Ο Κώστας Παπαϊωάννου ήταν και εξακολουθεί να είναι, χρόνια μετά το θάνατό του, η μοναδική ίσως περίπτωση μαρξιστή στοχαστή ο οποίος έχει κατανοήσει το ότι η πόλωση ανάμεσα στην ένταξη στην φυσική τάξη και τον χωροχρόνο της ιστορίας είναι συστατικό της φύσης του ανθρώπου, ένα από αυτά τα συστατικά που ο άνθρωπος θα αναπαράγει χωρίς τέλος. Είναι η, τραγικής υφής, αναζήτηση του κόσμου πριν την εκκίνηση του ιστορικού χρόνου, αλλά και, ταυτόχρονα, η αναζήτηση ενός “τέλους” στο μέλλον, μέσα από τη εγελιανή ή μαρξιστική εκδοχή των πραγμάτων.
Ο Παπαϊωάννου πρωτοπόρησε γιατί κατάλαβε το δίλημμα εκείνο το οποίο ο άνθρωπος δεν μπορεί να λύσει, ούτε και να άρει, αναγκάζοντάς τον να σκεφτεί, να αναλογιστεί νέες συνθέσεις και συνδέσεις στη ζωή, ανεξάρτητα από το αν αυτές είναι εφήμερες και πρόσκαιρες. Στο παρόν, αλλά και σε ολόκληρο το φιλοσοφικό έργο του, ο Παπαϊωάννου μας προτρέπει να σκεφτούμε την ουτοπία με ρεαλισμό, με πραγματικούς όρους. Όχι ως την καταστροφή της παρούσας τάξης που κινεί το σημερινό κόσμο, ούτε βέβαια και το όποιο σταμάτημα του ιστορικού χρόνου ή βάζοντας περιορισμούς στην κίνηση της ιστορικής συνείδησης και την ανάπτυξή της, αλλά στην αναζήτηση και πραγματοποίηση μιας που θα αποτελέσει μέρος της φυσικής τάξης και θα συνδυάσει τον κοινωνικό μετασχηματισμό με την ανάπτυξη του αισθήματος της ανθρώπινης ενότητας με το όλο σύμπαν, με την ασταμάτητη αναζήτηση της αλήθειας.
Μας καλεί να υπερβούμε τη φύση -έτσι όπως συνέβη στην αρχαία Ελλάδα- και την όποια αποδοχή της, με τους σημερινούς κοινωνικούς όρους, προτείνοντάς μας ταυτόχρονα τόσο το ξεπέρασμα της αρχαίας Ελλάδας όσο την άρνηση της σημερινής μηχανιστικής ανάπτυξης και εξέλιξης της προόδου.
Η μελέτη αυτή του Κώστα Παπαϊωάννου δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο Αρχείο Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών και κυκλοφόρησε σε αυτοτελές έντυπο το 1955. Επανεκδόθηκε μετά από πολλά χρόνια από τις Εναλλακτικές Εκδόσεις.
Ο συγγραφέας, ξεκάθαρα μαρξιστής, είναι ένας από τους πλέον διεισδυτικούς φιλόσοφους που ανέδειξε η Ελλάδα, ευτύχησε να εργαστεί και αναδειχθεί στο εξωτερικό. Γεννήθηκε το 1925 στο Βόλο και πέθανε στο Παρίσι το 1981. Στη Γαλλία έζησε από το 1945. Είναι από τους φιλόσοφους και διανοούμενους εκείνους -η αφρόκρεμα της ελληνικής διανόησης της εποχής του- που εγκατέλειψαν την Ελλάδα με το θρυλικό πλοίο “Ματαρόα” το 1945 μετά από άμεση παρέμβαση των γαλλικών Αρχών. Έγραψε πληθώρα έργων όπου διαπραγματεύτηκε φιλοσοφικά, κοινωνιολογικά, πολιτικά και αισθητικά θέματα. Από το 1962 έγραφε μόνο στα γαλλικά. Στο διάστημα 1959-1963 δίδαξε στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης, ενώ στα 1962-1968 δίδαξε Φιλοσοφία στο Censier του Παρισιού και Κοινωνιολογία στη Σχολή Ανώτερων Εμπορικών Σπουδών. Από το 1963 ανήκε στο CNRS (Εθνικό Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών) της Γαλλίας. Στα 1970-1972 δίδαξε Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο της Nanterre και από το 1971 μέχρι το θάνατό του στην Icole Pratique de Hautes Itudes.
Από τα πιο ουσιώδη και μνημειώδη έργα του είναι τα “Τα θεμέλια του μαρξισμού” και “Η Γένεση του ολοκληρωτισμού” στο οποίο αποδομεί πλήρως -και με μαρξιστικούς όρους- το σταλινικό καθεστώς της πρώην ΕΣΣΔ, ασκώντας του ανελέητη κριτική, ίσως την πρώτη ολοκληρωμένη κριτική του είδους που γράφτηκε ποτέ στην ελληνική γλώσσα.
Το σύνολο σχεδόν των έργων του έχει κυκλοφορήσει στην Ελλάδα από τις Εναλλακτικές Εκδόσεις.
