή αυτό το βαριέται ακόμη και… ο Θεός, εδώ θα σταματήσω αν και υπάρχουν τόσα άλλα να ειπωθούν. Έλεος πια!

ΠΩΣ ΚΑΙ ΠΟΙΟΣ ΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΗΣΕ;

Η ελεημοσύνη, το έλεος, ο ελεήμων, η ελέηση, ο ελεητικός και το δυναμικό και δοξαστικό ρήμα ελεώ είναι ανθρώπινα δημιουργήματα για να μπορούμε να επικοινωνούμε και να γνωρίζουμε το τι λέμε όταν χρησιμοποιούμε όλες αυτές τις λέξεις. Μας είναι άγνωστο πώς και ποιος τις «άρχισε» αυτές τις λέξεις και τι ακριβώς σήμαιναν στην πρώτη τους χρήση. Πρέπει να είναι συλλογικό δημιούργημα και τελειοποιήθηκαν σε μακροχρόνιο διάστημα. Πολλοί συνδέουν τη ρίζα των λέξεων στα θρηνητικά επιφωνήματα «Ελελεύ».

Ο Βάκχος –ο θεός Διόνυσος– η προσωποποίηση του κεφιού και του κρασιού, είχε ως επώνυμο και λεγόταν ο Ελελεύς. Οι αγγλόφωνες πηγές μου τον ονομάζουν Eleleas και το τονίζουν: From Greek ελελεύ,the Bacchic cry, a surname of Bacchus (Cassel’s Latin Dictionary). Προσθέτω επίσης πως εάν έχεις κρασί και δίνεις στους συνανθρώπους σου και αυτοί θα εκστομίσουν – από την κατανάλωση του – το «Ελελεύ». Όλα αυτά μπορούν να υποθετηθούν –χωρίς βεβαιότητα βέβαια– αλλά είναι μία ανθρώπινη εκδοχή. Δίνεις κρασί, ελεείς, κάνεις ελεημοσύνη, είσαι ελεήμων. Άλλοι πάλι το ελεώ το συνδέουν με το ρήμα ολοφύρομαι = κλαίω γοερώς, ή ακόμη και τα ρήματα οδύρομαι, οιμώζω και ολολύζω. Η ετυμολογία τους χάνεται στους αιώνες όπως και για τόσες άλλες λέξεις.

Όπως και να έχει το πράγμα, η ελληνική γλώσσα «ραφινάρισε» όλες αυτές τις λέξεις, τις φιλτράρισε με τα ανθρώπινα συναισθήματα και με μία μάλλον ειδική επεξεργασία, αλλά και με κομψότητα, έκανε ωραιότατες λέξεις οι οποίες ανέβασαν αισθητά το πολιτισμικό επίπεδο των ανθρώπων που τις χρησιμοποίησαν. Ελέω της Ελληνικής γλώσσας – με τη χάρτη της – ο πολιτισμός του ανθρώπου ανελίσσεται, έχει πάντα ανοδική πορεία.

ΚΑΙ Η ΑΝΕΛΕΗΤΗ… ΑΜΣ

Η ελεημοσύνη το ελληνικό γλωσσικό οπλοστάσιο είναι λέξη ολκής και μεγάλου πνευματικού εκτοπίσματος και ως εκ τούτου έπρεπε να μπει και στην Αγγλική γλώσσα. Οι Λατίνοι την πήραν πρώτα και την ορθογράφησαν eleemosyna. «Εισπήδησε» στην Αγγλική αρχικώς ως almesse! Τους φάνηκε πολύ μεγάλη η… ελεημοσύνη και ως… σπαγκοραμμένοι την σμίκραιναν σε alms. Προφέρεται αμς γιατί την ήθελαν ακόμη πιο μικρή και άφησαν άφωνο = silent το l (λάμδα). Η ελεημοσύνη για την… αμς έμεινε πενιχρότατη, ούτε με ένα… cent. Τα λεξικά επιπλέον τονίζουν ότι η alms είναι μόνο εθνικός αριθμός. Πώς να κάνει τον πληθυντικό; Επίσης αμς προφέρονται και τα arms=όπλα, τα άρματα, γιατί το r (ρο) είναι και αυτό άφωνο. Αμ=arm είναι και ο βραχίονας, το χέρι. Όσο για τα χέρια γράφονται arms αλλά προφέρονται…  αμς. Έτσι ανελέητα μάς βασανίζει η Αγγλική γλώσσα!

Μετά από όλα αυτά με έκπληξη και θαυμασμό αναφωνείς: «Κύριε ελέησον», το οποίο αυτούσιο και αμετάφραστο μπήκε στα Αγγλικά ως «Kyrie eleison» και έτσι μνημονεύεται στις αγγλόφωνες εκκλησίες. Εμείς στις δικές μας το μεταφράσαμε στο «Λορτ χεβ μέρσι» και φαίνεται πως μάς αρέσει έτσι.
Του κύκλου τα γυρίσματα, που ανεβοκατεβαίνουν… Αθάνατε Ερωτόκριτε!