Πολλοί φίλοι, γνωστοί και αναγνώστες της στήλης μού συστήνουν να τα γράφω όλα πιο απλά για να μπορούν –λένε– να τα καταλαβαίνουν. Η ανθρώπινη αυτή νουθεσία συμπυκνώνεται στο σημερινό τίτλο «Εν τη απλότητι το κάλλος» δηλαδή το κάλλος –το ωραίο και η ομορφιά– βρίσκεται στην απλότητα και όχι στην πολυπλοκότητα ή την υπερβολή.
Σκεφ
τήκατε ποτέ πώς οι πρόγονοί μας έπλασαν αυτή τη λέξη μας; Ας πάρουμε τα γλωσσικά και ετυμολογικά νυστέρια να δούμε τι ακριβώς κρύβει μέσα της η λέξη «απλός». Θα κάνουμε την ανατομία της, μία εξέταση σε βάθος, μία εξονυχιστική έρευνα, όσο μας επιτρέπει η ίδια η γλώσσα. Δυστυχώς, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε πώς πρωτάρχισαν να λέγονται όλες οι λέξεις μας και οι περισσότεροι άνθρωποι δεν ενδιαφέρονται για τέτοια πράγματα. Φρονώ, όμως, ότι είναι ενδιαφέρον να γνωρίζεις πώς τις πρωτοδημιουργήσαμε τις λέξεις μας, γιατί εκεί είναι η πρώτη κοιτίδα του πολιτισμού μας. Η γλώσσα είναι η βάση κάθε πολιτισμού.
Ο ΑΠΛΟΣ ΣΤΟ ΜΙΚΡΟΣΚΟΠΙΟ
Η λέξη μας «απλός», αν και τόσο απλή, εντούτοις δεν έγινε και τόσο απλά, αλλά η τελική της μορφή είναι πολύ περιεκτική, πάρα πολύ χρήσιμη και ακουστικά πολύ εύηχη. Φυσικά, έγινε και πολύ περιγραφική και γι’ αυτό την ονομάσαμε επίθετο: ο απλός τρόπος, η απλή πράξη, το απλό μηχάνημα. Οι αρχαίοι μας το επίθετο τούτο το είχαν ως ο απλόος και μετά από συναίρεση (όπως ακούεις=ακούς) έγινε το επίθετο ο απλούς, η απλή, το απλούν και κατέληξε σήμερα ο απλός, αλλά κρατήσαμε και τον αρχαίο μας τύπο ο απλούστερος και ο απλούστατος και το αρχαιοπρεπές μας επίρρημα απλούστατα, που είναι συχνότατο και πολύ εύχρηστο. Από το απλός κάναμε το επίρρημα απλώς και απλά, αλλά με μερικές ιδιαιτερότητες: απλώς σήμερα σημαίνει μόνο και απλά με απλό τρόπο. Λέμε: χρειάζεσαι απλώς δίαιτα (μόνο), αλλά: απλά του είπα όχι (τρόπος).
Έχουμε και άλλες σημασίες: Η απλή ζωή=όχι πολύπλοκη ή σύνθετη. Απλό εισιτήριο=είναι μόνο για μία διαδρομή. Οι απλοί πολίτες=οι απλοϊκοί. Απλά λόγια=ξεκάθαρα. Ένα απλό χαρτί=όχι επίσημο.
Κάναμε και μερικές σύνθετες λέξεις με κάποια Ευρωπαϊκή επιρροή και υπόδειξη: απλοποιώ, απλοποίηση, απλολογία, απλότητα, απλουστεύω (ίσως σωστότερο θα ήταν από το απλούστερος=απλουστερεύω όπως λέμε χειροτερεύω) απλούστευση, απλουστευτικός. Λέμε όμως και η απλότητα, ο απλοϊκός, ίσως και πολλές άλλες που δεν έρχονται στο νου μου τώρα.
Ο ΑΠΛΟΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ
Η λέξη απλός στην αρχαιότητα –καλύτερα στην απαρχή της– πρέπει να είχε την ιδέα της μονής πτυχής ή της μιας και μονής πλέξης. Ίσως εις=ένας με δασεία+πλος μάς έδωσαν το απλός και έτσι κρατήθηκε η δασεία μέχρι σήμερα. Στην ίδια κατηγορία ανήκουν ο διπλός, τριπλός κ.λπ. Δυστυχώς, δεν έχουμε διαθέσιμα στοιχεία για το πώς δημιουργήθηκε αυτή η πολύ όμορφη και δόκιμη λέξη μας, που μάλλον την πολυχρησιμοποιούμε όχι απλώς γιατί είναι μικρή και γλυκόηχη, αλλά γιατί είναι ένα χρήσιμο γλωσσικό εργαλείο που μάς το χάρισαν οι αρχαίοι μας και απαραίτητο στη γλώσσα μας.
Όπως βλέπετε –όσοι πραγματικά ενδιαφέρεστε– ότι ο απλός είναι ελληνικότατη λέξη μέχρι το… κόκκαλο. Και έρχονται οι… ινδοευρωπαίοι και σου λένε: «δεν είναι καθόλου ελληνική, αλλά… ινδοευρωπαϊκή!». Τι να τους πει κανείς; Μην πάρετε ποτέ ινδοευρωπαίο στο γάμο σας, θα σας πει «και του χρόνου».
Ο ΑΠΛΟΣ ΣΤΗΝ ΑΓΓΛΙΚΗ
Η ελληνική δασεία μάς λέει πως οι αρχαίοι μας την προφέρανε με δασύ (πυκνό) τρόπο ως (χ) απλός ή και (σ) απλός. Στη Λατινική αυτό διατηρήθηκε μέχρι σήμερα ως simplex και με αυτό το διαβατήριο μπήκε στην Αγγλική ως simple.Τα λεξικά εξηγούν το sim ως ένας ή όμοιος (και τα δύο με δασεία), συν το ple έγινε one fold=μία πτυχή, μία πλέξη from Greek πλέκω. Έτσι το simple γέννησε τα simplify, simplicity, simplification ακόμη και τον… Simple Simon!
ΚΑΙ ΤΟ ΕΠΙΜΥΘΙΟ ΜΑΣ
Για τόσο απλά πράγματα έπρεπε να μπούμε σε τόσο βαθιά νερά. Ακόμη και η απλότητα παρουσιάστηκε πολύπλοκη, αλλά η απλή έκφραση βάζει τα θεμέλια ενός μεγάλου πολιτισμού. Έτσι φαίνεται ότι οι αρχαίοι μας συλλογικά και σαν παροιμία έκαναν τη φράση τους που ζει μέχρι σήμερα στη γλώσσα μας: «Εν τη απλότητι το κάλλος»!
