Αφήνοντας κατά μέρος την προεκλογική επικαιρότητα και όσα αναδείχθηκαν σε αυτήν, θα μιλήσουμε σήμερα, ενόψει και της επίσκεψης του προέδρου κ. Δημήτρη Χριστόφια στην Αυστραλία, για τους Κύπριους που στρατεύθηκαν στους δύο Παγκόσμιους Πολέμους στην πατρίδα του Αλεξάντερ Ντάουνερ.
Σύμφωνα με όσα εντοπίσαμε πρόσφατα, στο πλαίσιο της έρευνάς μας για τον καταρτισμό του Μητρώου των Κυπρίων εθελοντών του Δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου, στις τάξεις του αυστραλιανού συμμαχικού στρατού κατά το 1939-1945 κατατάχθηκαν 131 στρατιώτες που δήλωσαν ως τόπο γέννησης την Κύπρο. Πρόκειται για ένα υψηλό αριθμό, αν υπολογίσουμε ότι το μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα προς την Αυστραλία από την Κύπρο παρατηρείται στα μεταπολεμικά χρόνια. Οι περισσότεροι Κύπριοι κατατάχθηκαν σε μάχιμα τμήματα του στρατού, ορισμένοι έγιναν υπαξιωματικοί, ενώ αρκετοί εντάχθηκαν στην πολεμική αεροπορία της Αυστραλίας (ΡΑΑΦ). Ένας από αυτούς, ο Κώστας Νικολάου, ήταν αιχμάλωτος πολέμου, πιθανότατα στην Ελλάδα ή στην Κρήτη. (Οι Αυστραλοί, όπως και οι Νεοζηλανδοί, είχαν βαρύτατες απώλειες στην Ελλάδα, το 1941.)
Ως προς την εθνική τους καταγωγή οι Κύπριοι στρατιώτες του αυστραλιανού στρατού ήταν σχεδόν όλοι Έλληνες. Οι Τούρκοι της Κύπρου, για λόγους που δεν είναι του παρόντος άρθρου, σε αντίθεση με τους προγόνους μας, δεν είχαν λόγους να μεταναστεύουν μαζικά από την Κύπρο, ούτε κατά τον 19ο αιώνα, ούτε κατά την Αγγλοκρατία, μέχρι τη δεκαετία του 1940. Τρεις από τους 131 Κυπρίους ήταν Εβραίοι, που γεννήθηκαν στο μικρό χωριό Μαρκό, την περίοδο 1911-1915.
Στα στρατιωτικά αρχεία δίνεται ο αριθμός στρατιωτικού μητρώου (ΑΣΜ) του κάθε στρατιώτη, ο τόπος γέννησης και κατοικίας, το έτος γέννησης, το όνομα του πλησιέστερου συγγενούς, η ημερομηνία κατάταξης και απόλυσης και η μονάδα του. Οι περισσότεροι είναι καταγραμμένοι με το ελληνικό τους όνομα. Υπάρχουν, όμως, και περιπτώσεις που το έχουν αγγλοποιήσει, όπως ο Λέο Σάιπρους, από τη Γιαλούσα ή ο Φρανκ Μαρκς, από τη Λάπηθο. Ως προς τον τόπο καταγωγής, εκτός από τους τρεις από το Μαρκό, που αναφέρθηκαν, υπάρχουν στοιχεία για 77 στρατιώτες, από όλες τις επαρχίες του νησιού. Έξι γεννήθηκαν στη Λάρνακα, πέντε στην Αραδίππου και άλλοι τόσοι στο Παλαιχώρι, στην Αμμόχωστο και στη Λεμεσό, τρεις στο Λευκόνοικο, το Μαραθόβουνο και τη Μόρφου, δύο στην Αγλαντζιά, τον Αγρό, τον Καραβά, την Κυθραία, τον Πρόδρομο και την Τρυπημένη κ.ο.κ.
Η τεκμηρίωση αυτή είναι σημαντική, τόσο για την ιστορία της νεοελληνικής διασποράς και της κυπριακής παρουσίας στην Αυστραλία, όσο και για τη συνολική προσφορά της Κύπρου στον αγώνα κατά του φασισμού στον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο.
Αξίζει να προσθέσουμε ότι έχουμε εντοπίσει και τρεις Κυπρίους που κατατάχθηκαν στον αυστραλιανό στρατό στον Πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο. Ο αριθμός δεν είναι ασήμαντος, αν υπολογίσουμε ότι ο συνολικός αριθμός των Ευρωπαίων στον αυστραλιανό στρατό κατά το 1914-1918 ήταν μόλις 815. Ένας από αυτούς γεννήθηκε στη Λευκωσία, ένας στις Αρόδες της Πάφου και ένας στη Χοιροκοιτία.
*Ο Π. Παπαπολυβίου είναι αναπλ. καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου.