Τα ποιήματα που γράφονται από ποιητές (όπως Σολωμός, Καβάφης, Σεφέρης) λέμε ότι αποτελούν την προσωπική τους ποίηση. Όταν, όμως, ο δημιουργός τους είναι άγνωστος και ανώνυμος, τότε τα αποδίδουμε αυτά στη λαϊκή ποιητική δημιουργία και τα ονομάζουμε δημοτικά τραγούδια.
Ο ιδιαίτερος και άξιος μελετητής τους, Ν.Γ. Πολίτης, στον πρόλογο του έργου του «Δημοτικά Τραγούδια», παρατηρεί εύστοχα ότι όλα αυτά έχουν: «Το απέρριτον κάλλος, την αβίαστη απλότητα, την πρωτοτυπία και την φραστικήν δύναμιν και ενάργειαν, αλλά και ως ακριβέστερον παντός άλλου πνευματικού δημιουργήματος του λαού εμφαίνονται τον ιδιάζοντα χαρακτήρα του έθνους… ο εθνικός χαρακτήρας αποτυπώνεται ακραιφνής και ακίβδηλος (=καθαρός και γνήσιος)».
Τα τραγούδια αυτά εκφράζουν και απηχούν την ψυχική κατάσταση ενός λαού και για αυτό αγκαλιάζονται φιλόστοργα από αυτόν.
ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΚΑΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
Όταν μελετούμε τα δημοτικά μας τραγούδια, συνήθως τα κατατάσσουμε σε τρεις μεγάλες κατηγορίες:
Α) Δημοτικά Τραγούδια του δημόσιου βίου (ακριτικά, κλέφτικα, θρήνοι κ.ά.)
Β) Τραγούδια εκδηλώσεων και συνηθειών του ιδιωτικού βίου (νανουρίσματα, τραγούδια της αγάπης, της ξενιτειάς, μοιρολόγια κ.λπ.)
Γ) Παραλογές – ιδιότυπες και ξεχωριστές μορφές δημοτικών τραγουδιών.
Ένα από τα κυριότερα χαρακτηριστικά των δημοτικών τραγουδιών είναι ότι σχεδόν όλα έχουν ιαμβικό μέτρο και ο στίχος τους είναι συνήθως 15σύλλαβος με το πρώτο ημιστίχιο να έχει οκτώ συλλαβές και το δεύτερο επτά:
Βασίλη κάτσε φρόνημα/να γίνεις νοικοκύρης.
Επίσης, κάθε 15σύλλαβος στίχος εκφράζει ένα πλήρες και ολοκληρωμένο νόημα:
Του Κίτσου η μάνα κάθουνταν/στην άκρη στο ποτάμι.
Η γλώσσα τους είναι ζωντανή και παραστατική με χρήση κυρίως ρημάτων και ουσιαστικών.
Και τα φυσέκια ανάψανε/και όλοι φωτιά γενήκαν.
ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ
Για όλους τους παραπάνω λόγους, τα δημοτικά μας τραγούδια είναι ένα ξεχωριστό μάθημα στα σχολεία μας στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Η διδασκαλία τους γίνεται με την ανάλυσή τους ως ποιημάτων, αλλά και με τη διείσδυση μέσω αυτών στην ιστορία του έθνους από πολλές οπτικές γωνίες.
Ο σοφός δάσκαλος, όμως, θα συμπεριλάβει στη διδασκαλία του και τη μουσική των τραγουδιών αυτών, το χορό και την ιδιαίτερη κίνηση μαζί με το τραγούδι. Ο συνδυασμός αυτός όλων των τραγουδιών κάνει τη διδασκαλία του ολοκληρωμένη, γιατί κάθε δημοτικό τραγούδι τα συμπεριλαμβάνει όλα αυτά τα χαρακτηριστικά. Έτσι γίνονται όλα κτήμα των μαθητών και εμπλουτίζεται εθνικά ο χαρακτήρας τους.
