Σήμερα –για όσους δεν τα γνωρίζουν και τόσο καλά– θα μιλήσουμε για τα δύο αχώριστα μόριά μας ευ και δυσ και θα τονίσουμε προκαταβολικά ότι, όντως, ομορφαίνουν τη γλώσσα μας και την κάνουν λειτουργική, γόνιμη και αποδοτική στις λεπτεπίλεπτες χρήσεις της. Τα δύο αυτά μόρια θα τα κατατάξουμε εδώ μαζί, λόγω της σημασίας τους.
Το ένα είναι αντίθετο σε κείνο που δείχνει το άλλο. Τι ακριβώς σημαίνουν; Ευ σημαίνει καλά ή εύκολα και δυσ έχει τη σημασία του άσχημα ή δύσκολα. Εύκολα και δύσκολα, δύο αντίθετες έννοιες όπως ευ και δυσ.
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
Εύμορφος (και σήμερα όμορφος, όπως η ευμορφία έγινε Μόρφω) με αντίθετο το δύσμορφος. Έχουμε την ευαρέσκεια με αντίθετο τη δυσαρέσκεια. Ρήματα όπως ευτυχώ και δυστυχώ και πολλά άλλα.
Εδώ βλέπετε ότι το ευ έχει τα η σημασία του καλά, ωραία και το δυσ του άσχημα, κακά.
Ας πάρουμε ακόμη μερικά ζευγαρωτά παραδείγματα: Ευκίνητος – δυσκίνητος, εύπιστος – δύσπιστος, εύκαμπτος – δύσκαμπτος, ευκοιλιότητα – δυσκοιλιότητα, ευθερμαγωγά – δυσθερμαγωγά σώματα. Φαίνεται καθαρά στα ζευγάρια αυτά – και χίλια άλλα που μπορείτε να κάνετε μόνοι σας – το πρώτο σημαίνει εύκολα και το δεύτερο δύσκολα.
ΜΟΝΑΔΙΚΗ ΚΑΙ ΣΤΑΘΕΡΗ ΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ
Το ευ και το δυσ είναι πολύ χρήσιμα μόρια για τη γλώσσα μας. Η χρήση τους δημιουργεί λέξεις δυναμικές και περιεκτικότατες. Εύγευστο φαγητό, εύψυχος άνθρωπος, εύχρηστο εργαλείο, ευτεκνία=κάνω καλά παιδιά, εύστροφο παιδί, ευσπλαχνία, ευεργεσία=καλό έργο, ευανθία=έχει καλά άνθη (ωραιότατο όνομα που σήμερα έγινε… Έβη που δεν σημαίνει τίποτα εάν δεν το φέρεις στην πρωτότυπη σημασία του). Ευάγγελος=καλός άγγελος.
Εάν η ελληνική γλώσσα δεν είχει το ευ της, ούτε Ευαγγέλιο, ούτε και ευαγγελισμός θα υπήρχε. Σκεφτείτε το λίγο! Και ο Θεός ακόμη περίμενε τον ελληνισμό να δημιουργήσει το ευ για να έχουμε τα ευαγγέλια μας. Ε, ρε, γλώσσα που την έχουμε! Το ευ και το δυσ είναι τόσο «πλαστικά» μόρια στα «χέρια» μας, που πλάθονται με το νου να γεννηθούν ωραιότατες λέξεις: Εύσωμος, εύστηθη γυναίκα, εύελπις, κ.ά. Ο βουκεφάλας δεν ήταν ευεπίβατο άλογο και ο Αλέξανδρος το ήξερε.
ΓΛΥΚΟΗΧΑ ΚΑΙ ΠΟΛΥΣΗΜΑΝΤΑ ΡΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΠΙΘΕΤΑ
Με το ευ η γλώσσα μας παίρνει μία ανοδική πορεία με καταπληκτικές γλωσσικές δημιουργίες: Ευελπιστώ=έχω καλή ελπίδα, ευδοκιμώ=σημειώνω επιτυχία, ευημερώ=έχω καλές ημέρες, ευκαιρώ=έχω ελεύθερο χρόνο, ευπρεπίζω=επιμελούμαι την εμφάνιση και εκατοντάδες άλλα. Θα αναφέρω όμως και το χιλιολεγόμενό μας ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ=εκφράζω, αναγνωρίζω, ανταποδίδω την οφειλόμενο καλή χάρη!
Ας δούμε και μερικά επίθετα: εύπορος=αυτός που έχει καλούς πόρους. Πολύ όμορφα κάναμε το αντίθετο όμως ως άπορος=αυτός που δεν έχει οικονομικούς πόρους. Δεν υπάρχει λέξη δύσπορος. Γιατί άραγε; Έχουμε όμως και το ουσιαστικό: ο άπορος κάτοικος της χώρας. Το ίδιο: εύτακτος – άτακτος. Εύρωστος=αυτός που έχει μεγάλη σωματική δύναμη και το αντίθετο ΑΡΡΩΣΤΟΣ=αυτός ου δεν έχει δύναμη από το ρήμα ρώννυμη=έχω δύναμη, ρώμη υγιαίνω. Βάζοντας μπροστά το στερητικό α-διπλασιάζεται το ρ. Από το ίδιο ρήμα ρώννημι έχουμε την προστακτική: Έρρωσο φίλε μου=Χαίρε, έχε υγεία. Και στον πληθυντικό: Έρρωσθε Μελβουρνιώτες Έλληνες = Γειά σας κ.λπ.
Επίσης ο ευτυχής έχει αντίθετο το ατυχής, αλλά ο ατυχής είναι και δυστυχής. Έτσι λέμε ατυχήματα και δυστυχήματα. Σήμερα όμως ο ατυχής είναι ο άτυχος = αυτός που δεν έχει τύχη και όχι κακή τύχη. Έτσι το ευ και το δυσ μάς χάρισαν ένα καταπράσινο λεκτικό λιβάδι που θα χρειαζόταν πολλές σελίδες για να αποκαλυφτεί η γονιμότητά τους.
ΤΟ ΕΥ ΚΑΙ ΤΟ ΔΥΣ ΜΠΑΙΝΟΥΝ ΣΤΗΝ ΑΓΓΛΙΚΗ
Το εύ στα Αγγλικά έγινε eu και το δυσ ορθογραφήθηκε ως dys. Πολύ σύντομα θα αναφέρω μόνο λίγα παραδείγματα. Η πηγή αναβλύζει σοφία!
Α) ΕΥ: Ευλογία=eulogy, eulogize, eulogistic, eulogistically. Ευφωνία=euphony, ευφημία=euphemism, euphemistic, ευφορία=euphoria, εύρυθμος=eurythmic, ευκάλυπτος=eucalypt, ευχαριστία= eucharist, ευδαιμονία= eudaemonia και εκατοντάδες άλλες λέξεις: All from Greek eu.
B) ΔΥΣ: Δυσεντερία= dysentery, δυσπεψία=dyspepsia, δυσβασία=dysbasia, δυστοκία=dystocia, δύσπνοια=dyspnoea και 100άδες άλλες.
ΚΑΙ ΤΟ ΕΠΙΜΥΘΙΟ ΜΑΣ
Η Αγγλική σήμερα με τη γονιμότατη Ελληνική ευπλασία (euplasia), δεν υποφέρει καθόλου από φανερή… δυσλεξία (dyslexia)!
