Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ

Στις 29/5/2006, η Βυζαντινολόγος καθηγήτρια Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ εμφανίστηκε σε τηλεοπτική εκπομπή της ελληνικής Κρατικής Τηλεόρασης και παρεχώρησε μια ενδιαφέρουσα συνέντευξη στην κ. Άννα Παναγιωταρέα, με θέμα τα αίτια της πτώσης του Βυζαντίου. Να σημειώσουμε ότι η κ. Αρβελέρ διετέλεσε και πρύτανης του Πανεπιστημίου της Σορβόνης, στη Γαλλία.

    Ο περιορισμένος χώρος της στήλης δεν επιτρέπει τη μεταφορά ολόκληρης της εν λόγω συνέντευξης. Για τον λόγο αυτό, σταχυολογώ εδώ τα σημεία εκείνα που «γαργάλισαν» τα ακαδημαϊκά μου ενδιαφέροντα. Δεν προτίθεμαι να βάλω δικές μου λέξεις στο στόμα της κ. Αρβελέρ. Απλά, μεταφέρω τα δικά της λόγια (σε αγκύλες κάποιες απαραίτητες διευκρινίσεις).

ΤΑ ΣΗΜΕΙΑ

1) Σχετικά με τον αναθεματισμό του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Παλαιολόγου από την Ορθόδοξη Εκκλησία: «Όταν φτάνει ο αντιπρόσωπος του Πάπα στον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο –σχεδόν οι Τούρκοι είναι έξω από την Πόλη– και θέλουν να κάνουν μια [εκκλησιαστική] ένωση για να έρθουν στρατεύματα από τους Δυτικούς να βοηθήσουν τους Βυζαντινούς εναντίον των Τούρκων, γίνεται η ενωτική [καθολική και ορθόδοξη] λειτουργία στη Αγιά Σοφιά. Ε, ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος είναι ο αυτοκράτορας που είναι αναθεματισμένος από την Εκκλησία! Δηλαδή, δεν είναι το συμφέρον πάντοτε της αυτοκρατορίας, δεν συμβαδίζει πάντοτε [το συμφέρον της αυτοκρατορίας] με τις αποφάσεις, οι οποίες γίνονται από την Εκκλησία.»

2) Σχετικά με τον Μέγα Κωνσταντίνο, την υποτιθέμενη βάπτισή του λίγο πριν πεθάνει και την πολιτική του:
«Ο Μέγας Κωνσταντίνος ήτανε ο πρώτος αυτοκράτορας, ο οποίος –Ρωμαίος αυτοκράτορας– έβαλε τον Χριστιανισμό όχι ως επίσημη [θρησκεία], είναι ο Θεοδόσιος που τον έκανε επίσημη θρησκεία… και κάνει την Κωνσταντινούπολη ως χριστιανική πρωτεύουσα –χτίζει ναούς– μολονότι ο ίδιος δεν είναι χριστιανός… Η Εκκλησία δέχεται ότι βαπτίστηκε πριν πεθάνει, λίγο πριν πεθάνει… τέλος πάντων, εμείς οι ιστορικοί έχουμε μερικές αμφιβολίες… Πραγματικά, η πολιτική του Μεγάλου Κωνσταντίνου ήταν η πολιτική της χριστιανικής, αν θέλετε, Ρώμης, δηλαδή της Κωνσταντινούπολης. Γιατί; Γιατί ο Κωνσταντίνος είχε ανάγκη εκείνη τη στιγμή να κινητοποιήσει τα στρατεύματά του, τα ανατολικά, εναντίον των Περσών».

