Παλαιότερα («Ν.Κ.», 19/7/2011), από αυτήν εδώ τη στήλη είχα παρουσιάσει ένα ακόμα βιβλίο του Κώστα Παπαϊωάννου με τίτλο «Κόσμος και Ιστορία» από τις ίδιες Εκδόσεις.
Στο παρόν βιβλίο, δημοσιεύεται ένα άγνωστο (πριν τη δημοσίευσή του) κείμενο του Κώστα Παπαϊωάννου, που γράφτηκε, μάλλον γύρω στο 1950, και εκδόθηκε για πρώτη φορά μετά από τόσα χρόνια. Έχει ως αντικείμενό του το ρόλο της λεγόμενης επαναστατικής μάζας στην ιστορική διαδρομή. Ίσως αποτελεί, σύμφωνα με τους εκδότες, ένα από τα πλέον φιλόδοξα συγγραφικά εγχειρήματα του Παπαϊωάννου, μιας και εξακολουθεί να αποτελεί πάντα επίκαιρο ευελπιστώντας να αποτελέσει έναν αντίποδα στις θεωρίες περί «μαζικής κοινωνίας» και «εξέγερσης των μαζών» έτσι όπως εκφράστηκαν αυτές από διανοητές όπως ο Γκουστάβ Λε Μπον και ο Ισπανός Ορτέγκα υ Γκασέτ.
Κατά τον Παπαϊωάννου, η λεγόμενη μαζική κοινωνία δεν είναι τίποτε άλλο εκτός από μια κοινωνία απόλυτης υποταγής των μαζών και είναι «μαζική» μόνο σε ό,τι αφορά η μαζική κατανάλωση και μαζική υποταγή, ενώ αντίθετα οι κοινωνίες εκείνες στις οποίες η μάζα παρεμβαίνει πραγματικά στις καθημερινές υποθέσεις είναι κοινωνίες εκπληκτικής πνευματικής εκτίναξης και επιτευγμάτων, όπως ήταν η Αθήνα μετά ακριβώς από την εποχή του Πεισίστρατου και, κατά δεύτερο λόγο, η ελισαβετιανή Αγγλία. Η έννοια της «μάζας», σύμφωνα με τον Κώστα Παπαϊωάννου, δεν είναι ποσοτική, αλλά έχει να κάνει κυρίως και πρωτίστως με το ρόλο και τη συμμετοχή των μαζών στη διαμόρφωση της ιστορικής τους μοίρας μέσα από την καθημερινή τους συμμετοχή στα «κοινά».
Ξεκινώντας από αυτή την αρχή, ο συγγραφέας οικοδομεί μια φιλοσοφία και ψυχολογία της μάζας που είναι αισιόδοξη και την ίδια στιγμή ρεαλιστική, καθιστώντας την ερμηνευτικό «κλειδί» για τη μελέτη της ιστορίας.
Η συμμετοχή αυτή των μαζών μεταβάλλεται όπως μεταβάλλεται και η ιστορική εξέλιξη. Με βάση αυτές τις απόψεις, ο συγγραφέας κάνει την απαρχή ενός μαγευτικού ταξιδιού στην ιστορία και την τέχνη. Εξέχουσα θέση σε αυτό κατέχουν η αρχαία τραγωδία και ο κόσμος του Σέξπιρ ως οι κύριες εκφράσεις αυτής της εισβολής των μαζών στο ιστορικό προσκήνιο, οι οποίες αντιπαρατάσσονται στη θεατροκρατία της κλασσικής Αθήνας και στην κλασικιστική ιεραρχημένη κοινωνία του Ρακίνα, αλλά και την ψευδοκουλτούρα του 20ού αιώνα, ενώ οι «παραδοσιακές κοινωνίες’ όπου οι μάζες και οι ελίτ αποτελούσαν ένα ενιαίο κοινωνικό σώμα, θα αποτελέσουν τον καθρέφτη μέσω του οποίου θα αποκαλυφθούν οι ιεραρχικές κοινωνίες μετά την Αναγέννηση και οι κοινωνίες στρατοπέδου του 20ού αιώνα.
Το παρόν βιβλίο είναι ίσως ένα από τα πλέον χαρακτηριστικά έργα του Κώστα Παπαϊωάννου, ο οποίος έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στη Γαλλία, όπου εργάστηκε ως καθηγητής Πανεπιστημίων και πέθανε εκεί σχετικά νέος. Γεννήθηκε το 1925 στο Βόλο και πέθανε στο Παρίσι το 1981. Στη Γαλλία έζησε από το 1945. Είναι από τους φιλόσοφους και διανοούμενους εκείνους -η αφρόκρεμα της ελληνικής διανόησης της εποχής του- που εγκατέλειψαν την Ελλάδα με το θρυλικό πλοίο «Ματαρόα» το 1945 μετά από άμεση παρέμβαση των γαλλικών Αρχών. Έγραψε πληθώρα έργων όπου διαπραγματεύτηκε φιλοσοφικά, κοινωνιολογικά, πολιτικά και αισθητικά θέματα. Δίδαξε στη Σορβόννη, στο Censier του Παρισιού, στη Σχολή Ανώτερων Εμπορικών Σπουδών, στη Nanterre και στην Icole Pratique de Hautes Itudes.
