Αν υπάρχουν στιγμές που νιώθετε τη ζωή σας να τη διαχειρίζονται κάποιοι άλλοι, τότε ελάτε στην παρέα μας. Έχουμε έναν δικό μας άνθρωπο, που θα σας βοηθήσει να γίνετε απόλυτοι κύριοι και αποκλειστικοί διαχειριστές της ζωής σας. Το όνομά του είναι Επίκτητος, σύγχρονος του Πλούταρχου (περ. 50 – 125 μ.Χ.).
ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΟΣ;
Ο Επίκτητος («αυτός που αποκτήθηκε») γεννήθηκε στην Ιεράπολη της Φρυγίας και πέθανε στη Νικόπολη της Ηπείρου. Υπήρξε ένας από τους στυλοβάτες της λεγόμενης «Νέας Στοάς» (την παλιά την ίδρυσε ο Ζήνων από την Κύπρο, ύστερα από ναυάγιο που τον ανάγκασε να καταλήξει στην Ποικίλη Στοά των Αθηνών, απ’ όπου δίδαξε φιλοσοφία).
Το αξιοπρόσεχτο με τον Επίκτητο είναι το γεγονός ότι έζησε ως δούλος και απελευθερώθηκε σε μεγάλη ηλικία. Το ότι το φυσικοχημικό φαινόμενο που ονομάζουμε «ζωή» είναι ένας καθημερινός αγώνας και μια ψυχοφθόρα αγωνία, εντυπώθηκε βαθιά στο πετσί και στο μυαλό του δούλου Επίκτητου από πολύ νωρίς. Γι’ αυτό ετούτος εδώ ο φιλόσοφος έβαλε ως στόχο στη ζωή του να δείξει στους ταλαίπωρους συνανθρώπους του πώς ένας δούλος μπορεί να είναι πιο ελεύθερος από τον κύριό του.
Πέρα από δούλος, ο Επίκτητος ήταν κουτσός, ασθενικός και ντροπαλός (σαν και μένα). Ο κύριός του (ο «δεσπότης» του) ήταν ο Επαφρόδιτος (ο «θελκτικός»!), γραμματέας του μισότρελου Νέρωνα. Από τον Κέλσο μαθαίνουμε πώς ο Επίκτητος κατέληξε κουτσός: Όταν σε κάποια στιγμή ο Επαφρόδιτος έστριψε το πόδι του Επίκτητου (προφανώς για να τον τιμωρήσει), ο Επίκτητος παρατήρησε χαμογελώντας: «Δέσποτα, θα το σπάσεις». Και όταν τελικά το πόδι έσπασε, ο Επίκτητος είπε πάλι ήρεμα: «Δεν σου το είπα;».
Πασίγνωστος πλέον φιλόσοφος, ο Επίκτητος έφυγε από τη Ρώμη το 94 μ.Χ., όταν ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Δομιτιανός (81–96 μ.Χ.) εξόρισε όλους τους φιλοσόφους, γιατί τον ενοχλούσε η αυξανόμενη «φιλοδημοκρατική» επιρροή τους. Έτσι ο Επίκτητος κατέληξε στη Νικόπολη της Ηπείρου (αξίζει να επισκεφθείτε τον αρχαιολογικό χώρο), όπου έζησε ήρεμα σε μια μικρή καλύβα, περιφρονώντας κάθε υλικό αγαθό. Εκεί ίδρυσε φιλοσοφική σχολή, στην οποία έτρεχαν πολλοί ν’ ακούσουν έναν παλιό δούλο να μιλά για απόλυτη ελευθερία του νου!
Η ΣΥΝΤΑΓΗ
Στα προβλήματα των άλλων είμαστε θεατές, όχι όμως στα δικά μας. Βρίσκεις το αυτοκίνητό σου χτυπημένο, και σου λέω: «Τέτοια συμβαίνουν…». Βρίσκω το δικό μου χτυπημένο, και ουρλιάζω: «Γαμώτο, μου το χτύπησαν! Και είναι από τα ακριβά!». Πεθαίνει η γυναίκα σου, και σου λέω: «Αυτή είναι η μοίρα του ανθρώπου…». Πεθαίνει η δική μου, και ουρλιάζω: «Αχ, ποιος θα μου πλένει τις κάλτσες από δω και πέρα; Και ήταν τόσο καλή!». Είμαστε όλοι τσάπες, που η καθεμιά τραβά το χώμα προς τη μεριά της.
Η συνταγή του Επίκτητου για μια καλή ζωή είναι ετούτη εδώ: Γίνε κύριος των επιθυμιών σου, εκτέλεσε τα καθήκοντά σου, μάθε να σκέπτεσαι καθαρά για τον εαυτό σου, μην επιτρέπεις στους άλλους να διαχειρίζονται τη ζωή σου.
Θαυμάζω τον Επίκτητο γιατί, ως δούλος, κορόιδεψε τους αφέντες ετούτου του κόσμου! Ο δεσπότης του μπορούσε να του σπάσει το πόδι –και του το έσπασε– αλλά δεν μπορούσε να του σπάσει τις ιδέες του. Ο δούλος Επίκτητος με δίδαξε να δίνω σημασία όχι στο τι τρώω, αλλά στο τι με τρώει. Μου έδειξε ότι χωρίς ελεύθερη σκέψη δεν μπορώ να είμαι ελεύθερος. Με βοήθησε να καταστήσω ηγεμόνα της ζωής μου τον Νου.
Να γιατί έχω δραπετεύσει από τα άκαμπτα δόγματα της θρησκείας και τώρα ήρεμος ρουφώ τους χυμούς της πνευματικής μου ελευθερίας. Δεν έχει νόημα να είμαι δούλος κανενός ανθρωπόμορφου Θεού, που κάθεται και παρακολουθεί όλα τα δρώμενα στο υπνοδωμάτιό μου! Νόημα έχει να ζω και να πεθαίνω ελεύθερος. Το «Κύριε ελέησον» ας το τρεμοπαίζουν στα χείλη τους αυτοί που το έχουν ανάγκη – οι δούλοι του Θεού. Οι σοφοί πρόγονοί μας μου έδειξαν ποια αγαθά να κυνηγώ: την ταπεινότητα, την αυτάρκεια και την αυτοδιαχείριση της ζωής μου.
Τέλος, δεν επιδιώκω να είμαι αρεστός στους πολλούς: επιδιώκω να είμαι αρεστός στη συνείδησή μου και στην κοινή λογική. Ένα όμως πράγμα με στενοχωρεί: δεν θα προλάβω να διαβάσω όλα τα κείμενα των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων – κι έχουν τόσα πολλά να δείξουν…
