Τώρα που αρχίζουν τα σχολεία, στην Αυστραλία του 2012, είναι πράγματι ενδιαφέρον να ασχοληθούμε –πρώτ’ απ’ όλα– με τις λέξεις του σημερινού σημειώματος: Σχολείο και Σπουδές. Πώς έγιναν οι λέξεις μας αυτές; Εξάλλου, αυτό μάς συμβουλεύει και ο αρχαίος μας Αθηναίος φιλόσοφος, Αντισθένης (445-360π.Χ.), ο οποίος ίδρυσε την Κυνική Σχολή στην Αθήνα: «Αρχή σοφίας η των ονομάτων επίσκεψις». Πώς φτάσαμε να ονομάζουμε «σχολείο» όπου προσφέρονται «σπουδές» και παρέχεται παιδεία;
Φαίνεται πως στην αρχή είχαμε τη λέξη σχόλη που είναι ημέρα αργίας, δεν εργαζόμαστε και είναι η γιορτή, έχουμε ελεύθερο χρόνο, διακοπές. Τελείωσαν οι σχόλες και τοn Φεβρουάριο οι μαθητές επιστρέφουν στα θρανία. Επίσηςn η Βουγιουκλάκη το τραγουδούσε πολύ χαριτωμένα: «Κυριακή, γιορτή και σχόλη, να’ταν η βδομάδα όλη». Η αρχαία μας λέξη σχόλη τονιζόταν στη λήγουσα και για τους αρχαίους μας σχολή λεγόταν, επίσης, η αργία, η απραξία, η ανάπαυση, αυτό που σήμερα λέμε καθισιό.
Στην αρχαία Ελλάδα η λέξη σχολή συνδέθηκε με τον ελεύθερο χρόνο και μέσα σε αυτόν καλλιεργώ το πνεύμα μου. Έτσι η σχολή έγινε η αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου. Στον Πλάτωνα και Αριστοτέλη η σχολή είναι η σπουδή = η γρήγορη απόκτηση γνώσεων. Όταν έχεις χρόνο μπορείς να δώσεις την προσοχή σου σε κάτι που σε ενδιαφέρει και το θεωρείς σοβαρό και σπουδαίο = αξιόλογο. Αργότερα η σχολή έγινε το ίδρυμα, το σχολείο όπου προσφέρονται γνώσεις.
ΟΙ ΛΕΞΕΙΣ ΑΥΤΕΣ ΤΑΞΙΔΕΥΟΥΝ
Τέτοιες λέξεις διαμάντια, που άνοιγαν νέους δρόμους στη ζωή των ανθρώπων, ταξίδεψαν δωρεάν στην Ευρώπη. Και γιατί όχι, αφού το σχολείο και οι σπουδές άνοιγαν τα μάτια των ανθρώπων! Με τις λέξεις αυτές άρχιζε να ανθίζει το ανθρώπινο πνεύμα. Η γλώσσα εδώ οδηγεί άξια.
Η σχολή στα λατινικά έγινε schola, στα γαλλικά έγινε ecole, στα γερμανικά ταξίδεψε ως schule, στα ιταλικά ως scuola, στα ισπανικά escuela και έφτασε στην Αγγλία για να γίνει school. Κάθε λαός την προσάρμοσε στη δική του φωνητική και ορθογραφία, αλλά η σημασία έμεινε η αρχική ελληνική «σχολείο» όπου κάποιος μορφώνεται ήτοι του παρέχεται πνευματική καλλιέργεια.
Η σπουδή συνδέεται με το ρήμα σπεύδω και αναφέρεται στην ταχύτητα, τη βιασύνη, αλλά και την προθυμία, επιμέλεια και προσοχή. Έτσι σπουδή κατέληξε να σημαίνει πολλά πράγματα, αλλά περισσότερο την ασχολία να αποκτήσει κανείς ουσιαστική γνώση για να την χρησιμοποιήσει και να την ασκήσει αργότερα στη ζωή του. Με αυτή τη σημασία η σπουδή μπήκε στη λατινική γλώσσα ως studium και πέρασε θριαμβευτικά σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες και έφτασε στα αγγλικά ως study και έτσι όλοι οι μαθητές έγιναν ελληνοπρεπώς students.
Όλοι ήμασταν students και κάναμε studies χωρίς να γνωρίζουμε ότι βαδίζαμε πάνω στις σπουδές ως σπουδαστές και σπουδάσαμε μέσα στο ελληνικό γλωσσικό υπόστρωμα. Τα λεξικά λένε –και ορθώς– ότι το λατινικό studeo προήλθε από το σπεύδω και «it is connected with σπουδή and σπουδάζω». Κανένα άλλο θέμα ρήματος δεν δίνει την αίσθηση της σπουδής. Stud στην Αγγλική είναι το κουμπί, το καρφί, αλλά και ο στάβλος αλόγων. Τίποτε για σπουδές!
ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗ
Α) Από τη σχολή και το σχολείο έχουμε πάμπολλες ελληνικές παράγωγες λέξεις. Θα αναφέρω μερικές μόνο για να αναδειχτεί το μέγεθος και το εκτόπισμά τους. Το σχολείο σήμερα το λέμε και σχολειό, αλλά και σκολειό. Η λέξη μάς έδωσε τις τρεις βαθμίδες της σχολικής εκπαίδευσης: Δημοτικό σχολείο, Γυμνάσιο, Λύκειο και τα ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Πριν λίγο είχαμε και το σχολαρχείο. Από εδώ έγινε και ο σχολαστικισμός και ο σχολαστικός. Επίσης, ο σχολίατρος, ο σχολιαστής και το σχόλιο. Η έρευνα δείχνει το βάθος και το μέγεθος.
Β) Από το ρήμα σπουδάζω έχουμε τη σπουδή, το σπουδαστή και τη σπουδάστρια, αλλά και το σπουδαστήριο, το σπούδαγμα και το σπουδαγμένο. Από εδώ γεννήθηκε και ο σπουδαίος, η σπουδαιότητα και ο σπουδαιοφανής και η σπουδαιοφάνεια. Ερευνήστε το, έχουμε και πολλές άλλες.
ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΑΓΓΛΙΚΗ;
Το ίδιο φαινόμενο παρατηρείται και στην αγγλική γλώσσα. Πολλές είναι οι παράγωγες λέξεις από το σχολείο/school και σπουδή/study. Οι δύο αυτές λέξεις μας έχουν «οργώσει» πνευματικά το γλωσσικό υπόστρωμα της Αγγλικής:
Α) School, school age, school board, school day, school zone, school time, school boy/girl, school house, school man, school master, school room, school teacher, schooling, scholar, scholarship, scholastic, scholasticism, scholiast, scholium (με πληθυντικό scholia/σχόλια) και πολλές άλλες.
Β) Study, studious, studiously, student, studio, study = έρευνα κ.ά. Είναι όλες τους λέξεις ολκής.
ΤΟ ΕΠΙΜΥΘΙΟ ΜΑΣ
Είναι ολοφάνερο πως χωρίς σχολείο και σπουδές δεν μπορεί να υπάρχει παιδεία με την πλατιά έννοια. Μόνο με το σχολείο και τις σπουδές μπορεί να αναπτυχθεί ανώτερος πολιτισμός. Και σε αυτόν τις βάσεις τις βάζει η ελληνική γλώσσα. Αυτός είναι ο πολιτισμός και τα φώτα που έδωσε στον κόσμο η γλώσσα μας!
