Τι θα απαντούσατε στο ερώτημα: «Τι είναι αρετή;». Πολύ δύσκολη η απάντηση μια και μόλις δώσετε ένα προσωπικό ορισμό θα θέλατε ευθύς αμέσως να προσθέσετε και κάτι άλλο ακόμη. Η λέξη μας χρησιμοποιείται από την εποχή του Ομήρου και ίσως χιλιάδες χρόνια νωρίτερα. Η μακροβιότητα της λέξης την κάνει να έχει και διαφορετικές σημασίες και να διαφέρουν οι ορισμοί από εποχή σε εποχή.
Ο Όμηρος χρησιμοποιεί τη λέξη για να δηλώσει την πολεμική ανδρεία, αλλά και πολύ περισσότερο την υπεροχή. Ο Πλάτωνας συνδέει την αρετή με την επιστήμη και τη γνώση. Τότε μπαίνει το ερώτημα: «Μπορεί να διδαχθεί η αρετή;» Ο Αριστοτέλης λέει ότι υπάρχουν δύο είδη αρετής: η ηθική αρετή και η διανοητική αρετή. Οι σοφιστές ονόμασαν αρετή την πολιτική τέχνη. Κατά πόσο όλοι οι πολιτικοί είναι ενάρετοι;
Σήμερα αρετή ονομάζουμε την ηθική ανωτερότητα. Λέμε ότι σαν τον Ηρακλή ακολουθούμε το δρόμο της αρετής. Διαβάζουμε ένα καλογραμμένο βιβλίο και αφού διαπιστώσουμε μερικά πλεονεκτήματα, τότε μιλάμε για την αρετή του κειμένου. Φαίνεται ότι τιμούμε και αναγνωρίζουμε τα χαρίσματα της αρετής και μέχρι σήμερα το δίνουμε τιμητικά το όνομα αυτό σε γυναίκες που έχουν αρετή.
Άρα, με το σύντομη αυτό εισαγωγικό σημείωμα φτάνουμε στο συμπέρασμα πως η αρετή μέσω των αιώνων απέκτησε ποικίλες αναφορές και μέχρι σήμερα σημαίνει πολλά πράγματα.
ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Η λέξη είναι υπαρκτή από τη Μυκηναϊκή εποχή. Το θέμα της «αρε» συναντιέται στο επίθετο αρείων=καλύτερος και το υπερθετικό άριστος. (Αγαθός, αμείνων, άριστος=ανώμαλα παραθετικά, πλην όμως πολύ χρήσιμα).
Φαίνεται ότι όλα παράγονται από το ρήμα μας αραρίσκω που σημαίνει συναρμόζω, συνδέω. Από την ίδια ρίζα έχουμε τα εξής μέχρι σήμερα παράγωγα: αρμός, αρτύνω, άρθρο, άρτιος, αρέσκω (σήμερα αρέσω=είμαι ελκυστικός, συμπαθής, ευχάριστος), αριθμός, άριστος, άρτι (μόλις) και φυσικά αρετή. Η λέξη διατήρησε μέχρι σήμερα την ηθική πληρότητά της.
ΗΘΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ
Οι αρχαίοι μας πίστευαν σε διάφορες ηθικές αξίες. Φυσικά, ανάμεσά τους υπήρχαν και αυτοί που συνειδητά ήταν ανήθικοι, ανέντιμοι, ακόμη και παλιάνθρωποι, αλλά έβαλαν βάσεις στην ανθρώπινη σκέψη για την ηθική.