3) Σχετικά με τη φαγωμάρα «ενωτικών» και «ανθενωτικών» στο Βυζάντιο, τον αμυντικό αγώνα του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Παλαιολόγου μαζί με τους Λατίνους Καθολικούς της Κωνσταντινούπολης εναντίον των Τούρκων, την τελική πτώση και τον διορισμό του Πατριάρχη Γεώργιου Σχολάριου από τους Τούρκους:
 «Αυτή η αντιπαλότητα μεταξύ ενωτικών και ανθενωτικών – αυτή η διαμάχη η οποία ήταν υπέρ της Εκκλησίας στο τέλος – να μην δεχτούν τους Δυτικούς, ούτε ως βοήθεια σχεδόν, διότι όταν ο Ισίδωρος του Κιέβου [Καρδινάλιος, Λατίνος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως] ακριβώς βρίσκεται πάνω στα τείχη της Πόλης και πολεμάει μαζί με τους αντιπροσώπους του Πάπα, οι Ορθόδοξοι μοναχοί και άλλοι είναι κλεισμένοι στα μοναστήρια τους, γιατί δεν θέλουν ακριβώς να βοηθήσουν έναν αυτοκράτορα, ο οποίος είχε κάνει την ενωτική λειτουργία. Να σκεφτείτε ότι ο Γεώργιος Σχολάριος, ο οποίος γίνεται πατριάρχης αμέσως από τον Μωάμεθ –μην το ξεχνάμε αυτό, ο Αθανάσιος ήταν πατριάρχης πριν και σκοτώνεται μαζί με τον αυτοκράτορα– όταν ο Γεώργιος Σχολάριος γίνεται πατριάρχης, είναι κλεισμένος σε μοναστήρι και στέλνει από την Παμμακάριστο ένα γράμμα –το πρώτο γράμμα που στέλνει στο ποίμνιό του– λέγοντας ότι «πολλοί μου είπανε ότι δεν έγραψα και δεν έκανα σ’ αυτές τις δυστυχείς ημέρες», κτλ, κτλ, χωρίς να εξηγεί τι, και έχει μια ωραιότατη λέξη μέσα, λέει: «τώρα έχουμε γίνει τόξα στρεβλά». Λοιπόν, αυτή η ιστορία ακριβώς δείχνει ότι η Χριστιανοσύνη, έχοντας γίνει δύο κομμάτια, αντίπαλα κομμάτια, κυρίως μετά το 1204, δεν μπορούσε πια να επιβιώσει».

4) Σχετικά με τις εξουσίες του Βυζαντινού αυτοκράτορα και τη σχέση του με την Εκκλησία:
«Ο αυτοκράτορας ο Βυζαντινός είναι ο μόνος αντιπρόσωπος του Θεού επί της Γης, ο μόνος, ως χριστιανός αυτοκράτωρ. Ο πατριάρχης είναι αυτός –το λέει και ο νόμος ο βυζαντινός– που ασχολείται με τις ψυχές του ποιμνίου, ενώ ο αυτοκράτορας και η Πολιτεία με τα σώματα και με την Πολιτεία ολόκληρη. Οπότε, ο πατριάρχης δεν κάνει τίποτε άλλο από το να στέφει τον αυτοκράτορα και να βαπτίζει τα παιδιά του… Οπότε έχουμε αυτή τη συνοχή και την αρμονία στις δύο εξουσίες. Αλλά η τελική εξουσία είναι οπωσδήποτε ο αυτοκράτορας. Μην ξεχνάμε ότι ο αυτοκράτορας προεδρεύει στις οικουμενικές συνόδους».

5) Σχετικά με την Κωνσταντινούπολη ως «γη του πόθου μας» και «αναφορά της ελληνικής ιστορίας»:
«Το ότι η Πόλης έγινε η γη του πόθου μας και ότι η Πόλης ακριβώς είναι η αναφορά όλης της σύγκλισης, αν θέλετε, της ελληνικής ιστορίας, κατά κάποιο τρόπο, είναι σοβαρό. Γιατί; Γιατί οι Έλληνες είναι ο μόνος λαός που δεν ελευθέρωσε την κοιτίδα του Γένους, γιατί η κοιτίδα του Γένους είναι η Πόλης, δεν είναι η Αθήνα. Η Αθήνα ήταν, επειδή δεν υπήρχε η Πόλη, διαλέξαμε την Αθήνα για να έχουμε τον Περικλή ως πρόγονο… Ορθοδοξία και γλώσσα μαζί είναι η Πόλης, η Βασιλεύουσα, ο μαρμαρωμένος βασιλιάς, η τελευταία λειτουργία…»

ΣΥΝΤΟΜΑ ΣΧΟΛΙΑ

Αναφορικά με το τελευταίο σημείο, προφανώς η κ. Αρβελέρ προτιμά την Αγία Σοφία από τον Παρθενώνα, τη «Νέα Ρώμη» (Κωνσταντινούπολη) από την Αθήνα, τον υπήκοο από τον ελεύθερο πολίτη, τον «ελέω Θεού» αυτοκράτορα από την εκκλησία του δήμου. Αν ήταν στο χέρι της, θα ονόμαζε το νεοελληνικό κράτος «Ρωμανία» και τους Έλληνες Ρωμιούς. Ευτυχώς η Ιστορία προσπέρασε τις αντιλήψεις της κ. Αρβελέρ.

Τέλος, ο αναθεματισμός του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Παλαιολόγου από την Εκκλησία δεν με εκπλήσσει, ούτε και αυτός του Ελευθερίου Βενιζέλου και των αρχαίων ελληνικών γραμμάτων. Απορώ αν κάποτε η χρυσόπεπλος Εκκλησία αποφασίσει να αναθεματίσει και τον εαυτό της!