Στα πιο αρχαία μας γραπτά κείμενα στην ελληνική γλώσσα, την Ιλιάδα και την Οδύσσεια, η λέξη πρόσωπο γράφεται, προφέρεται και ακούγεται πρόσωπο, όπως ακριβώς και σήμερα. Ο Ν. Καζαντζάκης και ο Ι. Κακριδής που μας έφεραν τα έργα αυτά στη σημερινή μας γλώσσα, επαναλαμβάνουν τον Όμηρο κατά λέξη.

Η Αθηνά κάνει στον ύπνο της πολύ όμορφη την Πηνελόπη για να την δουν οι Αργίτες και «Να σαστίσουν πρώτα το όμορφο παστρεύει πρόσωπό της» (Οδύσσεια Σ, στ.192). Το ίδιο γίνεται και στην Ιλιάδα όπου ο Ήφαιστος «και με σφουγγάρι ολούθε σκούπισε το πρόσωπο, τα χέρια» (Ιλιάδα Σ.στ.414). Άρα η λέξη πρόσωπο από τα πανάρχαια χρόνια μέχρι σήμερα είναι η ίδια για χιλιάδες χρόνια, ελληνική μέχρι το… κόκκαλο!

ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Τι εννοούμε μέχρι και σήμερα με τη λέξη πρόσωπο; Το μπροστινό μέρος του κεφαλιού μας από το μέτωπο μέχρι και το πηγούνι – τα πιο ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ενός ατόμου – τα ονομάσαμε πρόσωπο. Είναι μία έξοχη ελληνική δημιουργία. Η λέξη φαίνεται ότι αρχιτεκτονήθηκε από τη φράση: «προς ώπα» που σημαίνει μπροστά στα μάτια.

Η πρόθεση προς είναι ολοζώντανη μέχρι σήμερα. Το ώρα με γενική ωπός μάς έδωσε λέξεις όπως όψη και τον β’ παρακείμενο όπωπα του ρήματος οράω/όραση=βλέπω και άλλες λέξεις όπως οπτικός/optical, οπτασία, οπή, ύποπτος, όμμα, αλλά και όραμα, ιδέα, είδος, είδωλο, οφθαλμός και πολλές άλλες. Η πηγή αναβλύζει μέχρι σήμερα.

ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ ΜΕ ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ

Η λέξη πρόσωπο είναι λειτουργικότατη και παράγει τόσα πολλά γλωσσικά διαμάντια όσα τα διαφορετικά πρόσωπα όλων μας και αυτή είναι αδιαμφισβήτητη ομορφιά της. Φανταστείτε όλοι μας είχαμε ίδια πρόσωπα, θα πλήτταμε μέχρι… θανάτου. Μερικά χαρακτηριστικά είναι: Συναντηθήκαμε πρόσωπο με πρόσωπο, με άσπρο πρόσωπο, πρόσωπα και πράγματα, προσωπικά τον είδα κατά πρόσωπο, έγινε το πρόσωπο της ημέρας, ανεπιθύμητο πρόσωπο, με τον ιδρώτα του προσώπου σας, εύχομαι να δείτε το πρόσωπο του Θεού!, είσαι προσωπικός μου φίλος, τα δύο χέρια νίβουν το πρόσωπο και πολλές άλλες που έρχονται στο μυαλό σας.
Όπως βλέπετε η πηγή «πρόσωπο» αναβλύζει άφθονο δροσερό νερό για κάθε ανθρώπινη διαπροσωπική σχέση. Ταυτόχρονα όμως μάς γεννάει νέες λέξεις ανθρώπινης προσωπικής επαφής: Προσωποποιώ, προσωποκρατία, προσωπολάτρης, προσωποκράτηση, προσωπογραφία και πάρα πολλές άλλες. Ανοίξτε ένα λεξικό για να διαπιστώσετε τους γλωσσικούς και πνευματικούς κρουνούς της.

ΚΑΙ Η ΠΡΟΣΩΠΙΣ

Η αρχαία μας προσωπίς έγινε σήμερα προσωπίδα, όπως και η Κορωνίς έγινε κορωνίδα. Προσωπίδα φορούσαν –και ακόμη φορούν– οι ηθοποιοί, τα πρόσωπα του θεάτρου. Η προσωπίδα έχει τα χαρακτηριστικά του προσώπου και στο θέατρο απομιμείται την ανωνυμία και κάτω από αυτήν –τη μάσκα– μπορεί να παρουσιαστεί κάθε ανθρώπινο πρόσωπο.

Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και σήμερα με τα κινούμενα κωμικά προσωπεία (ακόμη και το Μίκυ Μάους) τα οποία μιλούν ανθρώπινα, αλλά το κανονικό τους πρόσωπο δεν φαίνεται. Οι αρχαίοι μας δημιούργησαν τα προσωπεία για τις μεταμφιέσεις των ηθοποιών. Η εφεύρεση αυτή παίζει σημαντικότατο ρόλο στο θέατρο μέχρι σήμερα.

ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΕΓΙΝΕ… PERSON!

Οι Λατίνοι/Ρωμαίοι όταν σκλάβωσαν τον ελληνισμό (142 π.Χ.) θαμπώθηκαν από την ελληνική παιδεία. Μέχρι τότε δεν υπήρχε στα Λατινικά ούτε ένα ποίημα, ούτε θεατρικά έργα. Το θέατρο έφτασε στη Ρώμη μέσω Ετρουρίας με όλες τις λέξεις του. Οι Έλληνες ηθοποιοί φορούσαν σαν τις προσωπίδες και από τη λέξη μας «προσωπίς» έγινε το Ετρουρικό και Λατινικό «Persona». Ως επακόλουθο η persona μπήκε στα Αγγλικά ως Person και φτούρισε γονιμότατα. Από εδώ έγιναν όλα: person, in person, person to person, first person, personagrata, personal (ακόμη και το σημερινό PIN), personality, personalize, personification, personify και πάμπολλα άλλα. Ανοίξτε ένα λεξικό για του λόγου το ασφαλές.

Στη θεολογία η προσωπίς έχει την τιμητική της. Στην Αγία Τριάδα μιλάμε για «three persons in one god»! Το ίδιο γίνεται και στα Ελληνικά: Το τρισυπόστατο πρόσωπο του Θεού! Και ο Θεός με… προσωπίδα κυκλοφορεί. Είναι να μην αναφωνεί κανείς και μάλιστα μεγαλοφώνως; Ε, ρε, γλώσσα που την έχουμε!

ΚΑΙ ΤΟ ΕΠΙΜΥΘΙΟ ΜΑΣ

Σήμερα θα το αποδώσουμε λίγο ποιητικά για τους αρχάριους και για καλύτερη μνημόνευση:
Όπως η κορωνίς έγινε corona (και στα Αγγλικά crown), έτσι και η προσωπίς έγινε persona (και φτούρισε ως person με όλα του τα πρόσωπα).