ΠΟΙΑ ΘΑ ΔΙΔΑΞΟΥΜΕ;
Υπάρχουν πάρα πολλά δημοτικά τραγούδια τα οποία είναι πολύ κατάλληλα να διδαχτούν στην τάξη. Οι δάσκαλοι και καθηγητές αποφασίζουν αναλόγως. Δεν μπορούμε, όμως, να παραλείψουμε τα πιο γνωστά πανελλήνια δημοτικά μας τραγούδια όπως: 1) «Του γιοφυριού της Άρτας, 2) της Αρετής, 3) του Διγενή, 4) της Αγίας Σοφιάς, 5) της Δέσπως.
Σαρανταπέντε μάστοροι/κ’ εξήντα μαθητάδες
Μάννα με τους εννιά σου γιους/και με τη μια σου κόρη
Ο Διγενής ψυχομαχεί/κ’ η γη τονε τρομάσσει
Σημαίνει ο Θεός σημαίνει η γης/σημαίνουν τα επουράνια
Αχός βαρύς ακούεται/πολλά τουφέκια πέφτουν.
Υπάρχουν τόσα πολλά που αν αναλυθούν σωστά, ακουστεί η μουσική τους και διδαχτεί ο χορός τους, όλα αυτά μένουν ως σχολικές εμπειρίες που δεν ξεχνιούνται ποτέ και το σημαντικότερο βάζουν τις βάσεις του εθνικού μας χαρακτήρα.
Στη διδασκαλική μου ζωή εδώ στη Μελβούρνη «υποχρέωνα» τους μαθητές μου να μάθουν τα δημοτικά μας τραγούδια απ’ έξω, ή τουλάχιστον τους δέκα πρώτους στίχους. Η νέα παιδαγωγική λέει να είμαστε επιεικείς προς τους μαθητές μας και να μην υποβάλλονται σε τέτοιες «υποχρεώσεις». Όλοι μας, όμως, έχουμε την προσωπική πείρα πως ό,τι μάθαμε στο σχολείο από στήθους/απέξω το θυμόμαστε μέχρι σήμερα και είμαστε υπερήφανοι για αυτό. Γιατί όχι και οι σημερινοί μας μαθητές; Θα είναι κέρδος τους και έτσι παραμένουν Έλληνες για πάντα.
ΤΙ ΚΑΝΟΥΜΕ ΣΤΗ ΜΕΛΒΟΥΡΝΗ;
Με πολλή λύπη διαπιστώνεται ότι στην τελευταία τάξη του Λυκείου (12η χρονιά του VCE), KANENA σχολείο της Μελβούρνης δεν διδάσκει τα δημοτικά μας τραγούδια στη λεγόμενη «Λεπτομερή Μελέτη». Τι κρίμα! Είναι μεγάλη μας παράλειψη.
Στις υπόλοιπες μικρότερες τάξεις, αρκετοί δάσκαλοι συμπεριλαμβάνουν – έστω και στοιχειωδώς – τα δημοτικά μας τραγούδια που τα έχουν τα βιβλία που μάς έρχονταν από την Ελλάδα. Τώρα χωρίς τέτοια βιβλία τι θα κάνουμε;
Από τα πολύ λίγα που ειπώθηκαν παραπάνω, ορθά συνάγεται ότι τα δημοτικά μας τραγούδια είναι η ίδια η αυτοβιογραφία μας. Αν τα προσέξει όλα κανείς, συμβουλεύουν τον καθένα μας ως έλληνες για το πώς να κρατούμε την παράδοση. Αβίαστα βγαίνει το συμπέρασμα ότι τα Δημοτικά μας Τραγούδια είναι το πιο ζωντανό μέσο ελληνικής εθνικής παιδείας που έχουμε σήμερα και αφήνει αξέχαστες σχολικές εμπειρίες σε όλους τους μαθητές και μαθήτριές μας.