Έτσι κατέληξαν στη Φιλοσοφία η οποία έγινε η βάση όλων των επιστημών. Σήμερα οι μαθητές της τελευταίας τάξης του Λυκείου στη Βικτώρια και στο μάθημα της Φιλοσοφίας μελετούν τον Πλάτωνα. Σε ένα διάλογό του, ένας μαθητής του Γοργία ο Καλλικλής, διατυπώνει την εξής γνώμη: «Την ηθική την φτιάχνουν οι αδύνατοι για να δαμάσουν τους δυνατούς με τους ηθικούς κανόνες που δημιουργούν. Ό,τι δεν μπορούν να το απολαύσουν οι αδύνατοι το χαρακτηρίζουν κακό και απαγορευμένο, ακριβώς επειδή το αποκτούν και το απολαμβάνουν μόνο οι δυνατοί και οι πλούσιοι». Η σκέψη είναι ρηξικέλευθη και ριζοσπαστική. Η σύλληψή της γεννά πολλά και εύλογα ερωτήματα. Τότε είναι η εγκράτεια αρετή; Το θέμα είναι σοβαρό και συζητήσιμο. Εσείς τί λέτε; Σας πέρασε από το νου αυτή η σκέψη;
Επίσης για τον Επίκουρο οι αρετές εξυπηρετούν την αταραξία της ψυχής. Εάν κάποιος κάνει πιστά και πάντα το καλό, όχι αδικίες, τότε δεν φοβάται μήπως τον πιάσουν τα όργανα της Πολιτείας και τον τιμωρήσουν. Όταν δεν βλάπτουμε ο ένας τον άλλο, αυτό είναι αρετή. Συμφωνείτε με τον Επίκουρο;
ΟΙ ΑΡΕΤΕΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ
Ο Πλάτων (429-347π.Χ.) όρισε ως κύριες αρετές του ανθρώπου τέσσερις:
Α) Η πιο σπουδαία αρετή είναι η Δικαιοσύνη (στα αγγλικά Justice). Στην Πολιτεία του λέει ότι αυτή είναι η πρώτη αρετή για όλους: Κυβερνήτες, φύλακες, παραγωγούς.
Β) Η Σοφία (Prudence) είναι αρετή για όλους. Εξυπηρετεί όλες τις τάξεις.
Γ) Η Ανδρεία (Fortitude), το θάρρος είναι χαρακτηριστικό των πολεμιστών/φυλάκων οι οποίοι υποφέρουν ακόμη και το θάνατο για την πόλη τους.
Δ) Η Σωφροσύνη (Temperance) είναι ο καλύτερός μας εαυτός και ο άνθρωπος με αυτήν απολαμβάνει τις χαρές με μέτρο, λογική, σύνεση και φρονιμάδα.
ΚΑΙ ΜΙΑ ΜΕΛΒΟΥΡΝΙΩΤΙΚΗ ΜΑΡΤΥΡΙΑ
Στο νεόδμητο και περικαλλή καθολικό ναό του Γκλάντστον Παρκ (προάστιο της Μελβούρνης) και στους τέσσερις εσωτερικούς πυλώνες, με πηχυαία γράμματα, αναφέρονται οι τέσσερις παραπάνω αρετές όπως περιγράφονται στην Πολιτεία του Πλάτωνα: Justice, Prudence, Fortitude και Temperance.
Ονομάζονται στα αγγλικά ως: The four cardinal virtues of Plato. Εδώ cardinal στα Ελληνικά τα μεταφράζουμε ως οι κύριες αρετές, αλλά cardinal σημαίνει ο μεντεσές που βοηθάει στο άνοιγμα και κλείσιμο μιας πόρτας. Ονομάστηκαν cardinal γιατί όλη η ηθική ανάπτυξη του ανθρώπου εξαρτάται από αυτές τις τέσσερις Πλατωνικές αρετές. Οι πατέρες της Καθολικής εκκλησίας ανερυθρίαστα αντέγραψαν τον Πλάτωνα και οικειοποιήθηκαν τη σοφία του. Και το χειρότερο, τον περιφρόνησαν ως Έλληνα ειδωλολάτρη. Είναι αυτή η περιφρόνηση μία καθολική αρετή; Άριστος και χείριστος ο Πλάτων;
