Στις 28 Απριλίου 1955, ο μεγάλος Γαλλοαλγερινός φιλόσοφος και συγγραφέας, Αλμπέρ Καμύ, βρέθηκε για πρώτη φορά στην Αθήνα ως προσκεκλημένος του Γαλλικού Ινστιτούτου, καθώς ήταν το κεντρικό πρόσωπο σε ένα φόρουμ ανταλλαγής απόψεων γύρω από το θέμα “Το μέλλον του ευρωπαϊκού πολιτισμού” στο οποίο συμμετείχαν διακεκριμένες προσωπικότητες του τότε ελληνικού πνευματικού κόσμου. Αυτή ακριβώς η συζήτηση είναι καταγραμμένη στις σελίδες του παρόντος βιβλίου απομαγνητοφωνημένη από το μαγνητόφωνο του Ανδρέα Εμπειρίκου και μεταφρασμένες στα ελληνικά. Η μετάφραση και ο πρόλογος του βιβλίου ανήκουν στην Τατιάνα Τσαλίκη-Μηλιώνη.
Ο Αλμπέρ Καμύ βρέθηκε στην Αθήνα μετά από ενέργειες και πρωτοβουλία του τότε διευθυντή του Γαλλικού Ινστιτούτου, Οκτάβιου Μερλιέ, ο οποίος ήταν γνωστός φιλέλληνας και αφανής εργάτης της προώθησης των ελληνικών Γραμμάτων. Την εποχή αυτή οι μνήμες του Εμφυλίου Πολέμου ήταν κάτι παραπάνω από νωπές και ο Αλμπέρ Καμύ είχε δημοσιεύσει επιστολή συμπαράστασης στους αριστερούς που είχαν τότε καταδικαστεί σε θάνατο και άλλους πολιτικούς κρατούμενους, αλλά και για τους αγωνιστές της ανεξαρτησίας της Κύπρου.
Στις 27 Απριλίου 1955 ο Καμύ έδωσε διάλεξη στον “Παρνασσό” με θέμα την αρχαία ελληνική τραγωδία και τη επόμενη μέρα, Παρασκευή, 28 του μήνα, διοργανώθηκε στο Γαλλικό Ινστιτούτο δημόσια συζήτηση στην οποία προήδρευσε ο πρόεδρος της νεοσύστατης τότε Ελληνογαλλικής Πολιτιστικής Ένωσης, ψυχίατρος Άγγελος Κατακουζηνός. Στη συζήτηση συμμετείχαν οι Κωνσταντίνος Τσάτσος, Ευάγγελος Παπανούτσος, Φαίδων Βεγλερής, Γιώργος Θεοτοκάς και Νικόλαος Χατζηκυριάκος-Γκίκας, οι οποίοι έκαναν ισάριθμες εισηγήσεις στις οποίες απάντησε ο Καμύ, ενώ στη διάρκεια της συζήτησης ζήτησαν και έλαβαν το λόγο ή απηύθυναν ερωτήσεις και ακροατές, κυρίως πανεπιστημιακοί, διανοητές και συγγραφείς.
Ο Καμύ, απαντώντας στα ερωτήματα που τού τέθηκαν, διατύπωσε τις θέσεις εκείνες που είχε διατυπώσει από νωρίς για το περιεχόμενο και το μέλλον του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Για παράδειγμα, το έργο του με τον τίτλο “Γράμματα σε ένα φίλο Γερμανό”, που αποτελείται από τέσσερα γράμματα που κυκλοφόρησαν παράνομα στη Γαλλία μέσα στη γερμανική κατοχή, όπου ο 30ετής τότε συγγραφέας προσπαθεί να δείξει στον υποτιθέμενο φίλο του Γερμανό τις αξίες εκείνες για τις οποίες αγωνίζονταν τότε οι Γάλλοι αντιστασιακοί υπό την απειλή του φασισμού, αποκαλώντας την Ευρώπη μια γη καμωμένη από μόχθο και ιστορία. Όταν ο Καμύ έγραφε αυτές τις γραμμές το μέλλον του ευρωπαϊκού πολιτισμού διακυβευόταν ήδη από τη σαρωτική μανία του ναζισμού.
Το βασικό συμπέρασμα που βγήκε από αυτή τη δημόσια συζήτηση και σύμφωνα με τα λεγόμενα του Αλμπέρ Καμύ, είναι, κατά τη γνώμη μου, ότι “υπάρχει μια Ευρώπη αστική, ατομικίστρια, εκείνη που σκέφτεται τα ψυγεία της, τα γαστρονομικά της εστιατόρια, που λέει ‘εγώ δεν ψηφίζω… εμείς δεν θέλουμε ούτε ρομαντισμό ούτε υπερβολές, δεν θέλουμε να ζήσουμε στα όρια ούτε να γνωρίσουμε τη διάσπαση’… Αντίθετα, εγώ θα ασπαστώ μια θέση που λέει: ‘Γνωρίζουμε το άκρο, το ζήσαμε, θα το ζήσουμε αν χρειαστεί, και μπορούμε να πούμε ότι το ζήσαμε γιατί περάσαμε μέσα από γεγονότα που μας επέτρεψαν να το γνωρίσουμε’. Πράγματι υπήρξε μια γαλλική εθνική αλληλεγγύη και υπήρξε επίσης μια ελληνική εθνική αλληλεγγύη: η αλληλεγγύη της οδύνης. Αυτή την αλληλεγγύη μπορούμε να την ξαναβρούμε κάθε στιγμή και όχι μόνο με το ένδυμα της οδύνης…”.
Ανακαλύπτουμε, άραγε, ομοιότητες με το σήμερα;
