Αγαπώ αυτούς που αγαπούν την αρχαία ελληνική ψυχή. Στη χορεία των ανθρώπων που βαφτίστηκαν στην κολυμπήθρα της ελληνικής σκέψης ανήκει και ο αυτοκράτορας Ιουλιανός, για τον οποίο θα πούμε δυο λόγια. Στην αντίπερα όχθη βρίσκεται ένας άλλος αυτοκράτορας: ο μισέλληνας Θεοδόσιος. Και γι’ αυτόν θα πούμε δυο λόγια, για να «ζυγίσουμε» τους δύο άντρες και να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα (περάσματα μαζί).

Αφορμή στάθηκε ένα νέο βιβλίο που έπεσε στα χέρια μου (Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 2010), το οποίο φέρει τον τίτλο «Η ελληνική αρχαιότητα», με υπότιτλο «Πόλεμος – Πολιτική – Πολιτισμός». Συγγραφείς του βιβλίου είναι οι πανεπιστημιακοί καθηγητές Δημήτρης Κυρτάτας και Σπύρος Ράγκος. Στις σελίδες 393-6 διαβάζουμε:

ΓΙΑ ΤΟΝ ΙΟΥΛΙΑΝΟ

«Ο Ιουλιανός (361-363), που ήταν ανιψιός του Κωνσταντίνου, γλίτωσε από τη δυναστική σφαγή, επειδή ήταν μόλις 6 ετών. Ανατράφηκε χριστιανικά κάτω από αυστηρό έλεγχο και συστηματική επιτήρηση. Διαμένοντας στη Νικομήδεια σε συνθήκες κάποιας στοιχειώδους ελευθερίας, δέχτηκε την επιρροή δύο μεγάλων ρητόρων, που παρέμεναν προσηλωμένοι στις θρησκευτικές πεποιθήσεις των Ελλήνων, του Ευνάπιου και του Λιβάνιου, και μυήθηκε στον νεοπλατωνισμό από τον φιλόσοφο Μάξιμο τον Εφέσιο. Για ένα μικρό διάστημα πήρε την άδεια να σπουδάσει στην Αθήνα, όπου εξακολουθούσαν να λειτουργούν οι φιλοσοφικές σχολές.

»Το 354, μετά την εκτέλεση του αδελφού του, διορίστηκε καίσαρας της Γαλατίας, καθώς ο Κωνστάντιος Β΄ ετοιμαζόταν να στραφεί εναντίον της Περσίας. Αποχαιρέτησε την Αθήνα με δάκρυα και σπαραγμό, εφόσον εκεί πίστεψε ότι μπορούσε να βρει τον προορισμό του. Ως καίσαρας ωστόσο υπήρξε εξαιρετικά επιτυχημένος και επέδειξε στρατηγικές αρετές, προκαλώντας τον φθόνο του αυτοκράτορα. Η αναμέτρηση των δύο εξαδέλφων φαινόταν αναπόφευκτη, αλλά ο Κωνστάντιος πέθανε, και ο Ιουλιανός, ως μοναδικός επιζών από τον οίκο του Κωνσταντίνου, βρέθηκε να κυριαρχεί σε ολόκληρη την αυτοκρατορία. Σύντομα αισθάνθηκε αρκετά ισχυρός ώστε να δηλώσει την προσήλωσή του στον ελληνισμόν, δηλαδή την παραδοσιακή θρησκεία Ελλήνων και Ρωμαίων.

»Ο Ιουλιανός ακολούθησε μια πολιτική ανεξιθρησκίας, αλλά εργάστηκε με ζήλο για την επαναφορά των απαγορευμένων θυσιών και την αναζωογόνηση του πολυθεϊσμού. Προσπάθησε μάλιστα να οργανώσει τους ιερείς ακολουθώντας χριστιανικά πρότυπα. Τα μέτρα που έλαβε εναντίον των χριστιανών ήταν λιγοστά αλλά σημαντικά. Τους απαγόρευσε να διδάσκουν ρητορική και γραμματική, εφόσον η γραμματεία της εποχής απαιτούσε, κατά τη γνώμη του, σεβασμό στο θρησκευτικό της υπόβαθρο, κατήργησε τις φοροαπαλλαγές του κλήρου και επανέφερε όλους τους εξόριστους επισκόπους. Αυτό το τελευταίο μέτρο προκάλεσε μεγάλη αναστάτωση, διότι υποχρέωσε σε συνύπαρξη τους ηγέτες όλων των δογματικών τάσεων και αναζωπύρωσε τις ενδοχριστιανικές συγκρούσεις. Ο Ιουλιανός σκόπευε μάλιστα να ανοικοδομήσει τον Ναό της Ιερουσαλήμ, ο οποίος παρέμενε ερειπωμένος μετά τις ατυχείς ιουδαϊκές εξεγέρσεις. Οι χριστιανοί εξέλαβαν την πρόθεσή του αυτή ως μέγιστη πρόκληση. Αλλά το σχέδιο παρέμεινε ανεκτέλεστο, καθώς ο τελευταίος εθνικός αυτοκράτορας σκοτώθηκε πολεμώντας εναντίον των Περσών 18 μήνες μετά την ανάληψη της εξουσίας. Ήταν μόλις 31 ετών. Οι χριστιανοί δυσκολεύτηκαν πολύ να ξεπεράσουν το τραύμα της σύντομης σταδιοδρομίας του και επέλεξαν να τον αποκαλούν παραβάτη ή αποστάτη.

