Για φανταστείτε τη μεγάλη, αλλά και την απόλυτη καθαριότητα που κατόρθωσε ο Ηρακλής στους στάβλους του Αυγεία και, μάλιστα, μέσα σε μία μέρα. Δικαίως είναι ένας αξιομνημόνευτος –και σήμερα ένας παροιμιακός– από τους δώδεκα άθλους του, γιατί η τεράστια ποσότητα της συσσωρευμένης κοπριάς ήταν εκεί για χρόνια και ο Ηρακλής την καθάρισε.

Οι λέξεις μας κάθαρση, καθαρός, καθαρίζω –και όλα τα παράγωγά τους– είναι λέξεις με πολύ ιδιαίτερο και καθαρό περιεχόμενο. Τις έχουμε και από πριν από την εποχή του Ομήρου μέχρι σήμερα. Πολύ καθαρά χρωματίζουν το λόγο μας και μάς κάνουν να σκεφτόμαστε και πολύ καθαρά.

ΤΟ ΠΗΓΑΔΙ ΤΗΣ ΚΑΘΑΡΣΗΣ

Το ρήμα είναι καθαρίζω με αρκετές αποχρώσεις στη σημασία του: Καθαρίζω τα χέρια, τα ψάρια, τα συρτάρια, αλλά και καθαρίζω το μυαλό, τη σκέψη, «καθαρίζω» χίλια δολάρια τη βδομάδα, ο ουρανός καθάρισε, καθαρίζω την υπόθεση, ως και τη φράση μας όταν κάποιος γελάει χωρίς ιδιαίτερο λόγο τότε του λέμε: «αυγά σου καθαρίζουν;». Γιατί, άραγε, το λέμε έτσι;

Παρόμοια, το επίθετο καθαρός έχει πολλές και ποικίλες αποχρώσεις. Λέμε καθαρός άνθρωπος (και μεταφορικά), καθαρό λάδι, καθαρό κέρδος-εισόδημα, βάρος, αίμα, ορίζοντας, βλέμμα, χρώμα, καθαρή ομιλία, απάντηση, νίκη, συνείδηση, καθαρό μέτωπο και καθαρό μυαλό. Σε εκφράσεις όπως καθαρός σαν αστραπή, την βγάζω καθαρή και πάμπολλες άλλες μέχρι και την καθαρή Δευτέρα.
Πολλές σύνθετες: καθαρολόγος, καθαρολογία, το καθαρτήριο των καθολικών και η περίφημη καθαρεύουσα γλώσσα μας που μάς έδωσε πολλές καθαρές και νέες λέξεις μέχρι και το κάθαρμα, τον κακό και ανήθικο άνθρωπο που τον συγκρίνουμε με όλες τις ακαθαρσίες που καθάρισε ο Ηρακλής.

ΣΤΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΗΣΗ

Ένας «αυστηρός καθηγητής» θα ήθελε όλοι οι μαθητές του να γράψουν προτάσεις με όλες τις παραπάνω αποχρώσεις –και περισσότερες – και να τις παρουσιάζουν ως τη γραπτή τους εργασία στο σπίτι. Επίσης οι προτάσεις έπρεπε να έχουν πρωτότυπο νόημα γιατί το πεδίο είναι πλατύ και καθαρό στην εκφορά των παραδειγμάτων.
Όταν οι γονείς βοηθούν οι εργασίες είναι υπέροχες και με παροιμίες όπως «καθαρός ουρανός αστραπές δεν φοβάται», και όλος αυτός ο κόπος φέρνει όντως καθαρά αποτελέσματα για όλους. Θυμάμαι μία χαρακτηριστική πρόταση μαθήτριάς μου πριν από μερικά χρόνια: «Ο αρχιεπίσκοπος της Ελλάδας έκανε αυτοκάθαρση. Καθαρίστηκε στο μπάνιο μόνος του». Οι λέξεις αφήνουν εποχές. Η πρόταση είναι σωστή. Νιώθεται.

ΚΑΙ Η ΚΑΘΑΡΣΗ ΕΓΙΝΕ CATHARSIS!

Οι αγγλόφωνοι όταν είδαν όλη αυτή τη γλωσσική…  καθαριότητα, το 19ο αιώνα παρακαλώ, πήραν τη λέξη κάθαρση και την έβαλαν καθαρή στο λεξιλόγιό τους ως catharsis να σημαίνει στα Αγγλικά ακριβώς αυτό που δηλώνει στα Ελληνικά. Από φιλολογική πλευρά πήραν τον ορισμό κάθαρσης από τον Αριστοτέλη ο οποίος στο βιβλίο του με τίτλο «Ποιητική», έδωσε τον ορισμό ως εξής: Κάθαρση είναι η λύτρωση από τη συναισθηματική ένταση των συναισθημάτων μέσα από την τελική έκβαση της υπόθεσης ενός δράματος. Το επίθετο έγινε cathartic και όλα τα λεξικά το ομολογούν – γιατί δεν κρύβεται – from Greek κάθαρσις.

Ο ΚΑΘΑΡΟΣ ΣΤΗ ΡΩΜΗ

Το ίδιο είχε συμβεί και με τους Λατίνους/Ρωμαίους, οι οποίοι τον καθαρό είχαν δυσκολία να τον γράψουν. Από το ελληνογενές αλφάβητό τους είχαν απορρίψει το Κ και το Θ γιατί δεν υπήρχαν λέξεις τους με αυτά τα σύμφωνα και το Κ το αντικατέστησαν με το C. Με αυτή την έλλειψη και δυσκολία τον καθαρό τον είπαν και τον έγραψαν castus. Τα Λατινικά λεξικά το λένε αγγλιστί: From Greek καθαρός = pure.
Από εδώ οι Άγγλοι πήραν και έκαναν και άλλες λέξεις τους: To castigate σημαίνει to keep pure = καθαρίζω και τιμωρώ κάποιον να τον κρατήσω καθαρό. Από εδώ έγινε και το chaste = αγνός, καθαρός, σεμνός. Ο ακάθαρτος έγινε incestus και γι’ αυτό η αιμομιξία λέγεται incest. To τιμωρώ και εξαγνίζω chasten και chastise με ελληνική κατάληξη-ίζου.

Τέλος, η αγνότητα έγινε chastity από όπου και η ζώνη αγνότητας=chastity belt, το σιδερένιο πλέγμα του Μεσαίωνα προσάρμοζαν στη λεκάνη της γυναίκας, όταν ο σύζυγος έφευγε στις σταυροφορίες ώστε η γυναίκα του να μην μπορεί να έλθει σε…  επαφή με άλλον άντρα! Δηλαδή, σκλάβωνε τη γυναίκα του για να ελευθερώσει άλλες! Λέτε να ήταν καθαρές δουλειές αυτές;

ΕΠΙΜΥΘΙΟ ΕΚ ΤΟΥ ΑΣΦΑΛΟΥΣ

Catharsis has come into English, unchanged, from Greek κάθαρσις/catharsis, a purgation, a cleansing from guilt or defilement (μόλυνση, βεβήλωση).
Πηγή: Κάθε σοβαρό Λεξικό της αγγλικής γλώσσας και catharsis ως αγγλική λέξη πλέον!