»Οι διάδοχοι του Ιουλιανού ήταν όλοι ευσεβείς χριστιανοί, μολονότι όχι σύμφωνοι μεταξύ τους στις δογματικές επιλογές. Όλοι προσπάθησαν να προωθήσουν τη διάδοση του χριστιανισμού, εκδίδοντας νόμους και διατάγματα με τα οποία απαγόρευαν όχι μόνο τις θυσίες αλλά ακόμη και την είσοδο στους ναούς με θρησκευτικούς σκοπούς. Σε πολλές περιοχές ωστόσο η προσήλωση στις παραδοσιακές θρησκείες παρέμενε έντονη. Έτσι, όταν ο διοικητής της Ελλάδας παρέλαβε νόμο που απαγόρευε όλες τις νυκτερινές θυσίες, διαμήνυσε στον αυτοκράτορα ότι αυτό θα έκανε τον βίο αβίωτο στους Έλληνες και τον έπεισε να τον αφήσει ανενεργό – τουλάχιστον για κάποιο διάστημα».

ΓΙΑ ΤΟΝ ΘΕΟΔΟΣΙΟ

«Ο Θεοδόσιος ήταν επιθετικός και προς τις παραδοσιακές λατρείες, απειλώντας με θάνατο όσους αποτολμούσαν να τελέσουν θυσίες. Επιπλέον, ανέχτηκε την κατεδάφιση πολλών ναών από φανατικούς χριστιανούς ιερείς και μοναχούς. Το Σεράπειο της Αλεξάνδρειας, ο μεγαλοπρεπέστερος ίσως ναός της εποχής, κατελήφθη και καταστράφηκε έως τα θεμέλια.

»Το 391 ο Θεοδόσιος εξέδωσε διαταγή σύμφωνα με την οποία έπρεπε να κλείσουν όλοι οι μη χριστιανικοί ναοί. Ο Λιβάνιος (περ. 314 – περ. 394), ο μεγαλύτερος εθνικός ρήτορας την ύστερης αρχαιότητας, έκανε από την Αντιόχεια όπου ζούσε μια ύστατη έκκληση στον αυτοκράτορα. Ισχυρίστηκε ότι οι περίλαμπροι ναοί που δέσποζαν σε περίοπτες θέσεις ήταν τα μάτια των πόλεων και, σε κάθε περίπτωση, βασιλική περιουσία. Εφόσον δεν επιτρεπόταν να λειτουργούν πλέον ως θρησκευτικά κέντρα, ας παρέμεναν τουλάχιστον όρθιοι ως απλά οικοδομήματα. Μπορούσαν μάλιστα να χρησιμεύουν για τη συγκέντρωση των φόρων.

»Αλλά δεν εισακούστηκε. Με εξαίρεση μια ανοχή προς τον ιουδαϊσμό, ο χριστιανισμός ήταν πλέον η μοναδική αποδεκτή θρησκεία της αυτοκρατορίας. Οι πάντες καλούνταν επισήμως να την ασπαστούν και μάλιστα στην εκδοχή που θεωρήθηκε ορθή. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες, με το έντονα θρησκευτικό τους στοιχείο, τερματίστηκαν. Ο ελληνικός κόσμος όφειλε να αποδεχθεί με ταχείς ρυθμούς μία και μοναδική εκδήλωση θρησκευτικής λατρείας».

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Εν όψει των ιστορικών αυτών μαρτυριών, μπορούμε αβίαστα να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι ο Χριστιανισμός, ως επίσημη θρησκεία της αυτοκρατορίας, από θύμα μετατράπηκε σε θύτη. Το νέο θύμα τώρα ήταν ο Ελληνισμός. Οι φιλοσοφικές σχολές στην Αθήνα έκλεισαν, η Υπατία κατακρεουργήθηκε, η ελευθερία της σκέψης ενταφιάστηκε. Ο Έλληνας, αν ήθελε να επιβιώσει, έπρεπε να ασπαστεί τη νέα ανατολίτικη πίστη – ένα παρακλάδι του Ιουδαϊσμού. Άλλος δρόμος δεν υπήρχε.
Σήμερα, ευτυχώς, υπάρχει. Σήμερα ο Έλληνας, αν το επιθυμεί, είναι ελεύθερος να επιστρέψει στην πατρώα θρησκεία, και πολλοί έχουν ήδη επιστρέψει. Τυχεροί στάθηκαν οι Εβραίοι, ο μόνος λαός στη λεκάνη της Μεσογείου που δεν αναγκάστηκε να αλλαξοπιστήσει.

Τέλος, η δική μου ταπεινή άποψη είναι ετούτη εδώ: όλες οι θρησκείες είναι το ίδιο ψεύτικες και το ίδιο αληθινές. Κανένας Θεός δεν βρίσκεται έξω από τη μυαλοθήκη του ανθρώπου. Θλίβομαι όταν βλέπω ανθρώπους να πεθαίνουν αγκαλιά με μια αυταπάτη.